Soğdca Bazı Sözcüklerin Eski Uygurcadaki İmlası

Yıl 2020, , 1 - 25, 30.06.2020

Özlem Ayazlı

https://doi.org/10.46614/ijous.743040

Cited By: 2

Öz

Eski Uygurcada Çinceden, Toharcadan, Sanskritçeden, Soğdcadan ödünçleme bazı sözcükler bulunmaktadır. Bu makalede, Soğdcadan Eski Uygurcaya geçmiş bazı sözcükler üzerinde durulmakta ve bu sözcüklerin Uygurcadaki imlası gösterilmektedir. Çalışma; Giriş, Eski Uygurcadaki Bazı Soğdca Sözcükler ve Sonuç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm eski Türklerde Soğd etkisinin kısaca açıklandığı giriş bölümüdür. Çalışmanın ikinci bölümünde Eski Uygurcada tespit edilen bazı Soğdca sözcükler üzerinde durulmaktadır. Bu sözcükler şöyledir: avant “sebep, neden”, avtadan “Manihaist piskopos, papaz”, ažun “çocuk, varlık, yaşam”, dentar “ rahip, keşiş, seçilmiş, seçkin”, didim “ taç”, äzrua “Zurvan Tanrı (M), Brahma Tanrı (B)”, frešti “melek, haberci, ulak, havari”, gav “inek, sığır”, hormuzta “Hormuzta Tanrı (M), Indra Tanrı (B)”, känt “şehir”, miḍik “ruhban sınıfından olmayan, sıradan”, nizvani “ihtiras, tutku”, nom “kanun, kutsal kitap”, noš “çok lezzetli yiyecek veya içki”, pra “bayrak”, sarvag “kule”, šamnanč “rahibe”, š(i)mnu “şeytan, zerdüştlük dininde kötülük ve karanlık tanrısı”, šük “sessiz, sakin”, tamu “cehennem”. Ayrıca çalışmanın bu bölümünde Uygurca metinlerdeki Soğdca sözcüklerin orijinal biçimi, harf, yazı çevrimi ve Çince denkliği verilmektedir.

Çalışmanın son bölümünde ise incelenen söz konusu sözcüklere dayanılarak Soğdca ve Uygurca imla arasındaki nüanslar açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Soğdca, Çince, İmla

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Orthography of Some Sogdian Words in Old Uyghur Turkic

Öz

There are some borrowed words in old Uyghur which were adopted from Chinese, Tocharian, Sanskrit language and Sogdian. In this article, the foci is on some words that were borrowed from Sogdian to Old Uyghur. In addition, the orthography of these words in Uyghur are presented. The study includes three parts which are Introduction, Some Sogdian Words in Old Uyghur and Conclusion.
The first part is the introduction in which the Sogdian effects on the Old Turks are briefly mentioned. In the second part of this study, we elaborated on some Sogdian words identified in Old Uyghur.
These words are as follows: avant “cause, because of”, avtadan “bishop, Manichean priest”, ažun “child, existence, life”, dentar “religous, priest, monk”, didim “diadem”, äzrua “Zurvan (M),
Brahma (B)”, frešti “angel, messenger, apostle”, gav “cow, ox”, hormuzta “(name of a) Manichean God (M), Indra (B) ”, känt “city”, miḍik “lay”, nizvani “passion”, nom “law, canon”, noš “ambrosia”, pra “banner”, sarvag “tower”, šamnanč “nun”, š(i)mnu “demon, Ahriman”, šük “silent, speechless”, tamu “hell”. In addition, the original form, transliteration, transcription and the
Chinese equivalences of the Sogdian words in the Uyghur texts are provided in this part. In the conclusion part, the nuances between Sogdian and Uyghur orthographies are explained based on above words.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Sogdian, Chinese, Orthography

