On YGmA : LWmičIsI : kI : YWRtIdI in the 5th Line on the North Side of the Tariat Inscription

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 54 - 64, 30.06.2024

Mihrigül Helil

https://doi.org/10.46614/ijous.1487741

Öz

One of the important inscriptions from the Uygur Kaghanate (744–840) that is on display at the Cultural Heritage Center of Mongolia is the Tariat inscription. While some of this inscription has been damaged, the majority of it has been preserved in a stable state and has survived to this day. There have been disagreements regarding the correct interpretation and comprehension of the words on line 5 due to damage to a few letters on the northern face of the inscription. This piece offers fresh perspectives on how to read and understand the fifth line of the inscription, which is YGmA: LWmičIsI: kI:YWRtIdI.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic Script, Uygur Kaghanate, The Tariat Inscription

Tariat Yazıtı Kuzey Yüzü 5. Satırında Bulunan YGmA : LWmičIsI : kI : YWRtIdI Harf Kümesi Üzerine Düşünceler

Öz

Özet: Günümüzde, Moğolistan Kültürel Miras Merkezi’nde sergilenmekte olan Tariat yazıtı, Uygur Kağanlığı (744-840) dönemine ait önemli yazıtlardan biridir. Bu yazıtın büyük bir bölümü sağlam şekilde günümüze ulaşmış ancak bazı kısımlar hasar görmüştür. Yazıtın kuzey yüzünün 5. satırındaki bazı harflerin hasar görmesi, bu satırdaki kelimelerin okunması ve anlamlandırılmasında tartışmalara yol açmaktadır. Bu makalede bu satırdaki YGmA : LWmičIsI : kI : YWRtIdI harf kümesi üzerinde bazı yeni düşünceler ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazısı, Uygur Kağanlığı, Tariat Yazıtı

Kaynakça

• Ariz, Ä. & Aydın, Ä. (2014). Qädimki Türk Yeziqidiki Taş Pütüklär. Ürümçi: Şincang Helq Näşriyati.
• Aydın E. (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
• Aydın E. (2013). Tariat Yazıtı’nın Kuzey Yüzünün 5. Satırı Üzerine Yeni Okuma Ve Anlamlandırma Önerileri, Türk Dil Kurumu Yıllığı Belleten, 2013 (61-1), pp.13-22.
• Bazılhan N. (2005). Kazakstan Tarihı Turalı Turki Derektemeleri II, Köne Türik Bitiktastarı Men Eskertkişteri (Orhon, Yenisey, Talas). Almatı.
• Berta Á. (2004).Szavaimat Jól Halljátok... A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása. Szeged: Jate.
• Berta Á. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin: Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. Çev. Emine YILMAZ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, Ş. (2021). Moğolistan Kültürel Miras Merkezinin Faaliyetleri ve Merkezin Şine Us, Tes, Tariat, 1. Karabalgasun Yazıtları ile İlgili Son Çalışmaları Üzerine. In IX. Uluslararası Türk Dili Kurultayı I Bilge Tonyukuk Anısına (Ankara, 26-30 Eylül 2021) (pp. 675-696). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Geng Shimin耿世民(2005). Gudai Tujuewen Beiming Yanjiu古代突厥文碑铭研究. Beijing: Zhongyang Minzu Daxue Chubanshe.
• Karcaubay S. (2011). Orhon Muraları, 1. Kitap. Almatı: Elşejire Baspası.
• Katayama A. (1999). Tariat Inscription. in: Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998. Osaka: pp.168-176.
• Klyaštornıy S. G. (1982). The Terkhin Inscription. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 1982 (36), pp. 335-366.
• Klyaštornıy S. G. (1988). Sinkiang and the Kaghans of Ordubalyk Interpretation of the Fourteenth Line of the Terkh Inscriptions. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 1988 (42), pp. 277-280.
• Mert O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes–Tariat–Şine Us. Ankara: Belen Yayını.
• Ölmez M. (2018). Uygur Hakanlığı Yazıtları. Ankara: BilgeSu.
• Róna-Tas A., & Berta Á. (2011). West Old Turkic. Turkic Loanwords in Hungarian Part 1: Introduction, A-K. Part 2: L-Z, Conclusions. Apparatus Wiesbaden: Harrassowitz.
• Şinehüü, M. (1975). Tariatın orhon biçigiyn şine dursgal. Studia Arheologica (6/1).
• Tekin T. (1982).The Terkhin Inscription. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 1982 (37), pp.43-86.
• Tekin T. (1983). Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi. Türk Dil Kurumu Yıllığı Belleten, 1983 (46), pp.795-838.
• Hong Yongmin洪勇民(2012). Huihe Hanguo Gudai Tujuewen Beiming Kaoshi回纥汗国古突厥文碑铭考释. Xian: Shijie Tushu Chuban Youxian Gongsi.
• Zhang Tieshan张铁山 (2009). Gudai Tujue Runiwen Tieerhenbei Yanjiu古代突厥如尼文《铁尔痕碑》研究. Zhang Dingjing & Abdurishid Yakup (Eds). Tujue Yuwenxue Yanjiu.突厥语文学研究. Beijing: Zhongyang Minzu Daxue Chubanshe.