The Contract of Redemption As A Debt Restructuring Method: An Islamic Jurisprudence Perspective

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 32, 30.03.2023

Serdar Özalp

https://doi.org/10.54427/ijisef.1215162

Cited By: 1

Öz

A significant portion of the assets in the balance sheets of banks is composed of the loans they have extended. The same situation is also valid for participation banks. In order to ensure that the asset quality of participation banks does not deteriorate, it is extremely important that the collection of the financing they provide is possible. Despite all the necessary precautions, in some cases, the finances given become non-performing and problematic receivables. In this case, conventional banks restructure their non-performing loans with an interest-bearing method or sell them to Asset Management Companies at a discount, provided that they meet the necessary conditions. Instead of these methods, which are problematic for participation banking, we see that various practices are in place. The contract of redemption (right of repurchase), which is applied as a debt restructuring method for participation banking, especially at the point of collection of non-performing receivables, emerge as an alternative debt restructuring method. In this study, after discussing the structure and functioning of the contract of redemption, the aforementioned contract will be evaluated within the scope of the sale of receivables (Bai al-Dayn) in classical fiqh. In addition, this study aims to show that this transaction, which is currently applied as a debt restructuring method, is an alternative method compared to other methods used by participation banks for restructuring.

Anahtar Kelimeler

Contract of Redemption, Right of Repurchase, Debt, Restructuring, Bai al-Dayn

Borç Yapılandırma Yöntemi Olarak Vefa Sözleşmesi ve Fıkhî Tahlili

Öz

Bankaların bilançolarındaki aktiflerinin önemli bir kısmını vermiş oldukları krediler oluşturmaktadır. Aynı durum katılım bankaları için de geçerlidir. Katılım bankalarının aktif kalitelerinin bozulmaması için vermiş oldukları finansmanların tahsilinin imkân dâhilinde olması son derece önemlidir. Gerekli bütün önlemlerin alınmasına rağmen bazı durumlarda verilen finansmanlar takibe düşmekte ve sorunlu alacak durumuna gelmektedir. Bu durumda konvansiyonel bankalar gerekli şartları taşıması koşuluyla takipteki kredilerini faizli bir yöntemle yapılandırmakta ya da iskontolu olarak “Varlık Yönetim Şirketleri”ne satmaktadırlar. Katılım bankacılığında problemli olan bu yöntemler yerine çeşitli uygulamaların yer aldığını görmekteyiz. Özellikle takibe düşen alacakların tahsili noktasında katılım bankacılığı için borç yapılandırma yöntemi olarak uygulanan vefa (geri alım hakkı) sözleşmesi, alternatif bir borç yapılandırma yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada vefa sözleşmesinin yapısı ve işleyişi ele alındıktan sonra zikri geçen sözleşmenin, klasik fıkıhta yer alan alacağın satımı (bey‘u’d-deyn) konusu kapsamında değerlendirmesi yapılacaktır. Ayrıca bu çalışmayla, hâlihazırda borç yapılandırma yöntemi olarak uygulanan vefa sözleşmesinin, katılım bankalarının yapılandırma amacıyla kullandığı diğer yöntemlere nazaran alternatif bir yöntem olduğunu göstermek hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vefa Sözleşmesi, Geri Alım Hakkı, Alacak, Yeniden Yapılandırma, Bey‘u’d-deyn

