Some Recently Found Yakut and Old Uyghur Lexical Cognates

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 37 - 46, 30.06.2023

Cengizhan İncedere

https://doi.org/10.46614/ijous.1320480

Öz

Yakut is an incredibly significant and distinctive language for studying both old and contemporary Turkish languages. It encompasses various archaic features. The most important features of them are preserving primary long vowels, which hold great importance for understanding the historical phonetics of Turkish, Turkmen and Khalaj languages also retain these vowels, while Yakut maintains certain archaic structures such as the use of the dative case to convey the locative meaning. Yakut has been isolated from other Turkish languages since ancient times, allowing it to develop independently. During its evolution, it has been influenced by Mongol, Tungusic, and more recently, Russian languages. However, it has also retained many Turkish words from Old Turkic. This work will focus on exploring some newly discovered common words between Yakut and Old Uyghur.

Anahtar Kelimeler

Yakut, Old Uyghur, lexicology, contemporary Turkish languages, Old Turkic

Yakutça ve Eski Türkçe Arasında Yeni Tespit Edilen Birkaç Ortak Kelime

Öz

Yakutça, gerek eski gerekse de çağdaş Türk dillerinin araştırılması bakımından özel bir dildir. Bunun sebebi Yakutçanın çeşitli arkaik özellikleri içinde barındırmasıdır. Bunlardan en önemlileri, Türkçenin tarihi ses sistemi açısından çok önemli olan aslî (birincil) uzun ünlüleri sistemli olarak koruması (diğer koruyan iki dil Türkmence ve Halaççadır) ve eskicil birtakım yapıları da (yönelme ekinin bulunma işlevinde de kullanılması) hâlâ içinde barındırmasıdır. Yakutça, diğer Türk dillerinden eski bir tarihte ayrılmış ve kendi gelişimini sürdürmüştür. Bu süreçte Moğolca, Tunguzca ve yakın zamanda (özellikle XVIII. yy. sonrası) Rusça gibi dillerden etkilenmiştir fakat aynı zamanda Eski Türkçe bağlamında düşünüldüğünde çok sayıda Türkçe kökenli kelimeyi de korumuş ve günümüze kadar getirmiştir. Bu çalışmada, Eski Türkçe kökenli olup Yakutçada kullanılmaya devam eden ve yeni tespit edilen kelimeler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yakutça, Eski Uygurca, Çağdaş Türk Dilleri, Eski Türkçe, söz varlığı, leksikoloji

Kaynakça

• ARAT Reşit Rahmeti, “Türk Şivelerinin Tasnifi”, Türkiyat Mecmuası, C: 10 (1953), s. 62 – 137.
• CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre -Thirteenth- Century Turkish, Oxford At The Clarendon Press, 1972.
• ERDAL Marcel, Old Turkic Word Formation I-II, Otto Harrassovitz, Wiesbaden 1991.
• HAYIRSEVER Hasan, Dolgancada Addan Ad Yapımı, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
• KAŁUŻYŃSKI Stanisłav, Mongolische Elemente in der Jakutischen Sprache, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962.
• KRUEGER John, Yakut Manual, İndiana University Publications, İndiana 1962.
• NADELYAYEV V. M., NASİLOV D. M., TENİŞEV E. R., ŞÇERBAK A. M., Drevnetyurkskiy Slovar’, Nauka, Leningrad 1969.
• ÖLMEZ Mehmet, “ Altayca-Türkçe Sözlük”, Türk Dilleri Araştırmaları, S:11 (2001), s. 191-236.
• ÖLMEZ Mehmet, Uygurca Sözlük (Yayımlanmamış eser), İstanbul 2023.
• PAKANDORF Brigitte, Contact in the Prehistory of Sakha (Yakuts): Linguistic and Genetic Perspectives, LOT, Utrecht 2007.
• PEKARSKİY Edouard, Yakut Dili Sözlüğü (A-M), Ebüzziya Matbaası, İstanbul 1945.
• PEKARSKİY E. K., Slovar’ Yakutskogo Yazıka (II. Cilt), Akademiya Nauk SSSR, 1959.
• Russian Academy of Science, The Peoples of Siberia (Çev. Scripta Technica), Chicago 1964.
• SAĞIR Can, Dîvânu Lugâti’t Türk ile Yakutçanın Söz Varlığı Bakımından Karşılaştırılması, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2020.
• SLEPTSOV P. A., KORKİNA E. İ., KORYAKİNA K. N., KILATÇANOV S. P., NİKİFOROV G. A., OKONOŞNİKOV E. İ., PETROV N. E., SKRIBIKİN N. V., HARİTONOV L. N., Yakutsko-Russkiy Slovar’, Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva 1972.
• Türk Dil Kurumu, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• WİLKENS Jens, Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch – Deutsch- Türkisch) / Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca-Almanca-Türkçe), Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Göttingen 2021.
• YILDIZ Hülya, Eski Türkçe ile Yakutçanın Sözvarlığının Ünlüyle Başlayan Kelimeler Bakımından Karşılaştırılması, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.