Elmalılı Hamdi Yazır’ın Kur’an Tefsiri Çerçevesinde Lisanın Toplumsal Dönüşümdeki İşlevi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 13, 352 - 374, 30.04.2020

Uğur Berk Kalelioğlu , Menderes Soydan

Öz

Tercüme, yazının keşfi ile 4500 yıllık bir süreci kapsamasına karşın, Aydınlanma Çağı’nın “Bilgi kuvvettir” şiarına dayalı bir aktiviteyi betimlemekte ve içerisinde politik bir ide barındırmaktadır. Bu ide, yeni bir bilgi otoritesi arayışı ve değişim arzusuna dayalı bir paradigmanın uzantısıdır. Osmanlı Devleti Tanzimat Dönemi’nde dikkat çekici bir faaliyete dönüşen tercüme, Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında bizatihi devlet erki tarafından teşvik edilerek büyük bir artış göstermiş ve bu vesile ile toplumsal sistemin dönüşümü ve yeniden yapılandırılması hedeflenmiştir. İnkılapların yapıldığı Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Dinde Türkçeleşme Hareketi önemli bir işlev icra etmiş, kurucu kadronun din adamlarından, Türk halkının inkılapları özümsemeleri için “asri, medeni, fenni” gibi kavramlar çerçevesinde dini anlatmaları talep edilmiş ve Türkçe Kur’an tefsiri Elmalılı Hamdi Yazır’a teklif olarak sunulmuş ve kabul görmüştür. Bu makalede Türk modernleşme anlayışı içerisinde lisanın yeri incelenmiş, Cumhuriyet’in kuruluşunu müteakip Dinde Türkçeleşme Hareketi irdelenmiş, döneminin alim ve fazıl bir din adamı olarak telakki edilen Elmalılı Hamdi Yazır’ın biyografisi anlatılarak, tefsir vazifesinin niçin kendisine verildiği araştırılmış ve tercüme faaliyeti ile hedeflenen sosyolojik dönüşüm incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elmalılı Hamdi Yazır, Kur’an, Tefsir, Toplumsal Dönüşüm

