Runik Türk Yazıtlarında Yükselme Riti: yog Kelimesi Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 197 - 210, 31.12.2019

Hacer Tokyürek

Öz

Tanrısallık isnat edilen gök, insanların her zaman ilgisini çekmiş ve bu yüzden de insanlar oraya ulaşmak için çeşitli ritler uygulamışlardır. Bu

ritlerden en önemlisi elbette hükümdarın tahta oturma ritidir. Bu tören ‘kağan ve hatun’un tahtırevan üzerine çıkarılmasıyla başlar ve örgin

‘taht’ üzerine oturtulmalarıyla son bulur. Böylece tanrısallık verilmiş hükümdar da halkını tanrı gibi yönetebilecektir. Türkler ölüm eylemi için

kergek bol- ‘kerek kuşu olmak (?), öl- ‘ölmek’, uç- ‘uçmak’, yok bol- ‘yok olmak (?), yükselmek (?)’, yokla- ‘yükselmek’ ifadelerini kullanır

ve bu ifadelerin tamamı da ‘yükselme’ ile ilgilidir. Bu bağlamda ‘cenaze merasimi, ölü yemeği’ anlamlarına gelen yog kelimesi de ‘yükselme’ ile

bağlantılı olabilir. Bu yazıda yog kelimesinin kökeni hakkında açıklama yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk yazıtları, yükselme ritleri, yog ‘cenaze merasimi’

The Rits of Rise in Runic Turk Monuments: On The Word of Yog

Öz

The sky, which is attributed to divinity, has always attracted the attention of people and so people have practiced various rituals to get there. Of

course, the most important of these rituals is ritual of sitting in the throne of the khan. This ceremony starts with the sitting of ‘kagan and hatun’ on

the palanquin and it ends with their sitting on the örgin ‘throne’. Thus, the monarch who has been given divinity will be able to rule his people

like god. Turks use expressions kergek bol- ‘be kergek bird (?), öl- ‘to die’, uç- ‘to fly’, yok bol- ‘to disappear (?), to rise (?)’, yokla- ‘to rise’ for

the act of death and all of these expressions are related to ‘ascension’. In this context, the word yog ‘funeral ceremony, dead meal’ may also be

related to ‘ascension’. This article will try to explain the origin of the word yog.

Anahtar Kelimeler

Turk inscriptions, ascension rites, yog ‘funeral ceremony’

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti (1955). “Türkçede Kelime ve Eklerin Yapısı”. Türk Dili, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, C. IV, S. 43, s. 396-401, Ankara. Aydın, Erhan (2014). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). Kömen Yayınları. Aydın, Erhan, Risbek Alimov, Fikret Yıldırım (2013). Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: Bilgesu. Atalay, Besim (1999). Divanü Lügat-it-Türk, I-II-III-IV Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Caferoğlu, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi. Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of prethirteenth-century Turkish, Oxford. Divitçioğlu, Sencer (2000). Kök Türkler, Kut, Küç, Ülüg. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Eliade, Mircea (2005). Dinler Tarihi, İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. Çev. Mustafa Ünal, Konya: Serhat Kitabevi. Ercilasun, Ahmet Bican (2002). “Türkçede Öl- Fiili Üzerine”. Kafalı Armağanı, Ankara, 47-50. Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon. Vol. I-II, Otto Harrassowitz-Wiesbaden. Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kafesoğlu, İbrahim (1993). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Tryjarski, Edward (2012). Türkler ve Ölüm, Geçmişten Bugüne Türklerde Ölüm Kültürü. Çev. Hafize Er, Pinhan Yayıncılık. Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, Çev. Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ölmez, Mehmet (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi, Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: Bilgesu. Tuna, Osman Nedim (1957). “Kök Türk Yazıtlarında ‘Ölüm’ Kavramı ile İlgili Kelimeler ve ‘kergek bol-” Deyimi İzahı”. VIII. Türk Dil Kurultayının Okunan Bilimsel Bildiriler. 131-148. Turan, Osman (1993). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Târihi, Türk Dünyâ Nizâmının Millî, İslâmî ve İnsânî Esasları. Cilt 1-2, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Wilkens, Jens (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch–buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Teil I–II. Turnhout (Belgien): (BT 25). Wilkens, Jens (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadāna-mālā, 1-2-3, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Akademienvorhaben Turfanforschung, Brepols: Berliner Turfantexte XXXVII. Zieme, Peter (2005). Magische Texte des Uigurischen Buddhismus. Berlin: Berliner Turfantexte; 23.