Alkanna strigosa Boiss.&Hohen. (Boraginaceae) Kökünden Doğal Boya Eldesi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 224 - 234, 15.08.2021

Hasan Akan , Mehmet Maruf Balos

https://doi.org/10.38001/ijlsb.863562

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada kullanılan Havacıva otu doğal bitkilerden biri olup, Alkanna cinsine ait olup Boraginaceae familyasına bağlıdır. Alkanna strigosa Boiss. & Hohen.bitkisi bölgede Havaco veya Havaciva otu olarak bilinmektedir. Bu çalışmada, 2017 yılında Türkiye için yeni kayıt olarak belirlenen Alkanna strigosa bitkisinin kökünden elde edilen doğal boyalar verilmiştir. Kurutulmuş ve yaş Havaciva otu kullanılarak yapılan araştırmada toplam 9 adet boyama yapılmıştır. Mordansız yaptığımız boyama işleminde füme rengi elde edilmiştir. Mordanlama yöntemi ile kahverengi, açık kahverengi, koyu kahverengi, yeşil, açık yeşil, sütlü kahve ve açık toprak renkleri elde edilmiştir. Bu çalışma ile doğal boyamacılığın bölgede tekrar canlanması ve gelecek kuşaklara aktarılması amaçlanmıştır. Bu araştırma, bölgede ilk olması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bitkisel boyacılık, Havacıva otu, Şanlıurfa

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Natural Dye From Root of Alkanna strigosa Boiss. & Hohen. (Boraginaceae)

Öz

Havacıva grass used in this study is one of the natural plants and belongs to the genus Alkanna and belongs to the family of Boraginaceae. Alkanna strigosa Boiss. & Hohen. plant is known as Havaco or Havaciva grass in the region. In this study, natural dyes derived from the root of Alkanna strigosa plant, which was introduced as a new record for Turkey in 2017, is given. As a result of this study, different colors with and without mordant were obtained. A total of 9 dyeings were made in the research using dried and wet Havaciva grass. Smoked color was obtained in the painting process we made without mordant. Brown, light brown, dark brown, green, light green, milky brown and light earth colors were obtained by the method of mordant. With this study, it is aimed to revive the natural dyeing in the region and transfer it to the next generations. This research is important for being the first in the region.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Havacıva plant, Herbal dyeing

