Differences in Approaches between the Theologians of Ahli Sunnah and Sufis to the Metter of Mahdism

Yıl 2022, Sayı: 17, 113 - 131, 15.06.2022

Hasan Gümüşoğlu

https://doi.org/10.20860/ijoses.1118318

Cited By: 2

Öz

There is a general consensus among theologians and mystics about the matter of Mahdisim as it is one of the controversial issues in the sects of Islam. However, Sufis appear to have been more interested in the subject and have given detailed explanations. In this study, after the information given about the matter of Mahdism in the basic İslamic sources is presented, the views the theologians and mystics will be given and then an elaborate evaluation about theories of those two groups will be made up. Although theologians and mystics based on the hadiths about the Mahdi in the hadith sources, the discussions about the authenticity of the hadiths occupy an important place in the works. While some scholars have drawn attention to the existence of hundreds of hadiths on the subject of Mahdi some of which reached the level of tawatur, some have said that the hadiths in question remained at the level of khabar al-wahid. Some scholars, on the other hand, admit that there are weak and hasan ones among the hadiths about the Mahdi, but they state that some of them are mutawatir with regard to meaning. Based on the sound news about the Mahdi, it can be said that Ahl as-sunnat theologians and mystics agree that the Mahdi will come in the ahirzaman (last time) and make Islam and justice prevail. Ahli Sunnah theologians have taken care, in their works, to respond to the claims of Shia on this subject within the framework of revealing the invalidity of bidat views, an aim of the science of kalam. The theologians state that contrary to the belief formed by the Imamiyya Shia on the axis of the Twelfth Imam, the Mahdi will be born and live as a human being in the ahirzaman and will face a natural death after he succeeds in making Islamic principles prevail. Therefore, without striving to make Islam prevail, the expectation that things will be corrected by the Mahdi, with extraordinary powers (Mahdi-i muntazar), has not been approved by the Ahli Sunnah. The sufis and Ahli Sunnah theologians and have stated that the Mahdi is a person with some superior qualities to completely enforce Islam by purifying it of innovations. However, it has been seen that the mystics have made more statements about the Mahdi than the theologians through the information they obtain in ways unique to Sufism. 

Anahtar Kelimeler

Mahdi, Creed, Ahli Sunnah, Theology, Mysticism

Mehdilik Meselesinde Ehl-i Sünnet Kelamcılar ile Mutasavvıflar Arasındaki Yaklaşım Farklılıkları

Öz

Bu çalışmada “Mehdilik” meselesiyle alakalı İslam’ın temel kaynaklarında yer alan bilgilere kısaca temas edildikten sonra Ehl-i sünnet kelamcılar ile mutasavvıfların konu hakkındaki görüşlerine yer verilerek iki tarafın görüşleri hakkında genel bir karşılaştırma yapılmıştır. İtikadî İslam mezheplerinin tartışmalı meselelerinden biri olan Mehdî’nin geleceği hakkında Ehl-i sünnet kelamcılar ve mutasavvıfların genel manada görüş birliğinde olduğu söylenebilir. Ancak kelamcıların mesele ile ilgili açıklamaları sınırlı olduğu halde mutasavvıfların konuya daha fazla ilgi duyarak geniş açıklamalar yaptıkları görülmektedir. Kelamcılar ve mutasavvıflar, hadis kaynaklarında yer alan Mehdî ile ilgili hadisleri esas almakla birlikte eserlerde hadislerin sıhhati konusunda ortaya çıkan tartışmalar önemli bir yer işgal etmiştir. Bazı âlimler, Mehdî konusunda aralarında tevatür derecesine ulaşanların da bulunduğu yüzlerce hadisin varlığına dikkat çekerken bazısı, söz konusu hadislerin haber-i vâhid derecesinde kaldığını söylemişlerdir. Bir kısım âlimler ise Mehdî ile ilgili hadislerin arasında zayıf ve hasenin bulunduğunu kabul etmekle birlikte bazısının manen mütevâtir olduklarını belirtmişlerdir. Ehl-i sünnet kelamcılar ve mutasavvıfların Mehdî ile ilgili sahih haberleri esas alarak, Mehdî’nin âhirzamanda gelip İslâm’ı ve adaleti hâkim kılacağı konusunda görüş birliğinde olduğu söylenebilir. Ehl-i sünnet kelamcıları, eserlerinde kelam ilminin gayelerinden biri olan bidat görüşlerin geçersizliğini ortaya koyma çerçevesinde özellikle Şîa’nın bu konudaki iddialarına cevap vermeye özen göstermişlerdir. Söz konusu kelamcılar, İmâmiyye Şîa’sının on ikinci imam ekseninde oluşturduğu inancın aksine Mehdî’nin âhirzamanda bir beşer olarak doğup yaşayacağını ve İslâmî esasları hâkim kılmaya muvaffak olduktan sonra tabiî bir ölüm ile vefat edeceğini belirtmişlerdir. Bu sebeple İslâm’ı hâkim kılmak için yeterli gayret gösterilmeden olağan üstü güçlere sahip bir Mehdî tarafında işlerin düzeltileceği beklentisi (Mehdî-i müntazar inancı) Ehl-i sünnet tarafından uygun bulunmamıştır. Ehl-i sünnet kelamcılar ve mutasavvıflar, Mehdî’nin üstün bazı vasıflara haiz bir zat olduğunu ve İslâm’ı bidatlerden arındırarak tam manasıyla hâkim kılacağını ifade etmişlerdir. Ancak mutasavvıfların Mehdî konusunda tasavvufa has yollarla ulaştıkları bilginin yardımıyla konu hakkında kelamcılardan daha fazla açıklamalarda bulundukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mehdî, İtikad, Ehl-i Sünnet, Kelam, Tasavvuf

