SÖZ EDİMLERİ, KİP(LİK) VE ZARF: ORHAN KEMAL'İN “KÜÇÜCÜK”ÜNDE NİYET, TUTUM VE VARSAYIM

Yıl 2021, Sayı: 5, 103 - 122, 30.06.2021

Emre Kundakçı

https://doi.org/10.51540/ijof.935135

Öz

Dil, onu kullanana dair önemli veriler barındırır. Konuşmak kişiler arası bir eylemdir ve konuşan kişi yaptığı tercihler ve uyguladığı stratejiler aracılığıyla niyetini, tutumunu, varsayımlarını, düşüncelerini ve duygularını istemli yahut istemsiz şekilde yansıtır. Dilin belirsizliğine, anlamın mahiyetine, söylenen ve kastedilen arasındaki ilişkiye, sözcelenen önermenin başarılı olmasına ve doğru anlaşılmasına dair görüşlerden bir tanesi Austin tarafından ortaya atılan ve Searle'ün geliştirerek sistemleştirdiği söz edimleri kuramıdır. Austin'in konuşmak bir eylemde bulunmaktır düşüncesini temel alan bu kuram çerçevesinde Searle, zihnin işleyişi ve sezdirim bağlamında sözcelenen önermelerin amaçlarına ve anlaşılmasına dair açıklamalar getirmiştir. Sözlerin içerisindeki edimsel yargıyı sezdirmenin pek çok yolu bulunur. Birçok dilde olduğu gibi Türkçede de edimsel fiillerin içerdiği niyet, tutum ve varsayımları yansıtmada kiplik ve zarflar önemli araçlardır. Bu makalenin amacı, dili kullanırken yapılan tercihlerin, gerçekleştirilen söz edimlerinin ve kullanılan kiplik işaretleyicilerinin taşıdığı verileri araştırmaktır. Bu bağlamda Orhan Kemal'in “Küçücük” adlı öyküsünden örnekler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

söz edimleri, kiplik, niyet, tutum, varsayım

SPEECH ACTS, MODALITY AND ADVERB: INTENTION, ATTITUDE AND ASSUMPTION IN ORHAN KEMAL'S KÜÇÜCÜK

Öz

The language contains fundamental data on its users. Speaking is an interpersonal action, and speakers reflect their intentions, attitudes, assumptions, thoughts and feelings voluntarily or involuntarily through the choices they make and the strategies they apply. One of the views on the ambiguity of language, the nature of the meaning, the relationship between said and meant, the felicitous and correct understanding of the statement mentioned in the speech acts theory put forward by Austin and systematized by Searle. Within the framework of this theory, which is based on Austin’s idea ofspeaking as an act, Searle provides explanations about the purposes and understanding of the statements mentioned in the context of the functioning of the mind, and conversational implicature. There are many ways to perceive the speakers' uptakes in their words. As in many languages, in Turkish modality and adverbs are important tools that reflect the attitudes, intentions, and assumptions contained in the performative verbs. This article scrutinizes the information conveyed through the linguistic choices made, the speech acts performed, and the modal markers used. In this context, examples from Orhan Kemal’s story Küçücük are examined.

