Old Turkic – Tuvan Comparative Vocabulary (According to W. Radloff's Studies)

Yıl 2023, , 65 - 152, 30.06.2023

Ayşe Şeyma Fındık , Mehmet Ölmez

https://doi.org/10.46614/ijous.1314499

Öz

Tuvan belongs to -d- “adak”group or Northern Siberian subgroups in classification studies on Turkic languages. It was first noticed by the German geographer Anton Friedrich Büsching in the eighteenth century and attracted attention with its similarity to Tofa. Matthias Castrén also visited the Tunka Soyots during his trip to the Buryat Republic in the nineteenth century and noticed the same similarity. Thanks to Wilhelm Radloff's compilation of language examples in Altai and Western Siberia since 1860 and the language materials collected by Katanov during his 1889 trip to Tuva, we have a wide range of folkloric and literature material belonging to Tuvan today. In this study, the vocabulary of Tuvan and Old Turkish was examined and compared by making use of the compilations.

Anahtar Kelimeler

Radloff, Katanov, Tuvan, Lexicology, Old Turkic

Eski Türkçe – Tuvaca Karşılaştırmalı Sözvarlığı (W. Radloff’un Çalışmalarına Göre)

Öz

Tuvaca, Türk dilleri üzerine yapılan tasnif çalışmalarında -d- “adak” grubu veya Kuzey Sibirya dilleri arasına girmektedir. İlk olarak 18. yüzyılda Alman coğrafyacı Anton Friedrich Büsching tarafından fark edilmiş ve Tofaca ile benzerliği dikkat çekmiştir. Matthias Castrén de on dokuzuncu yüzyılda Buryat Cumhuriyeti'ne yaptığı bir gezi sırasında Tunka Soyotlarını ziyaret etmiş ve aynı benzerliği fark etmiştir. Wilhelm Radloff’un 1860 yılından itibaren Altay ve Batı Sibirya'da dil örneklerini derlemesi ve N.F. Katanov’un 1889 yılında Tuva’ya yapmış olduğu gezide topladığı dil malzemeleri Tuvacaya ait geniş bir folklorik ve literatür malzemesini bugün elimizde bulundurmaktadır. Bu çalışmada, yapılan derlemelerden yararlanılarak Tuvaca ve Eski Türkçeye ait söz varlığı incelenmiş ve karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tuvaca, Eski Türkçe, Katanov, Radloff, Sözvarlığı

Kaynakça

• BASKAKOV, N. A. (1953). Hakassko Russkiy Slovar'. Moskva.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
• DOERFER, G. (1963-1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh.
• ERDAL, Marcel. (1993). “Die türkisch-mongolischen Titel elxan und elči”, Ed. Barbara Kellner-Heinkele. The Concept of Sovereignty in the Altaic World. 34th PIAC, Berlin, pp 81-99.
• EREN, H. (1988). “Wilhelm Radloff ve Türk Diyalektleri Sözlüğü”. Türk Dili, LVI, s. 336-354.
• HARRISON, K. D. (2023, May 21). Retrieved from Tuvan-English Talking Dictionary: https://tuvan.swarthmore.edu
• ILGIN, A. (2015). Tarihi Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi -Biçim Bilgisi-. Ankara: TDK.
• ISHAKOV, F. G., & PAL'MBAH, A. A. (1961). Grammatika Tuvinskogo Yazıka "Fonetika i Morfologiya". Moskva: USSR.
• KATANOV, N. F. (1903). Opıt İzsledovaniya Uryanhayskago Yazıka, s ukazaniyem glavneyşih rodstvennıh otnoşeniy ego k drugim yazıkam tyurkskago kornya. Kazan: İmperatorskago Universiteta.
• KHABTAGAEVA, Bayarma (2009). Mongolic Elements in Tuvan. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• LESSING, F. (1960). Mongolian English Dictionary. Los Angeles.
• ÖLMEZ, M. (1996). “Radloff Sözlüğünün Yeni Bir Yayımı Nasıl Olmalıdır?”, VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Kurultayı Bildirileri, (pp. pp. 371-380). Ankara.
• ÖLMEZ, M. (1996). “Tuvalar ve Tuvaca”. Çağdaş Türk Dili, 95: 10-17.
• ÖLMEZ, M. (2000). “Tuvacanın Eskiliği Üzerine”. Türk Dilleri Araştırmaları, 10: 133-138.
• ÖLMEZ, M. (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ÖLMEZ, M. (2013). Eski Türkçe ile Tuvaca Arasındaki Paralellikler. Tyurkskiya Runika: Yazık, İstoriya, Kultura I, (pp. 21-25). Abakan.
• PAL'MBAH, A. A. (1955). Tuvinsko-Russkiy Slovar. Moskva.
• RADLOV, W. (1866). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stämme Süd-Sibiriens. I. Theil: Die Dialekte des eigentlischen Altai: der Altaier, Teleuten, Lebed-Tataren, Schoren und Sojonen. Sanktpeterburg.
• RADLOV, W. (1893-1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, I-IV. Sanktpeterburg: Akademiy Nauk'.
• RADLOV, W. (1907). Obraztsi Narodnoy Literaturi Tyurkskih Plemen, Nareçiya Uryanhaytsev (Soyotov), Abakanskih, Tatar i Karagasov, C. IX. Sankt Petersburg: Imperatorskoy Akademii Nauk.
• RASSADIN, V. I. (2016). Tofalarsko-Russkiy Slovar'. Moskva: Izdatel'skiy Dom YASK.
• TATARINTSEV, B. I. (2000-2008). Etimologiçeskiy slovar’ tuvinskogo yazıka I-IV, Otvetstvennıy redaktor D.A. MONGUŞ. Novosibirsk: Imperatorskago Nauka.
• TENIŞEV, E. R. (1968). Tuvinsko-Russkiy Slovar'. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya Dep Nom Ündürer Çer.