Kaynakça

• AAOIFI, A. A. O. I. F. I. (ts.). Faizsiz Finans Standartları. b.y.: TKBB Yayınları.
• Ahmed b. Hanbel, M. b. H. (1421/2001). Müsnedü’l İmâm Ahmed b. Hanbel (1. bs, C. 1–50). b.y.: Müessesetü’r-Risâle.
• Akartepe, B. B. (2020). Alacak Satımı Uygulamaları ve Analizi: Varlık Yönetim Şirketi Örneği (1. bs). İstanbul: İktisat Yayınları.
• Akgündüz, A. (2000). İntikal. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 22, ss. 353-356). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ali Haydar Efendi. (2017). Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm (2. bs, C. 1–4; R. Gündoğdu & O. Erdem, Çev.). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Antalya, O. G., & Topuz, M. (2019). Eşya Hukuku (3. bs, C. 5/1; O. G. Antalya, Ed.). Ankara: Seçkin.
• Ateş, N., & Köse, K. A. (2021). Sorunlu Krediler İle Yeniden Yapılandırılan Banka Kredileri İlişkisi: Türk Bankacılık Sektörü Örneği̇ (2009-2020). International Review of Economics and Management, 9(2), 154-181. https://doi.org/10.18825/iremjournal.998656
• Aybakan, B. (1998). İslam Hukukunda Borçların İfası (Sy 160). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Aybakan, B. (2000). Îfâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 21, ss. 498-504). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aybakan, B. (2003). Mebî‘. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 28, ss. 212-214). Ankara: TDV Yayınları.
• Aybakan, B. (2009a). Sarf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 36, ss. 137-140). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aybakan, B. (2009b). Selem. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 36, ss. 402-405). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aybakan, B. (2011). Temlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 428-430). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aydın, M. Â. (1992). Borç. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 6, ss. 285-291). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aydın, M. Â. (1994). Deyn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 9, ss. 266-268). İstanbul: TDV Yayınları.
• ‘Aynî, M. b. A. b. M. B. (1420/2000). el-Binâye şerhu’l-Hidâye (1. bs, C. 1–13). Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Bâbertî, M. b M. b. A. (1389/1970). el-‘İnâye şerhu’l-Hidâye (1. bs, C. 1–10). Lübnan: Dâru’l-Fikr.
• Bankaların Alacaklarından Dolayı Edindikleri Gayrimenkul ve Emtialara İlişkin BDDK Yönetmeliklerinde Yapılan Değişiklikler. (29.09.2022). Geliş tarihi 29 Eylül 2022, gönderen ProCompliance website: https://www.procompliance.net/bankalarin-alacaklarindan-dolayi-edindikleri-gayrimenkul-ve-emtialara-iliskin-bddk-yonetmeliklerinde-yapilan-degisiklikler/
• Bardakoğlu, A. (1992). Bey‘. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 6, ss. 13-19). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1997). Havâle. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 16, ss. 507-512). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bayındır, A. (1992). Bey‘ Bi’l-Vefâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 6, ss. 20-22). İstanbul: TDV Yayınları.
• BDDK, B. D. D. K. (06.10.2022). BDDK Aylık Bülten. Geliş tarihi 06 Ekim 2022, gönderen https://www.bddk.org.tr//BultenAylik/
• Bilge, A. H. (2020). Bey‘ Bi’l-Vefa ve Osmanlı Uygulamasındaki Yeri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bilmen, Ö. N. (ts.). Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu (C. 1–8). İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Birdişli, M. (2021). Katılım Bankalarında Sorunlu Alacakların Devrine İlişkin Çözüm Önerisi: Hasılat Paylaşım Modeli (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Buhûtî, M. b. Y. b. İ. (ts.). Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an Metni’l-İknâ‘ (C. 1–6). Beyrut: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb.
• Buhûtî, M. b. Y. b. İ. (1414/1993). Şerhu Münteha’l-irâdât (1. bs, C. 1–3). Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb.
• Buz, V. (2001). Medeni Hukukta Yenilik Doğuran Haklar (1. bs). Ankara: y.y.
• Dârimî, A. b. F. b. B. b. A. (1412/2000). Sünenü’d-Dârimî (1. bs, C. 1–4). Memleketü’l-‘Ârabiyyetü’s-Su‘ûdiyye: Dâru’l-Muğnî.
• Darîr, S. M. (1416/1995). el-Garar ve eseruhû fi’l-‘ukûd fi’l-fıkhi’l-İslâmî (2. bs). b.y.: y.y.
