ADIYAMANLI RIFAT BABA, DİVANI VE ELİFNÂMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2023, Sayı: 9, 99 - 110, 30.06.2023

Mehmet Sadık Özkan

https://doi.org/10.51540/ijof.1291733

Öz

Edebiyatımızın en önemli yapı taşlarından olan Klasik Türk edebiyatı asırlar boyunca birçok farklı kültür ve coğrafyada gelişimini sürdürmüştür. Bu coğrafyalardan biri de dönemin kültür ve sanat merkezlerinden biri olan Adıyaman’dır. Bu şehir tarihi, kültürel, edebi, turistik ve inanç değerleriyle hem tarihin en eski yerleşim yerlerinden biri hem de Mezopotamya uygarlıklarının ortak mirasıdır. Edebiyat muhitinde her ne kadar ismi çok ön planda olmasa da birçok divan şairine ev sahipliği yapmış bir şehirdir. Bu minvalde Adıyaman’ın yetiştirdiği sanatçılardan biri de “Rıfat Baba”dır. Divan sahibi olan sanatçı ile ilgili detaylı çalışma yapılmamış ve dolayısıyla şairimiz bu mecrada hak ettiği yeri henüz alamamıştır. Bu hususta şairin Divan’ı kısa bir incelemeye tabi tutulmuş, ayrıca Divan’ında yer alan “elifnâme”si üzerinde durulmuştur. Bu çalışma Giriş ve “Elifnâme” bölümünden oluşmaktadır. Giriş kısmında şairin hayatı, sanatı, yaşadığı muhit, türbesi ve Divan’ı tanıtılmaya çalışılmış; “Elifnâme” kısmında ise münacat türü üzerinden değerlendirme yapılmış, klasik elifnâme özellikleri açısından şiirin kültürel ve sanatsal değeri saptanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rıfat Baba, Elifnâme, Adıyaman, Divan, 19.yy

FATHER RIFAT FROM ADIYAMAN AND AN INVESTIGATION OVER HIS DIVAN AND ELİFNAME

Öz

Classical Turkish literature, one of the most important milestones of our literature, has maintained its progress in various cultures and places for centuries. Adıyaman is one of the place that has been an art and culture center of that period. This city, one of the oldest settlement, is common heritage of Mesopotamia civilizations in terms of historical, literary, touristic and cultural values. No matter what it doesn’t stand out in literature domain, Adıyaman has been home to many divan poets. Based on this, Rıfat Baba is one of the exceptional artists raised in Adıyaman. There is not any detailed study done about the poet who has a divan, and therefore this poet has not the position he deserved in this field. The poet’s divan was briefly examined in this regard; besides, Elifnâme which is in the divan was analyzed. This study consists of an introduction and Elifnâme part. In the introduction, the poet’s life story, works, neighbourhood, tomb and divan was tried to introduced; an invocation was evaluated in the Elifnâme part. The cultural and aesthetic value of the poem was attempted to assess in terms of classical elifname features.

Anahtar Kelimeler

Father Rıfat, Elifnâme, Adıyaman, Divan, 19th century

Kaynakça

• Bilgin, M. Ş. (2015). Adıyamanlı divan şairleri ve şiirleri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Candan, G. (2012). Senî ali’nin elifnamesi. Turkish Studies, 7 (1), 631- 641.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Elif harfiyle ilgili bazı edebî hususiyetler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, s. 607-624.
• Çelik, R. (2022). Türk edebiyatında elif-nâmeler ve Seyyid Nevruz’un elif-nâmesi. Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8 (3), 1870-1891.
• Çetin, İ. (1992). Elifnâmeler ve Sefil Ali’nin bir elifnâmesi. Millî Folklor, s. 39-42.
• Çiftçi, Ö. (e-kitap). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatintezkiresi-pdf.pdf?0 adresinden 20.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Demirel, M. (1996). Âşık Paşa’nın elif-nâmesi ve dil özellikleri. Bilig, Bilim Kültür Dergisi (3), 202-246.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Kaçar, B. (1997). Türk edebiyatında elif-nameler. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, s. 307-316.
• Kaplan, H. (2018). Münîrî’nin şiirlerinde harf simgeciliği ve şairin elif-nâmesi. Köksal, M. F., Murad, S. ve İlhan, M. (Ed.). Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni (s. 177-208). KIBATEK Yayınları.
• Kaplan, H. (2022). Klasik Türk Edebiyatında elifname geleneği ve İsmail Hikmetî’nin elifnameleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 6 (2), 437-484.
• Karaköse, S. (2013). Bir elif çekmek: klâsik edebiyatımızda elif. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2 (1), 199-228.
• Kınay, N. (2013). Bir edebî tarz örneği olarak Sâdık Kemâlî’nin elif-Nâmeleri. Turkish Studies, 8 (13) , 1205-1213.
• Özkan, F. H. (2012). Kaygusuz Abdal’ın elifnamesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (64), 185-198.
• Öztoprak, N. (2007). Elifnamelerin tertip hususiyetleri ve metin tesisindeki yeri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2, s. 817- 829.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2017). Açıklamalı İslâmî terimler sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Şemsettin Sami. (1996). Kâmûsu’l-Aʿlâm. Kaşgar Neşriyat.
• Taşkesenlioğlu, L. (2017). Divan edebiyatında elifnameler ve bilinmeyen iki elifname örneği: Memi Can Saruhânî ve Ömer Karîbî elifnameleri. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (58), 159-202.
• Taştemir, M. (1999). 16. yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta Sosyal ve İktisadi Tarihi). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tökel, D. A. (2003), Divan şiirinde harf simgeciliği. Hece Yayınları.
• Tuğluk İ. H. ve Ciğa, Ö. (2018). Besnili Sıdkı Efendi ve dîvânında yer alan ehl-i beyt sevgisi. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. s. 615-632.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i nâilî (divân şairlerinin muhtasar biyografileri). (Kurnaz C.-Tatcı M. Haz.). Bizim Büro Yayınları.