Eski Uygurca Söz Varlığına Bir Katkı: katıt ‘eş, kadın’

Yıl 2023, , 159 - 163, 31.12.2023

Orçun Ünal

https://doi.org/10.46614/ijous.1332883

Öz

Bu çalışma, bugüne kadar kat okunan Eski Uygurca sözcüğün, modern Türk dillerinden elde edilen veriler ışığında katıt okunması gerektiğini göstermektedir. Sözcüğün en olası etimolojisi, kat- “karıştırmak, karışmak, katılmak” fiilinden -(U)t biçimbirimiyle türetilmiş olmasıdır; buna göre, katıt başlangıçta “katılan kimse” anlamına gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, etimoloji, türetme, kadın, kat, katıt

A Contribution to the Old Uyghur Lexicon: katıt ‘wife, woman’

Öz

This study shows that the Old Uyghur word, which has been read kat to date, should be read katıt in the light of data from modern Turkish languages. The most probable etymology of the word is that it is derived from the verb kat- ‘to mix, to mingle, to join’ with the formative -(U)t, which means that katıt originally denoted ‘someone who is joined’.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, etymology, derivation, woman, kat, katıt

Kaynakça

• Aydın, Erhan (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen.
• Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič (1966). Dialekt Černevyx Tatar (Tuba-kiži). Grammatičeskij Očerk i Slovar’. Moskva: Nauka.
• Baskakov, Nikolaj Aleksandrovič (1972). Dialekt Kumandincev (Kumandy-Kiži). Grammatičeskij Očerk, Teksty, Perevody i Slovar’. Moskva: Nauka.
• Boeschoten, Hendrik Erik & John O’Kane (2015). Al-Rabghūzī. The Stories of the Prophets. Qiṣaṣ al-Anbiyāʾ: An Eastern Turkish Version (Second Edition). 1–2. Leiden & Boston: Brill.
• Çağatay, Saadet (1961). Die Bezeichnungen für Frau im Türkischen. Ural-altaische Jahrbücher 33, 17–35.
• Çağatay, Saadet (1963). Türkçede “Kadın” İçin Kullanılan Sözler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 10, 13–49.
• ED = Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Kasai, Yukiyo (2008). Die uigurischen buddhistischen Kolophone. (Berliner Turfantexte XXVI) Turnhout: Brepols.
• Katanov, Nikolaj Fëdorovič (1903). Opyt izslědonija urjanxajskogo jazyka. Kazan’.
• Li, Yong-Sŏng (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. (Türk Dilleri Araştırma Dizisi 15). Istanbul: Simurg [reprint: Ankara: Türk Dil Kurumu 2019].
• Li, Yong-Sŏng (2011). The Kinship Terms in Kumandy. Central Asiatic Journal 55 (2), 180–239.
• OTWF = Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. I–II. (Turcologica 7). Wiesbaden: Harrassowitz.
• R = Radloff, Wilhelm (1893–1911). Opyt Slovarja Tyurkskix Narěčij. Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. I–IV. Sanktpeterburg: Nauka.
• Röhrborn, Klaus (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a – asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Şirin, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Stachowski, Marek (1996). Einige chakassische Etymologien. Ural-altaische Jahrbücher 14, 218–230.
• Tenišev, Ėdgem R. (ed.) (1968). Tuvinsko-Russkij Slovar’. Moskva: Sovetskaja Enciklopedija.
• Verbickij, Vasilij (1884). Slovar’ Altajskago i Aladagskago Narěčij Tjurkskago Jazyka. Kazan’ [reprint: Gorno-Altajsk: Ak Čeček 2005].
• Wilkens Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Zieme, Peter (1987). Materialien zum uigurischen Onomasticon III. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 1984, 267–283.
• Zieme, Peter (1992). Some Remarks on Old Turkish Words for “Wife”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 1987, 305–309.