CHANGES IN INDIVIDUALS’ PERCEPTIONS AND BEHAVIORS ABOUT HEALTH SERVICES: TURKISH CASE

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: ICMEB'24 Özel Sayı, 22 - 43, 30.10.2024

Hakan Yıldız , Eyyup Ecevit , Ertuğrul Yıldırım , Deniz Şükrüoğlu

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1488303

Öz

In this study, individuals' satisfaction with health services in Turkey, which health institution they generally prefer, and the health institution they most recently preferred in the last year and the reasons for this preference are examined using micro data from the TURKSTAT "Yurtiçi Memnuniyet Anketi" (YMA) between 2003 and 2021. In the study, ANOVA and Chi-square tests were applied separately for each year. According to the findings, while there was a rapid upward trend in satisfaction with health services until 2013, satisfaction rates fluctuated between 2014-2019. However, it is interesting to note that in 2020, probably due to the impact of the COVID-19 pandemic, individuals' satisfaction with health services was significantly higher in all groups compared to previous years and the following year. There have been significant changes in the application rates by type of health institution over the years according to age, education level and income level. When the reason for choosing a health institution in the last year is analyzed, the rate of preference due to necessity decreased from 76% in 2003 to 26% in 2021. The rate of preference due to proximity, satisfaction and other reasons increased from 13%, 6% and 3.39% to 38%, 27% and 7.18%, respectively

Anahtar Kelimeler

Health Institution Preference, Satisfaction with Health Services, Public Hospital Preference, TURKSTAT

SAĞLIK HİZMETLERİNE DAİR BİREYLERİN ALGILARI VE TUTUMLARINDAKİ DEĞİŞİM: TÜRKİYE ÖRNEĞİ*

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de bireylerin sağlık hizmetlerinden memnuniyeti, genelde hangi sağlık kuruluşunu tercih ettikleri ve son bir yıl içerisinde en son tercih ettikleri sağlık kuruluşu ile bu tercihin nedenleri 2003-2021 yılları arasında TÜİK Yurtiçi Memnuniyet Anketi (YMA) mikro verileri kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada her yıl için ayrı ayrı ANOVA ve Ki-kare testleri uygulanmıştır. Ulaşılan bulgulara göre; sağlık hizmetlerinden memnuniyette 2013 yılına kadar hızlı bir artış trendi gözlenirken, 2014-2019 yılları arasında memnuniyet oranları dalgalı bir seyir izlediği görülmüştür. Ancak ilginç bir şekilde, 2020 yılında, muhtemelen COVID-19 pandemisinin de etkisiyle, önceki yıllara ve bir sonraki yıla göre bireylerin sağlık hizmetlerinden memnuniyetinin tüm gruplarda anlamlı bir şekilde yüksek çıkması dikkat çekicidir. Sağlık kuruluşu türüne göre başvuru oranlarında yıllar itibariyle yaş, eğitim düzeyi ve gelir sevisine göre önemli değişimler meydana gelmiştir. Son bir yıl içinde tercih edilen sağlık kuruluşu tercihinin nedeni incelendiğinde, 2003 yılında zorunluluk nedeniyle tercih oranı %76 seviyesinden 2021 yılında %26 seviyesine kadar düşmüştür. Yakınlık, memnuniyet ve diğer nedenlerle tercih edilme oranı da sırasıyla %13, %6 ve %3,39’dan %38, %27 ve %7,18’ ye yükselmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Kuruluşu Tercihi, Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet, Kamu hastane tercihi, TÜİK

