Plant Names from Historical Turkic Dialects to Kazakh

Yıl 2021, , 239 - 274, 31.12.2021

Emin Oba

https://doi.org/10.46614/ijous.973189

Cited By: 1

Öz

The vocabulary of a language is formed as a result of the cultural accumulation of that language from the past. Kazakh, which is among the Turkic dialects of the Kipchak group, is very rich in terms of vocabulary. The words from Turkish origin and derived forms of these words have a considerable place in Kazakh vocabulary. In this study, words used as plant names were determined by scanning the vocabulary of all historical periods of Turkish starting from Old Turkic and it was investigated how these words were reflected in the vocabulary of contemporary Kazakh. For every word the details about the source the word occurs, the historical period of the source and the meaning is given.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Middle Turkic, Kazakh, plant names, vocabulary

Tarihî Türk Lehçelerinden Kazakçaya Bitki Adları

Öz

Bir dilin söz varlığını oluşturan kelime kadrosu, o dilin geçmişten getirdiği kültürel birikiminin sonucunda oluşur. Kıpçak grubu Türk lehçeleri içerisinde yer alan Kazakça, söz varlığı açısından oldukça zengindir. Kazakçanın söz varlığında Türkçe kökenli sözcükler ve bu sözcüklerin türemiş şekilleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmada Eski Türkçeden itibaren Türkçenin diğer Tarihî dönemlerinin tümünü kapsayacak şekilde sözcük hazineleri taranarak bitki adı olarak kullanılan sözcükler tespit edilmiş ve sözcüklerin bugünkü Kazakçanın söz varlığına nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Her sözcüğün; hangi kaynakta, hangi tarihî dönemde ve hangi anlamda geçtiği ayrıntılı bir şekilde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Orta Türkçe, Kazakça, bitki adları, söz varlığı