Anahtar Kelimeler

speech acts, modality, intention, attitude, assumption

Kaynakça

• Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Oxford: Clarendon Press.
• Bellert, Irena(1977). "On semantic and distribution properties of sentential adverbs". Linguistic Inquiry. 8, pp. 337–351.
• Bybee, Joan vd. (1994). The Evolution of Grammar Tense, Aspect, And Modality In The Languages of The World, Chicago: The University of Chicago Press.
• Çürük, M. Selcen (2010). “Olumsuzluk ve Kiplik Arasındaki İlişki: Bakış ve Yaklaşımlar”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt: 2 Sayı:7 Haziran, s. 57-72.
• Dascal, M.(1987). "Defending literal meaning".Cognitive Science. 11, pp. 259-281.
• Doğan, Gürkan ve Ahmet Kocaman (1999). "Sözcede Kişisel Tutum ve Belirteçler".Dilbilim Araştırmaları Dergisi. C. 10, s. 65-78.
• Erk Emeksiz, Z. (2008). “Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller”.Dil Dergisi. Sayı: 141 Temmuz-Ağustos-Eylül, s. 55-66.
• Gazdar, K. J.(1979).Pragmatics: implicature, presupposition, and logical form. New York: Academic Press.
• Gibbs, R. W. Jr. (1980). "Spilling the beans on understanding and memory for idioms".Memory & Cognition. 8, pp. 449-456.
• Gibbs, R. W. Jr. (1986). "What makes some indirect speech acts conventional?".Journal of Memory and Language. 25, pp. 181-196.
• Glucksberg, S. (1991). "Beyond literal meanings: The psychology of allusion".Psychological Science. 2, pp. 146-152.
• Grice, H. P. (1975)."Logic and conversation".In. P. Cole; J. Morgan (Eds.).Syntax and semantic 3: Speech act. New York: Academic Press, pp. 41-58.
• Grice, H. P.(1989).Studies in the way of words. Cambridge: Harvard University Press.
• Hirik, Seçil (2013). "Türkçede Kip-Kiplik Terimleri ve Tanımları Üzerine". Bengü Beläk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. Ed. Bülent Gül. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. s. 243-252.
• Hirik, Seçil (2014). "Kesinlik ve Olumsuzluk İlişkisine Kipsel Yaklaşım". Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/12 Fall. pp. 349-367
• Hirik, Seçil (2015). "Zarfların Kipsel Alandaki Görünümleri".Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol: 10/8 Spring, pp. 1365-1382.
• Holtgraves, Thomas (2019).Sosyal Eylem Olarak Dil Sosyal Psikoloji ve Dil Kullanımı. Çeviri Editörü: Göklem Tekdemir. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kamacı Gencer, Duygu (2020).Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kemal, Orhan (2020). "Küçücük".Çamaşırcının Kızı, Küçücük. İstanbul: Everest Yayınları, s. 9-63.
• Kerimoğlu, Caner (2010). "On the Epistemıc Modality Markers in Turkey Turkish: Uncertainty".Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol. 5/4, Fall, pp. 434-478.
• Keysar, B. (2000). "The illusory transparency of intention: Does June understand what Mark means because he means it?".Discourse Processes. 29, pp. 161-172.
• Larreya, Paul (2009). “Towards a Typology of Modality in Language”.Modality in English: Theory and Description. Ed: Raphael Salkie, Pierre Busuttil, Johan van der Auwera. Berlin: Mouton de Gruyter, pp. 9-30.
• Leech, Geoffrey (1974). Semantics: The Study Of Meaning. Harmondsworth: Penguin Books.
• Levinson, Stephen (1983).Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Nauze, Fabrice Dominique (2009). "Modality and Context Dependence" Cross-linguistic Semantics of Tense, Aspect, and Modality. Ed. L. Hogeweg, H. Hoop, A. Malchukov. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, pp. 317-340.
• Nordström, Jackie (2010).Modality and Subordinators, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Nuyts, Jan (2006). “Modality: Overview and Linguistic Issues”.The Expression of Modality. Ed: William Frawley. Berlin: Mouton de Gruyter, pp. 1-26.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality, Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F. R. (2013). Modality and the English Modals, New York: Routledge.
• Papafragou, Anna (2000). Modality: Issues in the Semantics-Pragmatics Interface. Amsterdam: Elsevier.
• Rentzsch, Julian (2013). Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası. Bilig. Güz 2013/Sayı 67, s. 129-168
• Searle, John R. (1969). Speech acts: An Essay in the Philosophy of Language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Searle, John R. (1979). Expression and meaning. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sebzecioğlu, Turgay (2021). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ziegeler, Debra (2006). "Mood and Modality in Grammar".Encyclopedia of Language and Linguistic. Amsterdam: Elsevier, pp. 259-2