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• 1. Karadağ R, Doğal Boyamacılık. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü Geleneksel El Sanatları ve Mağazalar İşletme Müdürlüğü, 2007, Ankara.
• 2. Deveoğlu O, Karadağ R, Genel Bir Bakış: Doğal Boyarmaddeler. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 2011. 23 (1):21-32.
• 3. Şanlı HS, Colours Used in Dyeing of Yarns Carpets and Rugs and The Plants Yielding These Colours. Social Sciences, 2011. 6(4): 439-445.
• 4. Şanlı HS, Kabalcı O, Gaziantep Yöresinde Yetişen Sumak (Rhus coriaria L.) Bitkisinden Elde Edilen Renklerle Yün Halı İpliklerinin Boyanması. Arış Dergisi, 2011. (15): 62-77.
• 5. Yıldırım H, Altıoğlu Y, Balos, MM, Resimli Türkiye Florası’na Katkılar 3: Alkanna strigosa Boiss. & Hohen.(Boraginaceae) Türünün Türkiye’de Varlığı Üzerine. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2017. 4(3):1-6.
• 6. Tanaka S, Tajima M, Tsukada M, Tabata M, A Comparative Study on Anti-inflammatory Activities of The Enantiomers, Shikonin and Alkannin. Journal of Natural Products, 1986. 49(3):466-469.
• 7. Chaitanya Lakshmi G, Food Coloring: The Natural Way. Research Journal of Chemical Sciences, 2014. 4(2):87-96.
• 8. Aslan S., Akan H, Pekmez H, Yaslıca Beldesi ve Arıkök Mahallesi (Şanlıurfa)’nin Etnobotanik Açıdan Araştırılması. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 2020. 13(1): 44-61.
• 9. Baylan N, Türkiye’nin Boya Bitkileri ile Türkiye'de Kullanılmıs Olan Yabancı Memleket Boya Bitkileri ve Boyaları. Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, 1963. 1: 732-744.
• 10. Mert HH, Doğan Y, Başlar S, Doğal Boya Eldesinde Kullanılan Bazı Bitkiler. Ekoloji, 1992. 5:14-17.
• 11. Arlı M, Kayabaşı, N, Ilgaz, F, El Dokuması Halıcılıkta Bitkisel Boya Kullanımının Önemi. Tekstil ve Mühendis, 1993. 7(38): 91-96.
• 12. Cannon J, Cannon M, Dye Plants and Dyeing. Herbert Press Ltd, 1994. London.
• 13. Kayabaşı NY, Arlı M. TD, Cehri (Rhamnus petiolaris) den Elde Edilen Renkler ve Bunların Yün Halı İplikleri Üzerindeki Haslık Dereceleri Üzerinde Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi Anabilim Dalı, 1995. Doktora Tezi.
• 14. Soysaldı A, Yazıcıoğlu Y, Kurtbağrı Bitkisi Yapraklarının Boyama Özelliği Üzerine Bir Araştırma. Erdem, 1997. 9(27):1241-1254.
• 15. Kayabaşı, N, Arlı, M, Erdoğan Z, Kökboya (Rubia tinctorum L.)'dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları. Tarım Bilimleri Dergisi, 1998. 4(3): 84-90.
• 16. Baydar H, Karadoğan T, Çarkçı K, Isparta İlinde Tarıma Dayalı Endüstrinin Gelişmesinde Alternatif Bir Kaynak: Tıbbi Aromatik ve Boya Bitkileri. Isparta’nın Dünü Bugünü ve Yarını Sempozyumu-II, 16-17 Mayıs, 1998. Isparta.
• 17. Öztürk İ, Aksoy A, Kantaron (Hypericum triquetrifolium Turra.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Yıkama Haslıkları. Tarım Bilimleri Dergisi, 2000. 6 (1): 110-115
• 18. Pluhár Z, Bernáth J, & Hermándy-Berencz J, Introduction of Alkanet (Alkanna tinctoria (L.) Tausch), A Traditional Dye Plant into Cultivation. International Journal of Horticultural Science, 2001. 7(2): 41-46.
• 19. Aydın HS, Bazı Boya Bitkileri ile İpekli Tekstil Ürünlerinin Boyanması ve Haslık Değerlerinin Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi Anabilim Dalı, 2001. Doktora Tezi.
• 20. Arslan N, Kızıl S, Boya Bitkileri. TİGEM, 2001. 79:48-51.
• 21. Özgökçe F, Yılmaz İ, Dye Plants of East Anatolia Region (Turkey). Economic Botany, 2003. 57(4): 454-460.
• 22. Doğan Y, Başlar S, Mert HH, Güngör A, Plants Used as Natural Dye Sources in Turkey. Economic Botany, 2003. 57(4):442-453.
• 23. Somuncu M, Cehri üretimi ve ticaretinin 19. yüzyılda Kayseri Ekonomisindeki Önemi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2004. (22):99-125.
• 24. Türkmen N, Kırıcı S, Özgüven M, İnan M, Kaya DA, An Investigation of Dye Plants and Their Colourant Substances in The Eastern Mediterranean Region of Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society, 2004.146(1): 71-77.
• 25. Kızıl S, Kayabaşı N, Muhabbet çiçeğinin (Reseda lutea L.) Boyama Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005.18(2):195-200.
• 26. Gönüz A, Aksoy A, Karabacak E, Çanakkale ve Çevresinde Doğal Yayılış Gösteren Bazı Potansiyel Boya Bitkileri. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2006.16(1): 54-71.
• 27. Koyuncu M, Mahonia aquifolium Nutt.(Berberidaceae, Mahonya) Meyvesi ile Boyanmış Yün İpliklerinin Kolorimetrik Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 2008. 18(1): 27-33.
• 28. Önal A, Demir B, Preparation of Dyeing Prescription and Investigation of Natural Hair Dyeing Properties of Walnut (Juglans regia L.), Logwood (Alnus glutinosa L.), Alkanet (Alkanna tinctoria L.) Madder Red (Rubai tinctorum L.) and Wouw (Reseda luteola L.) Extracts. Asian Journal of Chemistry, 2009. 21(2):1449-1452.
• 29. Altundağ E, Özhatay N, Iğdır İlinde Geleneksel Olarak Kullanılan Doğal Boya Bitkileri (Doğu Anadolu Bölgesi). 20. Ulusal Biyoloji Kongresi 21-25 Haziran, 2010. Denizli.
• 30. Demir M, Çelik S, Noyan ÖF, Türkiye'de Yetişen Bazı Önemli Boya Bitkilerinin Üretim Teknikleri ve Elde Edilen Renklerin Haslık Dereceleri. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs, 2010.Artvin.