Kaynakça

• Abik, Ayşehan Deniz, 1993: Ali Şîr Nevâyî’nin Risâleleri Târîh-i Enbiyâ ve Hükemâ, Târîh-i Mülûk-i Acem, Münşeât: Metin-Gramatikal-İndeks-Sözlük. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayımlamamış Doktora Tezi.
• Ağar, Mehmet Emin, 1986: Baytaratü’l-Vâzıh (İnceleme-Metin-indeks). Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arat, Reşit Rahmeti, 1979: Kutadgu Bilig III. yay. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce. İstanbul: TKAE.
• Atalay, Besim, 1945: Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lugat’it-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• _____, 1970: Abuşka Lûgati veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Ayyıldız.
• _____, 2013: Divanü Lugat-it Türk Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ata, Aysu, 1997: Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā II (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• _____, 1998: Nehcü’l-Feradis (Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bang, W., A. V. Gabain, 1929: Türkische Turfan-Texte I. Berlin.
• _____, 1931: Türkische Turfan-Texte V. Berlin.
• Battal, Aptullah, 1934: İbni-Mühennâ Lugati. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Bayniyazov, A., J. Bayniyazova, 2007: Türikşe-Kazakşa Sözdik. Almatı.
• Baytop, Turhan, 2015: Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Caferoğlu, Ahmet, 1931: Abû Hayyân Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf.
• Clauson, Sir Gerard, 1972: An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Dankoff, Robert (with James Kelly), 1982-1985: Maḥmūd al-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (DīwānLugāt at-Turk) I-III. Cambridge: Harvard University Press.
• Eren, Hasan, 1999: Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Gabain, A. V., 1954: Türkische Turfan-Texte VIII, Texte in Brāhmıschrift. Berlin.
• Grønbech, Kaare, 1942: Komanisches Wörterbuch. Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus. Kopenhagen.
• Hacıeminoğlu, Necmettin, 2000: Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hauenschild, Ingeborg, 1994: Botanica im Dīvān luġāt at-turk, Journal of Turkology, vol.2, no. 1, Summer, p. 25-100.
• Iskakov, A., 1966: Kazak Tiliniŋ Kıskaşa Etimologiyalık Sözdigi. Almatı: Kazak SSR Ġılım.
• Iskakov, A., 1974-1976: Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi 2 cilt Almatı: Kazak SSR Ġılım.
• _____, 1978-1986: Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi 10 cilt Almatı: Kazak SSR Gılım.
• _____, 2011: Kazak Ëdebi Tiliniŋ Sözdigi 15 cilt. Almatı.
• İzbudak, Velet, 1936: El - İdrak Haşiyesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaçalin, Mustafa, 2019: Mahmûd el-Kâşgarî, Dîvânu Lugâti’t-Turk (Yayına Hazırlayan: Mehmet Ölmez), İstanbul: Kabalcı.
• Kaliyev, G., O. Hakısbekov, Ş. Sarıbayev, A. Uderbayev, 2005: Kazak Tiliniŋ Aymaktık Sözdigi. Almatı: Arıs.
• Karaağaç, Günay, 1997: Mevlânâ Lutfȋ Dȋvanı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karamanlıoğlu, Ali Fehmi, 1978: Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t Türkȋ). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karasoy, Yakup, 1998: Şȋbân Han Dȋvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Koç, Kenan, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Başkapan, 2003: Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Le Coq, Albert von, 1922: Türkische Manichaica aus Chostscho III. Nebsteinem-christlichen Bruchstückaus Bulayıq. Berlin: (APAW. Phil.-hist. K1. 1922).
• Müller, F. W. K., 1920: Uigurica III. Berlin: APAW.
• Nadelyayev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak, 1969: Drevnetyurskskiy slovar’. Leningrad.
• Oba, Emin, 2020: Kazakçanın Tarihî Türk Lehçelerine Göre Söz Varlığı. IQ Kültür-Sanat.
• _____, 2021: Қазақ Тілінің Тарихи Түркі Тілдері Тұрғысынан Сөздік Қоры (Түсіндірме Сөздік). Almatı: Al-Farabi Üniversitesi Basımevi.
• Öner, Mustafa, 2013: Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ölmez, Zuhal, 1993: Mahbûbu’l-kulûb, İnceleme-Metin-Sözlük. Doktora Tezi Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• _____, 1996: Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü). Ankara: Simurg.
• Pavet de Corturteille, M., 1870: Dictionnarie Turk-Oriental. Paris.
• Rachmati, G. R., 1930: Zur Heilkunde der Uiguren I. SPAW.
• _____, 1932: Zur Heilkunde der Uiguren II. SPAW.
• Räsänen, M., 1969: Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Röhrborn, Klaus, 1977-1996: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a - ärŋäk 1-6. Wiesbaden.
• _____, 2010: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: I. Verben, Band 1: ab- äzüglä-. Stutgart: Neubearbeitung.
• _____, 2015: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien -Neubearbeitung-: II. Nomina-Pronomina-Partikeln Band 1: a - asvık. Stutgart: Neubearbeitung.
• Sevortyan, Yervand Vladimiroviç, 1974-2003: Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov. Moskva.
• Shnitnikov, Boris N., 1966: Kazakh-English Dictionary. London.
• Steingass, Francis Joseph. 1892: Comprehensive Persian-English Dictionary, including the Arabicwords and phrasesto be met with in Persian literature. London.
• Şeyh Süleymān Efendi, 1298: Lugat-i Çağatay ve Türki-yi Osmani.
• Tekin, Talat, 2017: Orhon Yazıtları. Ankara: BilgeSu.
• Tietze, Andreas, 2002: Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Sprachgeschictliches und Etymologisches Wörterbuchdes Türkei-Türkischen I A-E. İstanbul-Wien: Simurg.
• _____, 2009: Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati Sprachgeschictliches und Etymologisches Wörterbuchdes Türkei-Türkischen Cilt 2 F-J. Wien.
• Toparlı, Recep, 1992: İrşâdü’l-Müluk ve’s-Selâtȋn. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• _____, 2003: Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, Recep, M. Sadi Çögenli, Nevzat H. Yanık, 1999: El-Kavânȋnü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• _____, 2000: Kitâb-ı Mecmu-ı Tercümân-ı Türkȋ ve Acemȋ ve Mugalȋ. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, Recep, Mustafa Argunşah, 2014: İslâm Mu’ȋnü’l-Mürȋd. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı, 2014: Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Wilkens, Jens, 2021: Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch - Deutsch - Türkisch (Eski Uygurcanın El Sözlüğü, Eski Uygurca - Almanca - Türkçe). Göttingen: Universitetsverlag Göttingen.
• Yıldırım, Talip, 2010: Hüseyin Baykara Divanı: Metin-İnceleme-Dizin. İstanbul: Hat.
• Yüce, Nuri, 1993: Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası (Giriş- Dil Özellikleri- Metin- İndeks). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yücel, Bilal, 1995: Bâbür Dîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Yudahin, K. K., 2011: Kırgız Sözlüğü, çev. Abdullah Taymas. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Zająckowski, Ananiansz, 1954: Bulġat al-Muštāq fī luġat at-Turkwa-l-Qifʓ̌āk. Warzawa.