Manihaist Türk Çevresi Tören Metinlerinde Öne Çıkan Üslup Özellikleri

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 230 - 258, 31.12.2023

Kader Tüngüç

https://doi.org/10.46614/ijous.1408601

Öz

MS 3. yüzyılda Mezopotamya’da ortaya çıkan Manihaizm, 8. yüzyılda Türkler tarafından resmî din olarak kabul edilmiş ve bu inanç sisteminin öğretileri Eski Uygur Türkçesiyle kaleme alınmaya başlanmıştır. Konuları bakımından Tören Metinleri, Tapınak Metinleri, Öğreti Metinleri ve Edebî Metinler olmak üzere dört ana grupta değerlendirilen bu metinler ilk olarak 20. yüzyılın başında yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılmaya başlanmış; o zamandan bu yana arşivleme, kataloglama ve metin yayımı dışındaki çalışmalara gereğince yer verilmemiştir. Bu çalışma, tövbe, dua ve ilahilerden oluşan Manihaist Türk çevresi tören metinlerinin ulaşabildiğimiz tüm fragmanları üzerinden yapılan dil bilimsel incelemenin ürünüdür. Makalede, söz dizimsel ve anlam bilimsel inceleme sonucunda kullanım biçim ve sıklığı bakımından öne çıktığı tespit edilen üslup özellikleri, tören metinleri genelinde ve alt türleri düzeyinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Manihaizm, Eski Uygur Türkçesi, tören metinleri, dil bilimi, söz dizimi, anlam bilimi, üslup özellikleri

Proje Numarası

-

Prominent Stylistic Features in the Liturgical Texts of Manichaean Turkish Circle

Öz

Manichaeism, which emerged in Mesopotamia in the 3rd century AD, was accepted as the official religion by the Turks in the 8th century and The doctrines of this belief system began to be written in Old Uyghur Turkish. These texts, which are evaluated in four main groups in terms of their subjects: Liturgical Texts, Ecclesiastical Texts, Doctrinal Texts and Literary Texts, were first unearthed as a result of archaeological studies carried out at the beginning of the 20th century; since then, studies other than archiving, cataloging and text publication have not been given due attention. This study is the product of a linguistic analysis made on all the fragments we could access of the Manichaean Turkish circle liturgical texts consisting of confessions, prayers and hymns. In the article, the stylistic features that are found to be prominent in terms of usage style and frequency, as a result of syntactic and semantic analysis, will be evaluated in general and at the level of sub-genres of liturgical texts.