• Demirbaş, H. (2007). Yenilik Doğuran Haklar (1. bs). İstanbul: Vedat Kitapçılık.
• Deyn. (1412/1992). el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye (3. bs, C. 21, ss. 102-141). Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• Dönmez, İ. K. (1996). Garar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 13, ss. 366-371). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ebû Dâvud, S. b. (1430/2009). Sünenü Ebî Dâvud (1. bs, C. 1–7). b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye.
• Eren, F. (2012). Mülkiyet Hukuku (2. bs). Ankara: Yetkin Basımevi.
• Gözübenli, B. (2009). Semen. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 36, ss. 465-467). İstanbul: TDV Yayınları.
• Güçlü, M., & Yalvaç, M. (2013). Geri Alım Sözleşmesi (Vefa Akdi) İle Bankaların Alacaklarından Dolayı Edindikleri Gayrimenkullere İlişkin Bir Değerlendirme. Bankacılar, 24(87), 18-28.
• Güzel, P. (2020). Taşınmaz Üzerinde Geri Alım Hakkı. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 242-259.
• Hacak, H. (2007). Atomcu Evren Anlayışının İslam Hukukuna Etkisi: Kelam-Fıkıh İlişkisine Dair Bir Analiz (1. bs). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Halitoğlu, İ. (2021). Organize Teverruk Üzerine Bir Analiz ve TKBB Danışma Kurulu ve AAOIFI Standartlarının Mukayesesi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 661-695. https://doi.org/10.46353/k7auifd.997443
• Hamevî, E. A. Ş. (1405/1985). Ğamzu ‘uyûni’l-besâir fî şerhi’l-Eşbâh ve’n-nezâir (1. bs, C. 1–4). Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Hammâd, N. (1411/1990). Dirâsât fî usûli’l-mudâyenât fi’l-fıkhi’l-İslâmî (1. bs). el-Memleketü’l-‘Arabiyyetü’s-Su‘ûdiyye: Dâru’l-Fârûk.
• İbn Âbidîn, M. E. (1386/1966). Reddü’l-muhtâr ‘alâ’d-Dürri’l-muhtâr (2. bs, C. 1–6). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kudâme, A. b. A. b. M. (1389/1969). el-Muğnî (1. bs, C. 1–10). Kahire: Mektebetü’l-Kâhire.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. (1430/2009). Sünenü İbn Mâce (1. bs, C. 1–5). b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye.
• İbn Nüceym, Z. b. İ. b. M. (1419). el-Eşbâh ve’n-nezâir (1. bs). Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Nüceym, Z. b. İ. b. M. (ts.). el-Bahru’r-râ’ik şerhu Kenzi’d-dekâik (2. bs, C. 1–8). b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Hümâm, K. M. b. A. b. A. (1389/1970). Fethu’l-kadîr ‘alâ’l-Hidâye (1. bs, C. 1–10). Lübnan: Dâru’l-Fikr.
• Kadri Paşa, M. (1407). Kitâbu Mürşidi’l-hayrân ilâ ma‘rifeti’l-ahvâli’l-insân (1. bs). Amman: Dâru’l-’Arabiyye.
• Kahraman, A. (2010). Takas. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 39, ss. 451-453). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kara, Y. (2012a). İslam Hukuku’nda Deyn’in Deyn Karşılığında Satımı. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (20), 389-415.
• Kara, Y. (2012b). İslam Hukukunda Deyn’in Deyn Karşılığında Satımı (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karaman, H. (1991). Ayn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 4, ss. 257-258). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kartal, M. T., & Demir, C. H. (2017). Türkiye’de Katılım Bankacılığında Sorunlu Kredilerin Varlık Yönetim Şirketlerine Satışı Üzerine Bir İnceleme ve Yöntem Önerileri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 3(1), 89-115.
• Kâsânî, A. E. B. b. M. b. A. (1406/1986). Bedâi‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-Şerâ’i‘ (2. bs, C. 1–7). Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Kaya, Ç. (2020). Bankacılık Sektöründe Sorunlu Kredilerden Kurtulma Aracı Olarak Varlık Yönetim Şirketleri. Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 2(2), 187-207.
• Kaya, S. (2008). Ahmed Cevdet Paşa’nın Risâletü’l-Vefa İsimli Eseri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (12), 267-276.
• Kılıçlıoğlu, İ. (2020). Katılım Bankalarında Sorunlu Kredilerin Tasfiyesi İşlemleri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
• Kredilerin Sınıflandırılması ve Bunlar İçin Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. , 29750 Resmî Gazete § (2016).
• Küçüksucu, S. (2021). Son Dönem Osmanlı Hukukçularından Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-bey‘ bi’l-vefâ İsimli Eserinin İncelemesi ve Transkripsiyonu. İslam Tetkikleri Dergisi, 11(2), 829-860.
