Yarkent’ten Bedehşan’a Elçilik Raporu (1763 Tarihli)

Yıl 2023, , 206 - 229, 31.12.2023

Mihrigül Helil

https://doi.org/10.46614/ijous.1400464

Öz

Pekin’deki Çin Birinci Tarih Arşivi’nde Qing dönemine ait çok sayıda Uygurca resmi belge bulunmaktadır. Bu koleksiyonda yerel yetkililer tarafından Pekin’deki saraya gönderilen çok sayıda rapor yer almaktadır. Yerel yetkililer kendi raporlarının sonunda, raporun içeriğine ilişkin birinci elden orijinal belgeyi ve onun Mançu diline çevirisini de ekleyip Pekin’e gönderirlerdi. 1763 tarihli, Yarkent’ten Bedehşan’a giden elçilik heyetinin raporu da, Mançu yetkililerin ilavesi ve genel çevirisiyle beraber Pekin’e yollanmıştır. Qing Hanedanı ile Bedehşan arasındaki ilişkinin bizzat tanığı olan ve günümüze kadar ulaşan bu belgeyi ortaya çıkarmak ve üzerinde analiz yapmak gerekmektedir. Bu makalede, esas olarak bu belgeyi kullanmakla beraber tarihi arka planı da dikkate alarak dil ve tarih bilimi bakımından bazı açıklamalar yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Bedehşan, Qing Hanedanı, 18. yüzyıl Uygurcası, Mançuca

An Embassy report from Yarkent to Badakhshan in 1763

Öz

A large number of Uyghur administrative documents belonging to the Qing period are stored at the First Historical Archive of China in Beijing. The collection contains a large number of reports sent to the Beijing by local officials. At the end of their reports, the local authorities would send the original first-hand files to Beijing, including a translation into Manchu. The 1763 report of the embassy mission from Yarkent to Badakhshan was also sent to Beijing, with some additions by Manchu officials and a general translation. The study of these documents, which are preserved as witnesses of the relationship between the Qing Dynasty and Bedakhshan, provides valuable information for linguists as well as historians. In this paper, mainly on the basis of these documents, we provide some additional explanation, considering the features of the documents and their historical background.

Anahtar Kelimeler

Badakhshan, Embassy Delegation, Eighteenth-Century of Uyghur Language, Manchu

Kaynakça

• An Shuangcheng安双城 (1993). Man-Han Da Cidian滿漢大辭典. Shenyang: Liaoning Minzu Chubanshe.
• Brophy, David (2016). The Life of Emin Khoja A Qing Exemplary Biography in Turkic Translation. in The Origins of Qing Xinjiang: A Set of Historical Sources on Turfan, TIAS Central Eurasian Research Series No. 12, 2016, Tokyo: TOKYO PRESS Co., LTD. Shinjuku.
• Brophy, David (2014). High Asia and the High Qing: Persian Letters in the Beijing Archives. In No Tapping around Philology: A Festschrift for Wheeler McIntosh Thackston Jr.’s 70th Birthday, edited by Alireza Korangy and Daniel J. Sheffield. Wiesbaden: Harrassowitz, pp. 325–67.
• Chen Zhu 陳柱 (2017). Qingchao Quanli Zai Tianshan Diqu De Tuijin. Zhongguo Renmin Daxue, Guoxueyuan,Yayımlanmamış Doktora Tezi, Beijing.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Doerfer, Gerhard (1963): Türkische und mongolische Elemente im neupersischen Band I. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
• Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. Çev. Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ma Zimu马子木(2019), Jinglue Xibei: Badakeshan yu Qianlong Zhongqi de Zhongya Waijiao. Shanghai: Shanghai Guji Chubanshe.
• Mâhmud El-Kâşgarî (2023). Dîvânu Lugâti’t-Türk: Türk Dilinin İlk Sözlüğü. Çeviren: Mustafa S. Kaçalin, Yayına Hazırlayan: Mehmet Ölmez. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Muḥammad Ṣadiq Kashghari (2021). In Remembrance of the Saints: The Rise and Fall of an Inner Asian Sufi Dynasty, translated by David Brophy, Columbia: Columbia University Press.
• Neimenggu Daxue Mengguxue Yanjiuyuan Menggu Yuwen Yanjiusuo bian (1999). Meng-Han Cidian蒙漢詞典. Huhehaote: Neimenggu Daxue Chubanshe.
• Rybatzki, Volker (2013): Some Mongolic Words in Özbek (I): Words Beginning with a-, å-, e-, b-, p-, d-, t-. in Yalım Kaya Bitigi, Osman Fikri Sertkaya Armağanı. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, ss. 511-532.
• Suerde 蘇爾德(1968). Xinjiang Huibu Zhi新疆回部志. Taibei: Chengwen Chubanshe.
• Toru, Saguchi 佐口透(1983). 18-19 Shiji Xinjiang Shehui Shi Yanjiu18-19世紀新疆社會史研究. Çeviren: Ling Songchun淩頌純. Wulumuqi: Xinjiang Renmin Chubanshe.
• Wuyun Bilige, Zhang Kang烏雲畢力格, 張閌(2022). Xiyu Tongwen Zhi Zhengli yu Yanjiu《西域同文志》整理與研究. Shanghai: Shanghai Guji Chubanshe.
• Yünüscan Eli (2015).Chahetai Wen de Talanqi Wenshu “Tuheilu Tiemuer Mazha Zhi” Kaoshi 察合台文的塔蘭奇文書——《禿黑魯帖木兒麻紮志》考釋. in Xibei Minzu Yanjiu 西北民族研究2015(03), pp. 159-166.
• Zhongguo Diyi Lishi Danganguan & Zhongguo Bianjiang Shidi Yanjiu中國Zhongxin第一歷史檔案館 & 中國邊疆史地研究中心 (Eds.) (2012). Qingdai Xinjiang Manwen Dangan Huibian清代新疆滿文檔案匯編. Guilin: Guangxi shifan daxue chubanshe.
• Zhongguo Diyi Lishi Danganguan (2011). Qianlong Chao Manwen Jixindang Yi乾隆朝满文寄信档译. Changsha: Yuelu Shushe.