Kaynakça

• Aliyyü’l-kârî Nûreddîn Alî b. Sultân Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. thk. Cemal Aytânî. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Aliyyü’l-kârî Nûreddîn Alî b. Sultân Muhammed. el-Meşrebü’l-verdî fî hakîkati’l-Mehdî. Kahire: Matbaatü’l-Mütevekkil, 1278. Âlûsî, Hayruddîn Ebu’l-Berekât Numan b. Muhammed. Ğâliyetü’l-Mevâiz. Beyrut: 2005.
• Âmidî, Seyfüddîn. Ebkârü’l-efkâr fî usûli’d-dîn. nşr. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dârul-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
• Azimâbâdî, Ebü't-Tayyîb Şemsü'l-Hak Muhammed. Avnü'l-mâ‘bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Medîne: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1968.
• Berbehârî, Ebû Muhammed Hasen b. Alî Halef. Şerhu Kitâbi’s-Sünne. nşr. Hâlid b. Kâsım. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1993.
• Dahlân, Ahmed b. Zeynî. Fütuhâtü’l-İslâmiyye ba’de mudiyyi’l-fütühâti’n-nebeviyye. Kahire: Matbaatü’l-Mîriyye, 1323.
• Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târihu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. Kahire: Matbaatu Osmân Abdurazâk, 1302.
• Eş’arî, Ebû’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. Beyrut: Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1990.
• Heytemî, Ahmed b. Hacer el-Mekkî. el-Kavlü’l-muhtasar fî alâmâti’l-Mehdiyyi’l-muntazar. thk. Mustafa Âşûr. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts. Heytemî, Ahmed b. Hacer el-Mekkî. es-Savâ‘iku’l-muhrika fi’r-red alâ ehli’l-bida‘ ve’z-zendaka. Kahire: Mektebetü Feyyâz, 2008. Hüseyin Enîsî. Menâkıb-ı Akşemseddîn. İBB. AK. OE.Yz. 0601.
• İbn Ebî Ya‘lâ, Muhammed. Tabakâtu’l-Hanâbile. nşr. Muhammed Hâmid. Kahire: Matbaatü’s-sünneti’l-Muhammediyye, 1342.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. eş-Şeceretü’n-Nu’maniyye (fî Devlet-i Osmâniyye) bi Şerh-i Sadrddîn el-Konevî. nşr. Asım İbrâhim el-Keyyâlî. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. nşr. Ahmed Şemseddin. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İsfehânî, Şemsüddîm Mahmûd b. Abdirrahîm. Teşyîdü‘l-kavâid fî şerhi Tecrîdi’l-akâid. nşr. Hâlid b. Hammâd el-Advânî. Kuveyt: Dâru’d-Dıyâ, 2012.
• Karâmânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yûsuf. Ahbâru’d-düvel ve esrâru’l-uvel fî’t-târîh. nşr. Ahmed Hatît- Fehmî Sa‘d. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1992.
• Kummî, Sa’d b. Abdullah. Kitâbü’l-Makâlât ve’l-fırak. nşr. Muhammed Cevâd Mezkûr. Tahran: y.y., Merkez İntişarât İlmî,1982.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. et-Tezkire fî ahvâli’l-mevtâ ve’l-âhire. Riyad: Mektebetü Dâru’l-Minhâc, 1425.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye Şîası Hadis Literatüründe Mehdîye Dair Rivayetlerin Sünnî Kaynaklarla Mukayesesi: Mehdî Telakkisi Ehl-i Sünnet’e Şia’dan mı Geçti?” Uluslararası Mehdilik Sempozyumu Bildirileri. ed. Mehmet Tıraşçı vd. 399-432. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• Necmeddin Ca’fer b. Muhammed el-Askerî. el-Mehdiyyü’l-mev’ûd el-müntazar inde ulemâi Ehl-i sünnet ve’l-İmâmyye. Beyrut: Dâru’z-Zehrâ, 1977.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’în Meymun b. Muhammed. Kitâbüt-Temhîd li-kavaîdi’t-tevhîd. nşr. Habîbullâh Hasan Ahmed. Kahire: Dâru’t-Tıbâati’l-Muhammediyye, 1986.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed Ebu’l-Leys. nşr. Ali M. Muavvid-Adil. A. Abdülmevcûd. Tefsîru Semerkandî (Bahru’l-ulûm). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kummî. Şiî-İmamiyyenin İnanç Esasları. trc. E. Ruhi Fığlalı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî ‘ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye. nşr. Ahmed Suphi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Afîfüddîn Abdullah el-Yemenî. Mir’âtü’l-cenân ve ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zamân. nşr. Halil el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.