+lA- Suffıx in Kazan Tatar and Turkish -A Comparative Studies-

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 3, 529 - 551, 30.09.2017

Muna Yüceol Özezen

Öz

+la- /+lä- suffix is a derivational affix most frequently used in Kazan Tatar (+la- / +lä-) and Turkish (+la- /+le-) just like in other Altaic branches. But there isn’t on exact parallel relation in use of this suffix. Some of noun roots and stems added +la- /+lä- (+la- /+le-) are employed in either only Tatar or only Turkish (Tatar altınla- / Turkish –; Turkish eşle- / Tatar – etc.). In this study, disregarding phonological differences, verbs derived from noun roots and stems added +la- /+lä- will be dwellt on commenly used in Tatar and Turkish. It will be found out that some of these verbs are never used in one of them, whereas some of these are used in different meanings. Thus, the same morphemes on how these two languages differ semantically will be exemplified. This study will also show that there may be significant changes in an element of grammar even in languages that are genetically very close relative.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Kazan Tatar, Turkic languages, morphology, lexicon

Kazan Tatarcasında ve Türkiye Türkçesinde +lA- Eki -Karşılaştırmalı Bir Çalışma-

Öz

+lA- eki, diğer Altay kollarının pekçoğunda olduğu gibi, Kazan Tatarcasında (+la- /+lä-) ve Türkiye Türkçesinde (+la- /+le-) de büyük sıklıkla kullanılan eklerden biridir. Ancak, ekin kullanımı ile ilgili olarak Tatarca ile Türkçede tam bir paralellik yoktur. Tatarcada kullanılan kimi +la- /+lä-’li gövdeler Türkçede, Türkçede kullanılan kimi +la- /+le-’li gövdeler ise Tatarcada kullanılmamaktır (Tatarcada altınla - / Türkçede -; Türkçede eşle- / Tatarcada - gibi.). Bu çalışmada, aralarında sesbilgisel ayrımlar olmakla birlikte Tatarca ve Türkçede ortak olarak kullanılan ve üzerlerine +la- /+lä- eki alan isim kök ve gövdeleri incelenecektir. Görülecektir ki, Tatarcada veya Türkçede kullanılan herhangi bir +la- /+lä-’lı gövde bir diğerinde ya kullanılmamakta veya farklı anlamlarla kullanılmaktadır. Çalışma, aynı ekin iki Türk dili arasındaki bu anlambilgisel farklılıklarını betimlemekte ve genetik olarak çok yakın akraba durumda bulunan dillerde bile bir içyapı unsurunda belirgin farklılıklar olabileceğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Kazan Tatarcası, Türk dilleri, biçimbilgisi, sözvarlığı

Kaynakça

• Ahmet’yanov, R.- R. Muhammetdin- F. Nuriyeva- F. Ganiyev (1998). Törėkçe- Tatarça Süzlėk (Türkçe- Tatarca Sözlük). Kazan- Moskova: İnsan Yayınevi.
• Akalın, Ş. H. (1995). +lA- ekinin çatı ekleriyle kullanılışı konusundaki görüşler ve ekin yabancı kaynaklı kelimelere getirilişi üzerine, Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22- 23 Ekim 1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 600,
• Baydar, A. S. E. (2009). +lA ekinin Kırım Tatar Türkçesindeki kullanılışı üzerine, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 17, 305-314.
• Beşen Delice, T. (2009). Türkmen Türkçesinde isimden fiil yapan –lA eki ve işlevleri, Turkish Studies (International Periodical For The Languages, Literature and History Of Turkish or Turkic). S. 4 / 8, 949-994.
• Buran, A.- E. Alkaya (2001). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: 2. Baskı Akçağ Yayınları: 377.
• Cin, A. (2016). Türkçe’nin isimden isim yapma eki +La mıdır? Yoksa +Lan; +Laş; +Lat mıdır?, II. Uluslararası Dil, Kültür ve Edebiyat Çalıştayı (8-10 Haziran 2016). Antalya, Türkiye, 1-17.
• Engin, M.- F. Agi- N. Devlet- A. Akış (1976). Kazak ve Tatar Türkleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları: 35. Ercilasun, A. B.- A. M. Aliyev- A. Şayhulov- E. Z. Kajıbek- K. Konkobay Uulu- B. Yusuf- C. Göklenov
• V. Uyguroğlu Mahpir- A. Çeçenov (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri Sözlüğü I- II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 1371. Derleme Sözlüğü I- XII (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 211/ 1.
• Ganiyev, Fuat- Rifkat Ahmet’yanov- Halil Açıkgöz (1997), Tatarça-Törėkçe Süzlėk (Tatarca- Türkçe Sözlük). İnsan Yayınevi, Kazan- Moskova.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 827.
• Mustafayev, E. M.- V. G. Şçerbinin (1989). Rusça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Tokatlı, S. (1996). Ek varyantları olayı ve Başkurt, Tatar, Kırgız, Kazak Türkçelerinde görülen ek varyantları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 1, S. 7, 287-303.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 549.
• Uygur, S. (2005). +lA- ekinin işlevleri üzerine bir deneme, Türk Dili. S. 646, 347-351.