Anahtar Kelimeler

Manichaeism, Old Uyghur Turkish, Liturgical Texts, Linguistic, Syntax, Semantic

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Arat, R. R. (1965). Eski Türk Şiiri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Asmussen, J. P. (1965). X’astvanift Studies in Manichaeism. Prostant a. Munksgaard, Copenhagen.
• Bang, W. (1931). Manichäische Erzähler. Le Muséon 44, 1-36.
• Bang, W. & Gabain A. von (1929). Türkische Turfan-Texte, II. Manichaica. Sitzungsberichten der preussischen Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse. XXII.
• ___ (1930). Türkische Turfan-Texte, III. Der groβe Hymnus auf Mani. Sitzungsberichten der preussischen Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse. XIII.
• Clark, L. (1982). The Manichean Turkic Pothi-Book. Altorientalische Forschungen 9, 145-218.
• ___ (1997). The Turkic Manichaean Literature. Emerging from Darkness: Studies in the Recovery of Manichaean Sources, Ed. P. MIRECKI; J. BEDUHN, Brill, Leiden.
• ___ (2000). The Conversion of Bügü Khan to Manichaeism. Studia Manichaica IV. Internationaler Kongreß zum Manichäismus, Berlin, 14.-18. Juli 1997, 83-123.
• ___ (2013). Uygur Manichaean Texts - Texts, Translations, Commentary, Volume II: Liturgical Texts. Brepols Publishers, Turnhout, Belgium.
• ___ (2017). Uygur Manichaean Texts - Texts, Translations, Commentary, Volume III: Ecclesiastical Texts. Brepols Publishers, Turnhout, Belgium.
• Gabain, A. von & Winter W. (1958). Türkische Turfantexte, IX. Ein Hymnus an den Vater Mani auf "Tocharisch" B mit alttürkischer Übersetzung. Abhandlungen der deutschen Akademie der Wissenschaften, 1956, Nr. 2.
• Gulácsi, Z. (2001). Manichaean Art in Berlin Collections. Corpus Fontium Manichaeorum. Series Archaeologica et Iconographica, I, Turnhout: Brepols.
• ___ (2016). Mani's Pictures. The Didactic Images of the Manichaeans from Sasanian Mesopotamia to Uygur Central Asia and Tang-Ming China. Nag Hammadi and Manichaean Studies 90, Leiden/Boston: Brill.
• Hamilton, J. R. (1986). Manuscrits ouigours du IXe-Xe siécle de Touen-houang. I-II, Paris: Peeters.
• Haneda T. & Yamada N. (1961). A Preliminary List of the Manuscript Reamins in Uighur Script Brought by Otani Expeditions and Preserved in the Ryukoku University Library. Monumenta Serindica, IV, 171-207, 11-17.
• Hansen, O. (1930). Zur Soghdischen Inschrift auf dem dreisprachigen Denkmal von Karabalgasun. Journal de la Société Finno-Ougrienne, 44/3: 3-39.
• Klimkeit, H. J. (1993). Gnosis on the Silk Road. Gnostic Texts from Central Asia. San Francisco.
• Le Coq, A. von (1911). Türkische Manichaica aus Chotscho I. Abhandlungen der preussischen Akademie der Wissenschaften, Nr. 2.
• ___ (1919). Türkische Manichaica aus Chotscho II. Abhandlungen der Preuss. Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• ___ (1922). Türkische Manichaica aus Chotscho III. Nebst Einem Christlichen Bruchstück Aus Bulayiq, Abhandlungen Der Preuss. Akademie Der Wissenschaften, Berlin.
• Leech, G. N. & Short, M. H. (1981). Style in Fiction. A linguistic introduction to English fictional prose, Longman, London and New York.
• Moriyasu T. & Yoshida Y. & Katayama A. (1999). Kara-Balgasun Inscription. Moriyasu & Ochir, 209-224: Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996-1998, Osaka.
• Orkun, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları I, TDK Yayınları, İstanbul.
• Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük. BilgeSu, 1. bs. Ankara.
• Özbay, B. (2014). Huastuanift: Manihaist Uygurların Tövbe Duası. TDK Yayınları, Ankara.
• Pinault, G. J. (2008). Bilingual hymn to Mani. Analysis of the Tocharian B parts. Papers in Honour of Professor Takao Moriyasu on His 60th Birthday, (Studies on the Inner Asian Languages 23), 93-120.
• Radloff, W. (1895). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. St.-Petersburg.
• ___ (1897). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. (Neue Folge) St.-Petersburg.
• ___ (1899). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. (Zweite Folge) St.-Petersburg.
• Riffaterre, M. (1959). Criteria for Style Analysis. WORD, 15:1.
• Rudolph, K. (1984). Gnosis: The Nature and History of Gnosticism. Edinburgh.
• Schlegel, G. (1896). Die Chinesische Inschrift auf dem Uigurischen Denkmal in Kara Balgassun. Mémories de la Société Finno-Ougrienne 9: 1-141.
• Tekin, Ş. (1962). Mani Dininin Uygurlar Tarafından Devlet Dini Olarak Kabul Edilişinin 1200. Yıldönümü Dolayısı ile Birkaç Not. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, Ankara.
• Tüngüç, K. (2022). Manihaist Türk Çevresi Metinleri Üzerine Dil ve Üslup İncelemesi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Wilkens, J. (2000). Alttürkische Handschriften Teil 8: Manichäisch-türkische Texte der Berliner Turfansammlung. Beschrieben von Jens WİLKENS, Stuttgart.
• ___ (2008). Musings on the Manichaean "pothi" book. Papers in Honour of Professor Takao Moriyasu on His 60th Birthday, (Studies on the lnner Asian Languages 23), 209-231.
• ___ (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Altuigurisch - Deutsch -Türkisch, Universitätsverlag Göttingen.
• Yakup, A. (2019). An Old Uyghur Version of the Manichaen text Āfrīd ē šahriyār-i rōšnān ‘You are the one who is praised, the Ruler of Lıght’. Turkic Languages Vol.23/2.
• Yoshida, Y. (1988). On the Sogdian version of the Karabalgasun Inscription. Bulletin of the Society for Western and Southern Asiatic studies, Kyoto University 28: 24-52.
• ___ (1990). Some new readings in the Sogdian version of the Karabalgasun Inscription. A. Haneda (ed.), 117-123.
• ___ (2011). Some new readings in the Sogdian version of the Karabalgasun Inscription. 77-86. Zieme, P. (1966). Beiträge zur Erforschung des Xvāstvānīft. Mitteilungen des Instituts für Orientforschung 12:351-378.
• ___ (1969). Untersuchungen zur Schrift und Sprache der manichäisch-türkischen Turfantexte. (Prof. Dr. H. F. J. Junker und Dr. Hab. G. Hazai), Genehmigt von der Sektion Asienwissenschaften der Humboldt-Universität zu Berlin.
• ___ (1996). Annemarie v. Gabain und die Turfanforschung. R.E Emmerick et al. (eds.) Turfan, Khotan und Dunhuang. Vorträge der tagung “Annemarie von Gabain und die Turfan-forschung”, veranstaltet von der Berlin-Brandenburischen Akademie der Wissenschaften in Berlin (9.-12. 12. 1994) Berlin: Akademie Verlag, 409-417.
• ___ (2010). The Manichaean Turkish Texts of the Stein Collection at the British Library. Journal of the Royal society, Series 3, 20, 3, 255-266.
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Digitales Turfan-Archiv http://turfan.bbaw.de/dta/u/dta_u_index.htm [Erişim tarihi: 26.05.2023].
• Türk Dil Kurumu Çevrim içi Sözlük, https://sozluk.gov.tr [Erişim tarihi: 19.07.2023].