MÜLTECİ BİR TİP OLARAK DİVAN ŞAİRİ

Yıl 2023, Sayı: 9, 87 - 98, 30.06.2023

Sait Yılter

https://doi.org/10.51540/ijof.1258346

Öz

İnsan; akıl ve irade bakımından diğer varlıklardan üstün olarak yaratılmıştır. Bu yönüyle insan iyiyi kötüden ayırt edebilir, kısmen tabiata hükmedebilir. Kendisine sınırlı bir hayat verilmiş olan insanın daima acelesi vardır. İnsan hastalandığında tabiatın gücü ve ölüm karşısında çoğu zaman zayıf ve aciz bir varlık hâline gelir. Bu zor durumdan kurtulmak için sığınacak bir yer arar. Divan şairi emelleri, beklentileri, hayalleriyle sıradan bir insan kalıbına pek uymayan bir kişilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı toplumunda geleneksel eğitim anlayışıyla yetişen, İslam dairesinde günlük yaşantısını sürdüren şair; maddȋ ve manevȋ dilek, istek ve ihtiraslarının gerçekleşmemesi durumunda kime sığınmakta, hâlini kime arz etmektedir? Divan şairlerinin Allâh’a, Peygamber Muhammed’e, dört halifeye, tarikat büyüklerine, padişahlara ve devlet adamlarına, bazen kendileri gibi bir şaire iltica ettikleri ve şiirlerinde yeri geldikçe bu durumu dillendirdikleri görülmüştür. “İltica” sözüyle ilişkili olan mültecâ, melce, melâz, me’men, penâh, puşt gibi kavramlara da şiirlerde sıklıkla rastlanılmaktadır. Şairlerin, sevgilinin kapısına iltica ettiği gibi bazen bir uç örnek olarak rakibe bile iltica ettiği de görülmektedir. Şairlerin bazen bir züht elbisesi, bir meyhane köşesi, bir himmet kalesi, bir izzet ve ikbal binası gibi yerlere de iltica ettiği anlaşılmaktadır. Hatta şairlerin bazen iltica edecekleri bir yer ve kimse bulamadıkları için serzenişte bulunduklarına şahit olunmaktadır. Bu çalışmada divan şairinin mülteci bir tip olarak kime ve neye sığındığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan şairi, tip, iltica, iltica makamları, iltica yerleri

Kaynakça

• Akdoğan, Y. Ahmedî dîvân. Kültür Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html [Erişim tarihi: 06.07.2022]
• Akkuş, M. (1993). Nef’ȋ divanı. Akçağ Yayınları. Akyüz, K. Beken, S. Yüksel, S. ve Cunbur, M. (1990). Fuzûlȋ divanı. Akçay Yayınları.
• Altun, K. (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve divanı (Vâridatü’l-enȋkâ). Özlem Kitapevi.
• Arslan, M. (2003). Leylâ Hanım divanı. Kitabevi Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Şeref Hanım divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bayram, Y. (2009). Adlȋ divanı. Amasya Valiliği Yayınları.
• Belge, M. (1994). Çeşitli açılardan roman kişisi. Edebiyat yazıları. Yapı Kredi Yayınları.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbȋ dȋvânı. İMEB Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2020). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü (7. Baskı). Otto Yayınları.
• Ceyhan, S. (2013). Zühd. İslam Ansiklopedisi. (C.44, s. 529-533). DİB Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. & Tanyeri, M. A. (1981). Hayretȋ divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çelik, M. F. (2020). Klasik Türk şiiri odağında tip ve tip ile ilgili yaklaşımlar. SOBİDER Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 44, Şubat 2020, s. 302-310 // ISSN: 2149-0821 Doi Number: http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.41498.
• Devrim, M. (2011). Ecrȋ divanı. [Yüksek lisans tezi ]. Trakya Üniversitesi.
• Ekici, A. (2022). Nihânȋ dȋvânı (inceleme-metin). [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Ekinci, H. N. (2016 Mart). Nedȋm’in Habȋb-i Kibriyâ redifli naatı. SOBİDER, (6), 562-572.
• Elmacı, B. (2016). İstanbullu Eşref (Paşa) divanı [Yüksek lisans tezi ]. Sakarya Üniversitesi.
• Ergun, S. N. (1956). On dokuzuncu asırdan beri Bektaşȋ-Kızılbaş ve Alevȋ şairleri ve nefesleri, C.3. İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Horata, O. (2019). Esrâr Dede dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-240609/esrar-dede-divani.html
• İnalcık, H. (2011). Şair ve patron (4. Baskı). Doğu Batı Yayınları.
• İpekten, H. (1992). Nâilȋ-i kadȋm divanı. Akçağ Yayınları.
• İpekten, H. (2016). Nef’î hayatı eserleri sanatı bazı şiirlerinin açıklaması. Akçağ Yayınları.
• Güler, Ö. F. ve Yıldız, M. (2023). Eşrefoğlu Rûmȋ Dȋvânı’ndaki dinȋ tiplemeler üzerine bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 695-722. DOI: 10.29000/rumelide.1252832.
• Gürgendereli, M. (2002). Hasan Ziyâ’î hayatı eserleri sanatı ve divanı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güzel, A. (2009). Dinî-tasavvufî Türk edebiyatı el kitabı. Akçağ Yayınları. https://lehçediz.com.
• Horata, O. (2015). XIX. yüzyıl: Klasik edebiyatta klasik sonrası dönem. Has bahçede hazan vakti: XVIII. yüzyıl son klasik dönem Türk edebiyatı. Akçağ Yayınları.
• Karahan, A. (2006). Nâbȋ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.32, ss.258-260). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karakuş, Y. (2021 Ağustos). Klasik edebiyatımızda “çehâr yâr-i güzîn” ve 17. yüzyıla ait bir ihyâ tercümesinde yer alan “çehâr yâr-i güzîn. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi-International Journal of Social Sciences Academy, Yıl 3, Year 3, Sayı 6, Issue 6, s.1086-1126.
• Karayazı, N. (2013). Yârȋ divanı. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislam Yahyâ divanı. MEB Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2004). Lebîb dîvânı (inceleme-tenkitli metin-sözlük) [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Küçük, S. (1994). Bâkȋ dȋvânı (Tenkitli Basım). TDK Yayınları.
• Macit, M. (1997). Nedȋm divanı. Akçay Yayınları.
• Macit, M. (2001). Erzurumlu Zihnî dîvânı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa divanı. Akçağ Yayınları.