Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç’teki İkilemelerin Çince Denklikleriyle Karşılaştırılması

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 155 - 214, 31.12.2022

Hacer Tokyürek

https://doi.org/10.46614/ijous.1202840

Öz

Türkçenin en eski dönemlerinden beri yaygın bir kullanıma sahip olan ikilemeler, dilde pekiştirme sağlamakla birlikte anlatıma güzellik katmak amacıyla da kullanılmaktadır. Özellikle Eski Uygur Türkçesinde yaygın olan ikilemeler, çevrilen metni daha doğru ve açıklayıcı tercüme etmek amacıyla kullanılmış olabilir. Böylece çevirilen kaynak dilin de ikilemeler konusunda etkisi söz konusu olabilir. Bu çalışmada AYIV metninin Çince denkliğinden yola çıkılarak ikilemelerin Çince denklikleri tespit edilip onların nasıl oluşturuldukları ve Eski Uygurca kelimelerin anlam farklılıkları ortaya çıkarılacaktır. Böylece Eski Uygurca sözlük çalışmalarına katkı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

ikilemeler, Altun Yaruk Sudur, Çince denklik, sözlükbilim, anlam nüansları

Destekleyen Kurum

Tüba Gebip Projesi kapsamında yazılmıştır.

Teşekkür

Tüba Gebip Projesi kapsamında yazılmıştır.

Comparison of Hendiadyses in the Altun Yaruk Sudur Tegzinç IV with their Chinese Equivalents

Öz

Hendiadyses, which have been in common use since the earliest periods of Turkish, are employed for emphasis as well as to add beauty to the expression. Hendiadyses, especially common in Old Uyghur Turkish, may have been used to translate the text more accurately and descriptively. Thus, the source language may also have affected the use of hendiadyses. In this paper, based on the Chinese equivalent of the AYIV text, the Chinese equivalents of the hendiadyses will be determined and the way they were formed, the meaning differences of the Old Uyghur words will be revealed. Thus, the paper will contribute to Old Uyghur lexicology studies.

Anahtar Kelimeler

hendiadys, Altun Yaruk Sudur/Golden Light Sūtra, Chinese equivalents, lexicology, semantic nuances

Kaynakça

• Ağca, F. (2015). Eski Uygurca İştikaklı İkilemeler Üzerine. Alkış Bitigi. Kemal Eraslan Armağanı. (Ed. Bülent Gül). Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Aydın, E. (1997). Orhon Yazıtlarında Hendiadyoinler. Türk Dili, sayı: 544, Nisan 417-421.
• Bozok, E. (2012). Eski Uygurcada İştikaklı İkilemeler. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Can, M. (2010). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çağatay, S. (1978). Uygurca’da Hendiadyoinler. Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Ankara, 1978, 29-66.
• Çetin, E. (2008). Kur’an Tercümesi Rylands Nüshası'nda ikilemeler. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara, Türkiye, 20 - 25 Ekim, 1005-1018.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Giles, Herbert A., (1912). A Chinese-English Dictionary. Second Edition, Revised & Enlarged, Shanghai, China and London.
• Kara, M. (2021). Daśakarmapathāvadānamālā'da İkilemeler ve İkilemelerin İşlevleri, (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nobel, J. (1958). Suvarṇaprabhāsottama–Sūtra, Das Goldglanz-Sūtra. Ein Sankrittext des Mahāyāna–Buddhismus. I-Tsing’s Chinesische Version und Ihre tibetische Übersetzungen. I-Tsing’s Chinesische Version übersetzt, eingeleitet, erläutert und mit einem Photomechanischen Nachdruck des Chinesischen Textes Versehen. Erster Band. Leiden: E. J. Brill.
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 65/ 2: 243-311.
• Ölmez, M. (2022). Eski Uygurcada İkilemeler Üzerine -2. International Journal of Old Uyghur Studies 4/1: 38-94.
• Ölmez, M., Aris, G. (2019). Eski Uygurca Ölüler Kitabı’ndaki İkilemeler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 67 (Haziran) (2019), 39-64.
• Ölmez, M., Can, Z. P. (2020). Eski Uygurca Abhidharma Metinlerindeki İkilemeler. International Journal of Old Uyghur Studies 2: 211-238.
• Ölmez, M., Sevim, S. (2019). Kşanti Kılguluk Nom Bitig’e Özgü İkilemeler. Journal of Turkology 29: 499-524.
• Ölmez, Z. K. (1997). Kutadgu Bilig’de İkilemeler (1). Türk Dilleri Araştırmaları 7, 19-40.
• Ölmez, Z. (1999). Kutadgu Bilig’de İkilemeler (2). Bahşı Ögdisi: Festschrift für Klaus Röhrborn anläßlich seines 60. Geburtstags / 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı. Yay. Jens Peter Laut / Mehmet Ölmez, İstanbul: 237-264.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a ‒ asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 2: aş ‒ äžük. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Sevim, S. (2019). Kşanti Kılguluk Nom Bitig ve Daśakarmapathāvadanāmalā’da İkilemeler. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Soothill, W. E., Hodous, L. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit–Pali Index. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co, London.
• Şahin, H. (1997). Ferah-Name’de Geçen İkilemeler Üzerine. Osmanlı Araştırmaları, 17, 125-135.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Taishō (1924-1935). 大正新脩大藏經 Taishō, shinshū daizōkyō (Yay. Haz.: 高楠 順次 郎 Takakusu Junjirō, Watanabe Kaigyoku), Tōkyō.
• Taş, İ. (2012). Kutadgu Bilig’de İkilemeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 60(2), 43-96.
• Tokyürek, H. (2018). Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı Metin Yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toprak, F. (2005). Harezm Türkçesinde İkilemeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5(2), 277-292.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch - Türkisch, Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Wu, G. (2002). Chinese Characters Dictionary with English Annotations (English and Chinese Edition), Shanghai Jiaotong University Press.
• Yıldız, S. B. (2019). Eski Uygurca Maitrisimit’te İkilemeler (Kumul Nüshası), (Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.