• Lâhim, Ü. b. H. b. M. (1433/2012). Bey‘u’d-deyn ve tatbîkâtühü’l-mu‘âsıra fî fıkhîl-İslâmî (1. bs, C. 1–2). Riyâd: Dâru’l-Meymân.
• Nesâî, A. b. Ş. b. A. (1406/1986). Sünenü’n-Nesâî (2. bs, C. 1–8). Halep: Mektebü Matbû‘âti’l-İslâmiyye.
• Nevevî, E. Z. M. Y. b. Ş. (ts.). el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (C. 1–20). b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Nomer, H. N. (1990). Vefa Hakkı (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Nomer, H. N. (2016). Teminat Amaçlı Vefalı Satışlar İle İnanç Sözleşmeleri ve Lex Commissoria Yasağı. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 2007-2015.
• Oğuzman, M. K., & Öz, T. (2019). Borçlar Hukuku Genel Hükümler (17. bs, C. 1). İstanbul: Vedat Kitapçılık.
• Oğuzman, M. K., Seliçi, Ö., & Oktay-Özdemir, S. (2018). Eşya Hukuku (21. bs). İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Öner, H. (2021). Katılım Bankalarının Takipteki Kredi Oranını Etkileyen Faktörler ve Mevduat Bankaları İle Karşılaştırmalı Analizi (Doktora Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Remlî, M. b. E.-A. A. b. H. Ş. (1404/1984). Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc (C. 1–8). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Sahnûn, E. S. A. b. S. b. H. (1415/1994). el-Müdevvene (1. bs, C. 1–4). b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Sancar, M. A. (2019). Türkiye’de Teverruk ve Yeniden Yapılandırmada Teverruka Alternatif Bir Ürün Olarak Yeniden Yapılandırma Tekafül Fonu. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 5(2), 169-195.
• Selimler, H. (2015). Sorunlu Kredilerin Analizi, Banka Finansal Tablo ve Oranlarına Etkisinin Değerlendirilmesi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 7(12), 131-172. https://doi.org/10.14784/jfrs.74107
• Serahsî, M. b. A. b. E. S. (ts.). el-Mebsût (6. bs, C. 1–31). Mısır: Matba‘atü’s-Se‘âde.
• Şakar, B. (2004). Banka Yapılandırma Sürecinde Varlık Yönetim Şirketleri Seçilmiş Ülkeler ve Türkiye Uygulaması (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
• Şeyh Bedreddin. (2012). Câmi‘u’l-fusûleyn: Yargılama Usûlüne Dair (H. Y. Apaydın, Ed.; H. Y. Apayadın, M. S. Aslan, F. M. Aydın, & Vd., Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tekinay, S. S. (1988). Taşınmaz Mülkiyetinin Takyitleri (C. 2/1). İstanbul: Filiz Kitapevi.
• Tirmizî, E. M. b. (1996). Sünenü’t-Tirmizî (1. bs). Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• TKBB, T. K. B. B. (02.03.2021). Teverruk Standardı. Türkiye: Türkiye Katılım Bankaları Birliği. Geliş tarihi gönderen https://tkbbdanismakurulu.org.tr/standartlar
• Ugan, D. A. (2019). Geri Alım (Vefa) Hakkı (Yüksek Lisans Tezi). Bahçe Şehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ‘Ulayş, M. b. A. b. M. (1409/1989). Minehu’l-celîl şerhu Muhtasari Halîl (C. 1–9). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Yargıtay, 11. Hukuk Dairesi. , Sy 1998/1707 (Yargıtay 13 Mart 1998).
• Yargıtay, 11. Hukuk Dairesi. , Sy 2016/2651 (Yargıtay 09 Mart 2016).
• Yargıtay, 14. Hukuk Dairesi. , Sy 2005/10236 (Yargıtay 22 Kasım 2005).
• Yargıtay, 14. Hukuk Dairesi. , Sy 2016/10198 (Yargıtay 07 Aralık 2016).
• Yargıtay, Y. H. G. K. , Sy 1987/912 (Yargıtay 09 Aralık 1987).
• Yargıtay, Y. H. G. K. , Sy 2000/1444 (Yargıtay 18 Ekim 2000).
• Yargıtay, Y. H. G. K. , Sy 2000/1825 (Yargıtay 20 Aralık 2000).
• Yelek, K. (2016). Bir Finansman Yöntemi Olarak Kullanılan Bey‘ Bi’l-Vefânın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (27), 257-286.
• Yerlikaya, Ü. (2022a). Hanefî Hukuk Düşüncesinde Ayn-Deyn Ayrımı ve Hukukî Düzenlemelere Etkisi -İş ve İstisnâ‘ Akdi Örneği-. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 8(1), 289-319.
• Yerlikaya, Ü. (2022b). Hanefî Hukuk Düşüncesinde Taayyün Olgusu ve Hukukî Düzenlemelere Etkisi: Fâiz Teorisi ve Şirket Akdi Örneği. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 29-50.
• Yerlikaya, Ü. (2022c). Hanefî Hukukunda Hukuki Düzenlemelere Etkisi Bakımından Mebî-Semen Ayrımı. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 1-25.
• Zeyla‘î, O. b. A. (1314). Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik ve Haşiyetü’ş-Şilbiyyi (1. bs, C. 1–6). Kahire: el-Matba‘atü’l-Kübra el-Emîriyye.
• Zorlu, S. (2020). Teminat Amaçlı Geri Alım Hakkı Tesisinin Lex Commissoria Yasağına Aykırı Olup Olmadığının Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(2), 603-630.