Kaynakça

• Australian Commission on Safety and Quality in Health Care (2013). Consumers, the health system and health literacy: Taking action to improve safety and quality. Consultation Paper. Sydney: ACSQHC, https://www.safetyandquality.gov.au/sites/default/files/migrated/Consumers-the-health-system-and-health-literacy-Taking-action-to-improve-safety-and-quality3.pdf. Erişim Tarihi 01.06.2024.
• Adaman, F. I. K., Ardıç, O. P., Erus, B., & Tüzemen, D. I. D. (2009). Hospital choice: survey evidence from Istanbul. Turkish Studies, 10(3), 443-468. https://doi.org/10.1080/14683840903141780
• Akdağ, R., Aydın, S., & Demirel, H. (2008). Türkiye sağlıkta dönüşüm programı ilerleme raporu 2008. TC Sağlık Bakanlığı Yayın No (749). Ağustos 2008. https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/turkiyeSDP.pdf, Erişim Tarihi: 06.06.2024
• Akdağ, R. (2012). Türkiye sağlıkta dönüşüm programı değerlendirme raporu (2003-2011). Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları. Aralık 2012.
• Akdur, R. (2005). Türkiye'de Sağlık Hizmetleri ve AT Ülkeleri ile Kıyaslanması. Ankara: AÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
• Akıncı, F., Esatoglu, A. E., Tengilimoglu, D., & Parsons, A. (2008). Hospital choice factors: a case study in Turkey. Health Marketing Quarterly, 22(1), 3-19. https://doi.org/10.1300/J026v22n01_02
• Arrow, K. J. (1963). Uncertainty and the welfare economics of medical care. In Uncertainty in economics, The American Economic Review, 53(5), 941-973.
• Ataman, G., & Yarımoğlu, E. K. (2018). Hastane türlerine göre hasta memnuniyetini ve hastane seçimini etkileyen unsurlar. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(2), 273-288.
• Aytekin, A. (2016). Hastaların hastane tercihinde etkili kriterler ve hastanelerin Multimoora ile sıralanması: Eskişehir örneği. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(4), 134-143.
• Berkowitz, E. N., & Flexner, W. (1980). The market for health services: is there a non-traditional consumer?. Journal of health care marketing, 1(1), 25-34.
• Biçer, D. F. (2020). Müşteri temelli kurumsal itibarın hastaların hastane tercihlerine ve bağlılıklarına etkisi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(2), 312-333.
• Bilgili, E., & Ecevit, E. (2008). Sağlık hizmetleri piyasasında asimetrik bilgiye bağlı problemler ve çözüm önerileri. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 11(2), 201-228.
• Bilgin, Y. (2019) Sağlık hizmetlerinde fiyatlandırma politikalarının hastane seçimine etkisi: bir özel hastane örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Brekke, K. R., Gravelle, H., Siciliani, L., & Straume, O. R. (2014). Patient choice, mobility and competition among health care providers. Health care provision and patient mobility. Developments in Health Economics and Public Policy, 12, 1–26
• Büber, R., & Başer, H. (2012). Sağlık işletmelerinde müşteri memnuniyeti: Vakıf üniversitesi hastanesinde bir uygulama. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 265-274.
• Chernew M., Scanlon D. & Hayward R. (1998) Insurance Type ve Choice of Hospital for Coronary Artery Bypass Graft Surgery. Health Services Research, 33(3): 447-466.
• Çakmak, İ., & Öztürk, S. (2022). Türkiye’de bireylerin sağlık kuruluşları tercihlerini etkileyen faktörlerin analizi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 40(1), 44-57. https://doi.org/10.17065/huniibf.922935
• Dehbarez, N. T., Lou, S., Uldbjerg, N., Møller, A., Gyrd-Hansen, D., & Søgaard, R. (2018). Pregnant women’s choice of birthing hospital: a qualitative study on individuals’ preferences. Women and Birth, 31(6), 389-394. https://doi.org/10.1016/j.wombi.2017.11.006
• Dijs-Elsinga, J., Otten, W., Versluijs, M. M., Smeets, H. J., Kievit, J., Vree, R., ... & Marang-van de Mheen, P. J. (2010). Choosing a hospital for surgery: the importance of information on quality of care. Medical Decision Making, 30(5), 544-555. https://doi.org/10.1177/0272989X09357474
