Atasözlerinde Deyim Aktarması

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 14, 750 - 777, 31.10.2020

Mehmet Bulut

Öz

Bu makalede Türkiye Türkçesinde yer alan atasözlerinin
bazılarının üzerinde deyim aktarmaları ve deyim aktarmalarının türleri tespit edilmeye
çalışıldı. Deyim aktarması (istiare, metaphore) aralarında benzetme ilişkisi
kurulan iki şeyin adından birinin geçici bir süre ile diğer adın yerine
kullanılması olayıdır. Türkçede tarih boyunca güzel söz kullanma bir gelenek
olarak devam etmiştir. Tüm edebi dönemlerimizde ve tüm kültürel katmanlarda
bunu görmek mümkündür. İslam öncesi, İslam etkisi altındaki dönem ve Batı
etkisinde yaşanan dönemlerde güzel ve etkili söz söyleme örneklerini
görebiliyoruz. Ömer Asım Aksoy’un “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1[1]” adlı eserinde tespit ettiği
2667 adet atasözü bu çalışmada esas alınmıştır. Eserde verilen atasözlerinden 143
tanesinde deyim aktarmasına rastlandı ve bunları türlerine göre gruplara ayırarak
atasözlerinin anlamaları ve aktarmanın nasıl yapıldığı açıklandı. Atasözleri,
aktarma çeşitlerine göre gruplandırılmış ve kendi içlerinde alfabetik olarak
sıralanmıştır. İnsandan doğaya aktarım türü en çok rastlanan deyim aktarması
olurken sırasıyla, doğadan insana aktarım, somutlaştırma, duyular arası
aktarım, doğadan doğaya aktarım tespit edilen aktarım türleridir.

---

[1] Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve
Deyimler Sözlüğü 1, İnkılâp Yayınları, İstanbul 2014

Anahtar Kelimeler

Atasözü, deyim aktarması, iğretileme, istiare, Ömer Asım Aksoy

Kaynakça

• AKSAN, D. (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle) Ankara
• AKSAN, D. (2009). Anlambilim. Ankara : Engin Yayınevi
• Asım, Ö., & Aksoy. (2014). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. istanbul: İnkılap Yayınları
• DİLÇİN, C. (2005). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 517.
• İMER Kâmile, K. A. (2013). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kolektif. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.