TÜRK MİTOLOJİSİNİN PLASTİK SANAT ESERLERİNE YANSIMASI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 85 - 100, 31.07.2020

Hasan Baltacı

Öz

Son yüzyılda dünyada hemen her alanda büyük bir değişim ve dönüşüme tanık olmaktayız. Özellikle dijital teknolojilerin ve internet kullanımının baş döndürücü bir hızla ilerlemesi, beraberinde kültürel etkileşimi yaygınlaştırmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası adeta bir endüstri haline getirilen kültürel etkileşim, günümüzde dijitalleşme ve sosyal medyanın da etkisiyle güçlü bir biçimde kendisini hissettirmektedir. Bunun sonucu olarak üretilebilen, tüketilebilen ve satılıp gelir getirebilen bir kültür anlayışı şekillenmeye başlamıştır. Hızla küreselleşen dünyada kültürü modernleştirme çabaları ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla milli kültürler küreselleşme adına yok edilmeye çalışılmakta ve yerleştirilen yabancı kültürler, yerlileştirilen kültür haline getirilmektedir. Öte yandan mitoloji, milletlerin kendi kültürlerini yaşatmalarında ve gelecek kuşaklara aktarmada kullandıkları anlatma esaslı ögelerdendir. Gelişen dünyaya ülke olarak ayak uydurmaya çalışırken, millet olarak hayatımızda önemli bir yeri olması gereken Türk mitolojisini öğrenmeyi ilke edinmenin gerekli olduğu düşüncesi öne çıkmaktadır. Mitoloji konusunda yüzyıllardır birçok araştırmacı ve düşünür değişik yaklaşımlar öne sürmüşlerdir. Farklı kültürlerin, farklı coğrafyaların ve farklı milletlerin mitolojik mirasları vardır. Söz konusu miras, bir kültür ve sanat mirasıdır. Mitoloji bir kültürel bellek oluşturmanın ötesinde günümüze taşınan bir bilim ve inceleme alanı olarak önemli bir yere ve öneme sahiptir. Birçok millet, kültür ya da coğrafya gibi Türk mitolojisinin de inceleme sahası yapılması, kültürel-görsel belleğe yerleştirilmesi ve özellikle de sanata yansıma biçimleri, bir çalışma kapsamı oluşturması açısından değerli görülmelidir. Bu çalışma nitel bir araştırma olup, öncelikle Türk mitolojisinin önemine değinilecektir. Ayrıca Türk mitolojisinin soyut veya somut ögeler olarak Türk plastik sanatlarına yansımalarını, tarihsel süreç içerisinde resim, mimari, süsleme, minyatür, kullanım eşyaları, seramikler ve diğer plastik sanat çalışmaları bağlamında inceleyecektir. Bununla birlikte Türk mitolojisinden sanat eserlerine hangi ögelerin daha çok yansıdığı tespit edilecek ve bunların sanatçılar tarafından nasıl yorumlandığı ve hangi amaçla kullanıldıkları değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mitolojisi, Türk sanatı, resim, semboller, figürler

THE REFLECTION of TURKISH MYTHOLOGY on PLASTIC ARTS

Öz

There has been great change and transformation in almost every field all around the world. In particular, internet usage is growing at an unprecedented pace and, along with it, acculturation has become widespread. Acculturation has been almost turned into an industry sincethe Second World War. Today, acculturation makes itself clearin line with the effect of digitalization and social media. As a result, a sense of culture – which can be produced, consumed, and sold and can provide income – started to form. In the rapidlyglobalizing world, some efforts have been madeto modernize culture. Thus, for the sake of globalization, national cultures have been destroyed and foreign cultures are made naturalized. Mythology is one of the narrative components that nations use to keep their cultures alive and transfer it to the next generation. While Turkey tried to keep up with the developing world, the idea that Turkish mythology should have an important place in the life of the Turkish nation became prominent. Many researchers and philosophers have for centuries suggested different approaches tomythology. Everyculture, region, and nation hasa mythological heritage. This heritage is a cultural and artistic heritage. Beyond forming a cultural memory, mythology still has an important place and significance as a field of science and research today. Creation of a research field in Turkish mythology,along withmany nations, cultures, or regions, introductionof this field to cultural-visual memory, and its reflection on art should be valued because theyall form a study content. This qualitative study will primarily focus on the importance of Turkish mythology, and its reflection in intangible and tangible elements of Turkish plastic arts – painting, architecture, ornamentation, miniatures, items, ceramics, and other plastic art works –throughout history will be analyzed. The study will also analyze which elements of Turkish mythology are most frequently reflected in art works and how these elements are interpreted by artists and towhich purpose they were used.

Anahtar Kelimeler

Turkish Mythology, Turkish art, painting, symbols, figures

Kaynakça

• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi-Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydilli, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Çoruhlu, Y. (1993). Türk Sanatının ABC Si. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Göğebakan, Y. (2013). Türk Mitolojisine Ait Unsurların Çağdaş Türk Resim Sanatına Kaynaklık Etme Sorunu. Sanat ve Tasarım Dergisi. 1(12), 41-57.
• Göksu, E. (2016). Çift Başlı Kartal ve Selçuklular. USAD. Güz 5, 117-141.
• Gültepe, N. (2012). Türk Mitolojisi. İstanbul: Resse Kitabevi Sahaf.
• İndirkaş, Z. (2007). Türk Mitosları ve Anadolu Efsanelerinin İzsürümü. Ankara: İmge Kitabevi.
• İskenderzade, L. A. (2007). Dede Korkut Hikayelerinin Türk Plastik Sanatlara Yansıması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 17, 295-318.
• Ögel, B. (1971). Türk Mitolojisi 1-2. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özkartal, M. (2012). Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış. Milli Folklor. 24(94), 58-71.
• Seyidoğlu, B. (2009). Mitoloji Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tökel, D. A. (1998). Divan Şiirinde Mitolojik ve Efsanevî Şahıslar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Samsun.
• Uğurlu, N. (2012). Türk Mitolojisi. İstanbul: Örgün Yayınevi, 1. Baskı.
• Uzun, T. (1996). Türk Sanatındaki Kartalların İkinografisi ve Devamlılığı. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 82-89.
• Wellek, R. ve Warren, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri, Ankara: KTB Yayınları.
• Yayan, G. ve Güneysu, A. A. (2017). Türk Mitolojisinde Yer Alan Motif ve Sembollerin Mehmet Sağ’ın Eserlerine Yansımaları. The Journal of Academic Social Science Studies. 64, 101-118.