• Dixon A, & Le Grand J. (2006)). Is greater patient choice consistent with equity? The case of the english NHS. Journal of Health Services Research & Policy. 11(3):162–166
• Erdeo, F., & Yeşiltaş, A. (2023). Hastane seçiminde etkili olan faktörler: Engelli bireyler örneği. Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(1), 39-48. https://doi.org/10.30569/adiyamansaglik.1184656
• Erdem, Ş., & Tuzcuoğlu, A. (2021). Hastane tercihinde kişisel, kurumsal, çevresel faktörler ve marka imajının etkisi: İstanbul ilinde bir araştırma. Turkish Journal of Marketing, 6(1), 51-69. https://doi.org/10.30685/tujom.v6i1.103
• Fasolo, B., Reutskaja, E., Dixon, A., & Boyce, T. (2010). Helping patients choose: How to improve the design of comparative scorecards of hospital quality. Patient education ve counseling, 78(3), 344-349. https://doi.org/10.1016/j.pec.2010.01.009
• Fotaki, M. (2014). What market-based patient choice can’t do for the NHS: The theory ve evidence of how choice. Centre for Health ve the Public Interest. Mart 2014
• Gaynor, M., Propper, C., & Seiler, S. (2011). Free to choose: Reform and demand response in the British National Health Service. Working paper 19574 (Unpublished manuscript), Stanford University. (http://www.nber.org/papers/w18574)
• Gergin, M., & Çelik, B. (2023). Hastaların ortopedi kliniği tercihlerini etkileyen faktörlerin AHP yöntemi ile belirlenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 15(2), 1037-1046. https://doi.org/10.20491/isarder.2023.1634
• Gooding, S. K. S. (2000). Quality, sacrifice, and value in hospital choice: a comparative study of rural ve suburban consumer perspectives. Journal of Hospital Marketing, 13(2), 23-42. https://doi.org/10.1300/J043v13n02_03
• Güleç, Ş. N., & Canöz, K. (2023). Özel hastane tercihini etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Samsun ili örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 760-780. https://doi.org/10.17336/igusbd.1115414
• Gümüşok, M., & Ertuğrul, A. N. (2021). Diş hekimliği hizmetlerinde hastaların sağlık kurumu seçimini etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 47-57. https://doi.org/10.46971/ausbid.905748
• Harding, A. J., Sveers, F., Lara, A. M., van Teijlingen, E. R., Wood, C., Galpin, D., ... & Sharma, S. (2014). Patient choice for older people in english NHS primary care: theory ve practice. International Scholarly Research Notices, 2014. http://dx.doi.org/10.1155/2014/742676
• İncedere, L. (2023). Türkiye’de kişilerin sosyodemografik özellikleri ile sağlık hizmeti sunucusu tercihleri arasındaki ilişki. Journal of Life Economics, 10(4), 223-231. http://dx.doi.org/10.15637/jlecon.2190
• Karaca, Z., & Kadir, İ. (2022). Pandeminin sağlık hizmetleri talebine etkisi: Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 36(1), 43-49.
• Karadağ, Z. (2007). Aile hekimliği uygulamasının müşteri/hasta memnuniyetine etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
• Karagöz, Y. (2021). SPSS ve AMOS uygulamalı nitel-nicel-karma bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği,(Güncellenmiş ve Geliştirilmiş 3. Basım) Nobel Akademik Yayıncılık. Haziran 2021, Ankara
• Karakul, A. K., & Çırak, M. (2022). COVID-19 Pandemi Döneminde Sağlık Kuruluşu Tercihinin Analitik Hiyerarşi Prosesi ile Değerlendirilmesi. Eurasian Journal of Health Technology Assessment, 6(2), 74-89. https://doi.org/10.52148/ehta.1121886
• Kayaoğlu, A. & Gülmez, Y. S. (2020). Sağlık hizmetleri tüketicisi olarak hastaların özel hastane tercihini etkileyen faktörlerin belirlenmesi: Diyarbakır örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 34(4), 1267-1286. https://doi.org/10.16951/atauniiibd.716283
• Leister, J., & Stausberg, J. (2007). Why do patients select a hospital? A conjoint analysis in two German hospitals. Journal of hospital marketing ve public relations, 17(2), 13-31. https://doi.org/10.1300/J375v17n02_03
• Mollahaliloğulları S., Hülür, Ü., Yardım, N., Özbay, H., Çaylan, A. K.,Ünüvar, N., Aydın, S. (2007). Türkiye’de Sağlık Reformları Süreci, Türkiye’de Sağlığa Bakış 2007, Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü, Ankara, s.243-286.