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Avery, R., Bezmez, S., Edmonds, A. G., Yaylalı, M. (2002). Redhouse English-Turkish Dictionary. (34. baskı) İstanbul: Sev Matbaacılık ve Yayıncılık A. Ş.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap. Karşılaştırmalı Metin Yayını. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö., Ölmez M. (2011). “Eski Uygurca Metinlerin Transkripsiyonunda Kullanılan Yöntemler ve İşaretler”. Orta Asya’dan Anadolu’ya Alfabeler 29-30 Mayıs 2007, Eskişehir Bildiriler. İstanbul, 43-83.
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Sözvarlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, H. (2013). Die alttürkische Xuanzang-Biographie IX. Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Çetin, E. (2012). Altun Yaruk Yedinci Kitap. Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin. Adana: Karahan Kitabevi.
• Çetin, E. (2017). Altun Yaruk Sekizinci Kitap. Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin. Adana: Karahan Kitabevi.
• “Dijital Turfan Arşivi”, <http://www.bbaw.de/forschung/turfanforschung/dta/index.html> Erişim Tarihi: 01.10.2014.
• Elmalı, Murat (2016). Daśakarmapathāvadānamālā (Giriş-MetinÇeviri - Notlar-Dizin-Tıpkıbaskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan Publications.
• Gulcalı, Z. (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars Hikâyesi”. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hazai, G., Zieme P. (1971). Fragmente der uigurischen version des “Jin’gangjing mit den Gathas des Meister Fu”. Berliner Turfantexte I, Berlin: Akademie Verlag.
• Kara, G., Zieme, P. (1976). Fragmente tantrischer Werke in uigurischer Übersetzung: Berliner Turfantexte VII, Berlin: Akademie Verlag.
• Kara, G., Zieme, P. (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti: Berliner Turfantexte VIII, Berlin: Akademie Verlag.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin, Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Le Coq, A. von. (1922). Türkische Manichaica aus Chotcho III. Berlin: APAW. Phil.-hist. Kl.: 2. [Tıpkıbasım: SEDTF 1, 465-511].
• Mackerras, C. (2002). “Uygurlar”. Erken İç Asya Tarihi. (Der. Denis Sinor) (Çev. Şinasi Tekin). İstanbul: İletişim Yayınları: 425-449.
• Müller, F. W. K. (1911). Uigurica II. Berlin: Abhandlungen der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften. Phil.– hist. Cl. 1910, 3.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., Şçerbak, A.M. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: Nauka.
• Ölmez, M., Röhrborn K. (2001). Xuanzangs Leben und Werk. Teil 7. Die alttürkische Xuanzang-Biographie III. Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain. herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi. Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları. Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Ölmez, M. (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Cilt. 65, Sayı 2, 243-311.
• Ölmez, M. (2018). Uygur Hakanlığı Yazıtları. Ankara: BilgeSu.
• Ölmez, M. (2020). “Türklerden Kalma En Eski Yazıtların Dili Çözüldü”. Yüksek Öğretim Dergisi (15), 25-31.
• Önen, Y., Şanbey, C. Z. (1993). Almanca-Türkçe Sözlük. (Baskıya Hazırlayan: Vural Ülkü). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özbay, B. (2014). Huastuanift. Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özönder, F. S. (1998). Sthiramati’nin Vasubandhu’nun Abhidharmakośaśastra’sına yazdığı tefsirin ETü. Tercümesi. Abidarim kıınlıgkoşavarti şastirtakı çınkirtü yörüglerniŋ kingürüsi’nden Üç İtigsizler Giriş-Metin-Tercüme-Notlar-İndeks-XXX Levha. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Radloff, W., Malov, S. Ye. (1913). Suvarṇaprabhāsa I-II, Sanktpeterburg.
• Röhrborn, K. (1988), Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Lieferung 4. asankelıg-ayat-. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1991). Xuanzangs Leben und Werk. Teil 3: Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von A. von Gabain. herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Röhrborn, K. (1996). Xuanzangs Leben und Werk. Teil 5. Die alttürkische Xuanzang-Biographie VIII: Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain. herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien II. Nomina-Pronomina-Partikeln Band I: a-asvık. Neubearbeitung, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien II. Nomina-Pronomina-Partikeln Band 2: aş-äzük. Neubearbeitung, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Sims-Williams, N., The Sogdian Influencers on the Silk Road, “Sogdian Language and Its Script” https://sogdians.si.edu/sidebars/sogdianlanguage/ [Erişim Tarihi: 21.06.2020].
• Soothill, W. E., Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• 大正新脩大藏經 Taishō shinshū daizōkyō (hrsg. von 高楠 順次郎 Takakusu Junjirō, Watanabe Kaigyoku), Tokyo 1924-1935.
• Tekin, Ş. (1993). Uygurca Metinler I. Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg.
• Tezcan, S. (1974). Das uigurische Insadi-Sūtra. Berliner Turfantexte III, Berlin: Akademie Verlag
• Tokyürek, H. (2018). Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı Metin Yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2001) Die drei Körper des Buddha (trikāya). Das dritte Kapitel der uigurischen Fassung des Goldglanz-Sūtras (Altun Yaruk Sudur) eingeleitet, nach den Handschriften aus Berlin, St Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Berliner Turfantexte XXI, Turnhout: Brepols.
• Wilkens, J. (2007). Das Buch von der Sündentilgung Teil 2. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. Berliner Turfantexte XXV, Turnhout: Brepols.
• Wilkens, J. (2016). “Buddhism in the West Uyghur Kingdom and Beyond”. Transfer of Buddhism Across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries). (Ed. Carmen Meinert). Leiden/Boston: Brill, 191-249.
• Zieme, P. (1975). Manichäisch-türkische Texte. Texte, Übersetzung, Anmerkungen. Berliner TurfanTexte V, Berlin: Akademie Verlag.
• Zieme, P. (1981). “Ein Hochzeitssegen uigurischer Christen”. Scholia. Beiträge zur Turkologie und Zentralasienkunde. VSUA 14: 221-232.
• Zieme, P. (1984). “Zur Verwendung der Brāhmī-Schrift bei den Uiguren” (Anhang: Ein uigurischer Neujahrssegen: 337-346)”. Altorientalische Forschungen 11: 331-346.
• Zieme, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren. Berliner Turfantexte XIII, Berlin: Akademie Verlag.
• Zieme, P. (1996). Altun Yaruk Sudur. Vorworte und das erste Buch. Berliner Turfantexte XVIII, Turnhout: Brepols.