• 31. Atılgan A, Göktaş O, Peker H, Pinar Bitki Ekstraktından (Quercus aucheri) Elde Edilen Doğal Boyanın Ahşap Malzemeye Üstyüzey Olarak Uygulanması. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2011. 12(2):139-147.
• 32. Merdan N, Demir B, Yıldız F, Koçak, D, İpek Kumaşın Kızılağaç Kabuğundan Ekstrakte Edilen Doğal Boya ile Boyanması. Akdeniz Üniversitesi 2. Uluslararası Akdeniz Sanat Sempozyumu 10-12 Mayıs, 2017. Antalya.
• 33. Benli H, Türk Halılarında Kullanılan Kök Boya ve Cehri ile Boyanmış Yün İpliklerin Haslıklarının İyileştirilmesi. Arış Dergisi, 2012. (7):18-25.
• 34. Birgili F, Özcan M, Kök Boya Ustasından Bitki Kökleri ile Yanık Uygulaması Bitki Kökleri ile Yanık Uygulaması. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2012. 2(3):73-76.
• 35. Kreuzner C, Alkanna tinctoria (L.) Tausch as Purple Dye in The Recipes of Papyrus holmiensis and Papyrus leidensis X. E-Preservation Science, 2013. 10:123-130.
• 36. Genç M, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri ile İlgili Bazı Kayıtlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 2014. 7(13):174-212.
• 37. Kaynar H, Tonus E, Sivas’ta Yetişen Salvia sp.(Adaçayı) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Haslık Değerleri. Electronic Journal of Vocational Colleges, 2014. 4(1): 123-135.
• 38. Tutak M, Acar G, Akman O, Nane (Mentha spicata L.) ve Kekik (Thymus vulgaris L.) Bitkileri Kullanarak Yün Lifinin Doğal Boyanması. Journal of Textiles & Engineers/Tekstil ve Mühendis, 2014. 21(93):18-23.
• 39. Aksoy A, Gönüz A, Zerdali Dikeni (Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L.) Bitkisinin Çiçeklerinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Yıkama Haslıkları. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2015. 17(2):51-60.
• 40. Khattak SP, Rafique S, Hussain T, İnayat F, Ahmad B, Colour Fastness and Tensile Strength of Cotton Fabric Dyed with Natural Extracts of Alkanna tinctoria by Continuous Dyeing Technique. Journal of the Chemical Society of Pakistan, 2015. 37(5):903-910.
• 41. Karabulut K, Pamuklu Örme Kumaşlara Doğal Boyalarla Boyama Yoluyla Tek Adımda Renk, UV Koruyuculuk ve Antibakteriyellik Kazandırılması. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• 42. Tutak M, Benli H, Bazı Bitkilerden Elde Edilen Doğal Boyar Maddelerin Yünü Boyama Özelliğinin İncelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2016. 10(2): 53-59.
• 43. Benli H, Bahtiyari Mİ, Yılmaz F, Yeşil Üretim için Polyester Kumaşların Kök Boya ile Renklendirilmesi. 5th International Symposium on Innovative Technologies in Engineering and Science (ISITES2017) 29-30 September, 2017. Baku-Azerbaijan
• 44. Genç M, Sakarya Çevresi Doğal Boyarmadde Kaynakları ve Boyahaneler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017. 26(1):100-119. 45. Kaya Ü, Şanlı, HS, Çivit Otu ile Boyanan İpek, Pamuk ve Yün Kumaşların Bazı Haslık Değerleri. İdil, 2017. 6(36):2581-2594
• 46. Yanmaz K, Yöresel Boyarmadde Bitkilerin Renk İlişkisi. IX. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri 28-29 Eylül, 2017. İzmir.
• 47. Başaran FN, Aydın Ş, Nar (Punica granatum L.) Bitkisinin Doğal Mordanlarla Boyama ve Haslık Değerleri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 2019. (5): 397-406.
• 48. Kadıoğlu İ, Şin B, Kınalı B, Tokat İlinde Görülen Bazı Bitkilerin Boya Bitkisi Olarak Kullanım Olanakları. Türkiye Herboloji Dergisi, 2019. 22(1):7-15.
• 49. Yıldırım A, Karaöz (Aksu-Antalya) Halı İplikleri Boyamada Kullanılan Bitkiler (Antalya, Türkiye). Ayrıntı Dergisi, 2019. 7(76):23-26.
• 50. Harmancıoğlu, M., Türkiye’de Bulunan Önemli Bitki Boyalarından Elde Olunan Renklerin Çeşitli Müessirlere Karşı Yün Üzerindeki Haslık Dereceleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:77, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1955. Ankara.
• 51. Anonim, DIN 5033 (Farbmesung Bergriffe der Farbmetrik) Deutschland. 1970.
• 52. Anonim, Boyalı ya da Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları – Gün Işığına Karşı Renk Haslığı Tayin Metodu. Türk Standartları Enstitüsü Yayınları TS 867/Ekim 1983, 1984a. Ankara.
• 53. Anonim, Boyalı ya da Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları. Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı Tayini. Ankara: Türk Standartları Enstitüsü Yayınları, TS 717. 1978.
• 54. Anonim, ekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelenmenin (Boya Akması) ve Solmanın (Renk Değişmesi) Değerlendirilmesi İçin Gri Skalanın Kullanılması Metodları Türk Standartları Enstitüsü Yayınları TS 423/Mart 1978. 1984b. Ankara.
• 55. Kayabaşı N, Şanlı HS, Etikan S, Havaciva (Alkanna tinctoria (L.) Tausch) ve Labada (Rumex conglomeratus Murr.) Bitkilerinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Işık ve Sürtünme Haslıkları Üzerinde Bir Araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 2000. 10(1):7-10.
• 56. Akpınarlı FH, Şanlıurfa Cülha Dokumacılığı. Şanlıurfa İli Kültür Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayınları, 1996. Ankara.
• 57. Akpınarlı HF, Onuk T, Şanlıurfa Karakeçiliden Kırıkkale Karakeçiliye El Sanatları Ortak Değerleri. KIKTAV Dergisi, 1995. 4(8):3-6.
• 58. Aburjai T, Al-Janabi R, Al-Mamoori F, Azzam H, In Vivo Wound Healing and Antimicrobial Activity of Alkanna strigose. Wound Medicine, 2019. 25(1):100-152.