• Moscelli, G., Siciliani, L., Gutacker, N., & Gravelle, H. (2016). Location, quality and choice of hospital: evidence from Englve 2002–2013. Regional Science ve Urban Economics, 60, 112-124. https://doi.org/10.1016/j.regsciurbeco.2016.07.001
• Işık, O., Erişen, M., & Fidan, C. (2016). Tüketicilerin hastane seçiminde etki eden faktörlere ilişkin algılamaları. İşletme Bilimi Dergisi, 4(1), 99-110.
• Özkoç, H. (2011). Yapısal eşitlik modelleri: sağlık sektöründe bir uygulama. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Özkoç, H. (2013). Hastaların sağlık kurumu tercihlerini etkileyen faktörlerin belirlenmesi: uygunluk analizi ve nested logit model. Dokuz eylül üniversitesi sosyal Bilimler enstitüsü Dergisi, 15(2), 267-280.
• Özdemir, E., Kılıç, S., & Aydın, Z. B. (2010). Sosyal güvenlik reformu sonrası tüketici olarak hastaların hastane seçimi: pazarlama açısından bir alan araştırması. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 29(1), s. 1-27.
• Özdemir, M., & Yalçınöz Baysal, H. (2019, Aralık). Türkiye’deki Bireylerin Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma ve Memnuniyeti ile Etkileyen Faktörler. 4. Uluslararası 22. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Ankara/Türkiye
• Ringard Å.(2012) Equitable access to elective hospital services: the introduction of patient choice in a decentralised healthcare system. Scandinavian Journal of Public Health;40(1):10–17 Sağlık Bakanlığı (2023). Sağlık istatistikleri yıllığı 2021, ANKARA
• Temel, K., & Aydın, M. (2018). Sağlık Hizmetlerinde, Hasta-Hekim İlişkisinde Yaşanan Bilgi Asimetrisinin Ortaya Çıkardığı Ekonomik Sorunlar: Çanakkale Örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(4), s. 745-765.
• Tengilimoğlu, D. (2001). Hastane seçimine etkili olan faktörler: Bir alan uygulaması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(1), 85-98.
• Thomson, S., & Dixon, A. (2006). Choices in health care: the European experience. Journal of Health Services Research ve Policy, 11(3), 167-171.
• Toraman, A., Kocabaş, D., & Erdem, R. (2019). Examining factors that have an ımpact on hospital preferences of university staff. Journal of International Health Sciences ve Management, 5(9), 16-25.
• Tüfekci, N., & Asığbulmuş, H. (2016). Hasta memnuniyeti ve hastane tercihinde etkili olan faktörler: Isparta ili örneği. Journal of Current Researches on Health Sector, 6(2), 71-92.
• TÜİK (2023). Yaşam Memnuniyeti Anketi 2021. Ankara, Temmuz 2023. Ugur, Z., & Tirgil, A. (2018). Sağlıkta Dönüşüm Programı ve kamunun sağlık hizmetlerinden memnuniyeti. Ombudsman Akademik, (1), 295-327.
• Ünüvar, B., & Füsun, A. (2020). Sağlıklı Hayat Merkezine başvuran hastaların tercih sebeplerinin araştırılması: karaman örneği. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 6(2), 317-327.
• Victoor, A., Delnoij, D.M., Friele, R.D., & Rademakers, J.J. (2012). Determinants of patient choice of healthcare providers: a scoping review. BMC Health Services Research, 12(1), 1-16. https://doi.org/10.1186/1472-6963-12-272
• Yetim, B., & Çelik, Y. (2021). Sağlık sektöründe bireylerin hizmet sunucu tercihlerini etkileyen faktörler. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Armağan Sayısı), 173-185. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.682772
• Zerenler, M., & Adem, Ö. (2007). Sağlık sektöründe algılanan hizmet kalitesi ve hastane tercih nedenleri araştırması: Konya örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 501-519.
• Zor, M. G., & Biçer, D. F. (2020). Hastaların Sağlık Kuruluşu Tercihlerinde Marka İmajının Etkisi. Business ve Management Studies: An International Journal, 8(3), 3655-3689.
• Weng, H. C. (2006). Consumer empowerment behavior and hospital choice. Health Care Management Review, 31(3), 197-204.
• Wind, Y., & Spitz, L. K. (1976). Analytical approach to marketing decisions in health-care organizations. Operations research, 24(5), 973-990.