Kaynakça

• Akman, E. (2017). Çeviribilim ve Tefsir Bilimin Disiplinlerarası İlişkisi. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 228-244.
• Alyılmaz, S. (2004). Atatürk ve Türk Dili. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13).
• Atabay, M. (2009). Cumhuriyet Kültürü. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 455-465.
• Atatürk Araştırma Merkezi. (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. Divan Yayıncılık. Ankara. ISBN 975-16-0163-0
• Aydar, H. (1999). Türklerde Kur'an Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(1),158-235.
• Aydar, H. (2007). Türklerde Anadilde İbadet Meselesi -Cumhuriyet Dönemi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(15),71-107.
• Bayram, İ. (2015). Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Mûcizelere Bakışı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2),77-102.
• Birışık, A. (2004). Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vaiz-İ Kaşifı'nin Mevahib İ Aliyye'si . İslami Araştırmalar Dergisi, 17(1),53-68.
• Böke, E. G. (2014). Elmalılı Hamdi Yazır’da Evliliğe Son veren Terimler Anlayışı. Diyanet İlmi Dergi, 50(3),31-41.
• Coşkun, İ. (2015). Elmalılı Hamdi Yazır’ın Pozitivizme Karşı Dinî Argümanları. Diyanet İlmi Dergi,51(3), 203-229.
• Çelik, E. (2019). Diyanet İşleri Başkanlığı’nda Çalışan Din Görevlilerin Modernite Algısı (İzmir/Aliağa Örneği). İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, 297-316.
• Değerli, E. S. (2009). Amerikan Basınında Türk Harf ve Dil Devrimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 1-5.
• Demir, Ş. (2012). Beyânü'l-Hak Mecmuası ve Hamdi Efendi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 309 -325.
• Dikici, A. (2006). İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi V E Buna Gösterilen Tepkiler . Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 77-104.
• Doğan, S. (2011). Sosyal Değişme ve Din. Istanbul Journal Of Sociological Studies, (S. 0(27),41-48). İstanbul.
• Elçarpar, Y. (2018). Harf İnkılâbı Hakkında Görüşler ve Uygulamaya Geçirilmesi. Enderun, 2(1),24-31.
• Ersöz, R. (2019). Klasik İslâm Modernizmi’nin Kur’ân Yorumlarına Etkisi: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Örneği. Amasya İlahiyat Dergisi, 0(13), 259 - 295.
• Gençoğlu, Ü. G. (2009). Türkiye’de Harf Devriminin Muhasebe Eğitimi ve Muhasebe Uygulamalarına Etkisi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (Akad), 1(1), 30-37.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün Esasları. Varlık Yayınları. İstanbul.
• Göleç, M. (2013). Iı. Meşrutiyet, Milli Mücadele ve Erken Cumhuriyet’te Din ve Siyaset: Mustafa Fehmi Gerçeker ve Faaliyetleri. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0(1),173-197.
• Gürkan, M. (2005). Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın (1878-1942) İlmi Kişiliği ve Fıkıh İlmindeki Yerine Bir Bakış. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 0(6),211-232.
• Imıl, M. (2019). Cumhuriyetin Milli Kimlik İnşası ve Dil Özelinde Dini Reformasyon Çabaları. Dini Araştırmalar Dergisi, 22(56),409- 428.
• İz, F. (1988). Atatürk ve Türk Dil İnkılâbı. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi,Erdem, 5(12),1009 -1022.
• Kafesoğlu, İ. (2018). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Kandeğer, B. (2019). Tanzimattan Cumhuriyete Modern Devlete Dair Bir Tartışma. The Journal Of Social Science, 600-612.
• Kara, İ. (2015). Üç Devir, Üç Hamdi Efendi. Diyanet İlmi Dergi, 51(3),11- 28.
• Karadağ, A. (2017). Elmalılı Hamdi Yazır’ın Nesh Anlayışı. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1),149 -168.
• Karakaş, Ö. (2014). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Yönetimin Din Görevlilerinden Beklentileri ve Din Görevlilerinin İnkılâplar Karşısındaki Tutumu. Sosyal Bilimler Dergisi,, 140-166.
• Karslı, İ. H. (2005). Çeviri Kuramları Açısından M. Hamdi Yazır’ın Meal Yöntemi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1),231-255.
• Kayıran, M., & Metintaş, M. Y. (2009). Latin Kökenli Yeni Türk Alfabesine Geçiş Süreci ve Millet Mektepleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24), s.195-196.
• Koç, R. (2018). Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü ve Konuyla İlgili Tartışmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41),31-50.
• Korkmaz, Z. (2009). Alfabe Devriminin Türk Toplumu Üzerindeki Sosyal ve Kültürel Etkileri. Electronic Turkish Studies, 4(3).
• Köysüren, A. Ç. (2015). Elmalılı Hamdi Yazır Düşüncesinde Din-Felsefe İlişkisi. Diyanet İlmi Dergi, 51(3),231-245.
• Maralli, S. (2019). Harf İnkılâbı’nın Uygulanması ve Birtakım Etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tarih Dergisi, 2(1),112 - 131.
• Oral, E., & Aktın, K. (2010). Türk Tarih Tezi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi EÜSBED. 3(2)
• Özdemir, M. (2017). Din-Birey ve Toplum İlişkisi Üzerine (Ünver Günay, Peter Berger, E. M. Hamdi Yazır Örneği). Mütefekkir.Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 4(7),9-19.
• Özgel, İ. (2012). Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın Tefsiri ve Hakkında Yapılmış Çalışmalar Bibliyografyası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 10(19),327-362.
• Özkan, M. (2005). Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Kuran Tercümeleri Üzerine - I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39(39),115-159.
• Öztürk, M. (2014). Son Dönem Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Kur’ân ve Tefsir Çalışmaları. Ktü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10-63.
• Said, E. W. (1990). Narrative, Geography and Interpretation. New Left Review, (180),81-97
• Şallı, A. (2017). Modernlik, Gelenek ve Din İlişkisi: Bir Modernleşme Kuramı Eleştirisi. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 56-82.
• Şentürk, M. (2013). Modern Dönemde Kur’ân’ın Türkçeye Çevrilmesi Mâcerâsı. Cilt: II. s. 493-506
• Şimşek, H. İ. (2006). Türk Modernleşmesi Sürecinde Tasavvuf Alanında Ortaya Çıkan Bazı Yöntem Tartışmaları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(9),7-40.
• Taşağıl, A. (2018). Bilge Kağan'ın Vasiyeti. İstanbul : Bilge Kültür Sanat.
• TDV İslam Ansiklopedisi. (1995). Elmalılı Muhammed Hamdi. Ankara: Tdv İslam Araştırmaları Merkezi S.57,58.
• Toksöz, H. (2015). Elmalılı Hamdi Yazır’da Ahlakın Dini Temeli. Diyanet İlmi Dergi, 51(3), 247 - 272.
• Topaloğlu, Y. (2014). Yeni Lisan Hareketinin Öncülü: Şemsettin Sami. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(7), 61-73.
• Turan, N. S. (2008). Osmanlı Hilafetinin 19. Yüzyılda Zorlu Sınavı: Iı. Meşrutiyet’e Giden Süreçte ve Sonrasında Makam-I Hilafet . İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38),281-322.
• Ülken, H. Z. (1935). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. Vakıt.
• Üstün, S. (2012). Cumhuriyetin İlanından Günümüze Kuran Tercümeleri Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 0(19), 458 - 483.
• Üşenmez, E. (2006). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi ve Tercümedeki İslâmî Terimlerin Türkçe Karşılıkları Üzerine. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1),89-99.
• Yazır, E. M. H., & Argun, A. B. (2009). Mukaddime. Marife, 291-299.
• Yazır, E. M. H. (1935). Hak dini kuran dili (C. I-IX). İstanbul: Diyanet İşleri Reisliği.
• Yıldız, M. A. (2019). Elmalılı Hamdi Efendi’nin Bazı Tasavvufi Görüşleri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (14), 111 -143.
• Yılmaz, H. (2011). Learning to Read (Again): The Social Experiences of Turkey's 1928 Alphabet Reform. International Journal of Middle East Studies, 43(4), 677-697.
• Zengin, S. (2014). Zile’de Türkçe Ezana Tepki Olayı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 167-180.