A CHAMBER GRAVE FROM PRUSA AD OLYMPUM (BURSA)

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 1, 203 - 254, 25.06.2018

İbrahim Hakan Mert Reyhan Şahin , Ahmet Ali Altın

Öz

The ancient city of
Prusa ad Olympum was first founded during Hellenistic Period and since then it
has developed and extended through the centuries. Although, its Ottoman Period
is relatively well preserved, the archaeological data about the early periods of
Prusa ad Olympum is rather insufficient. A well preserved Hellenistic chamber
grave about 400 m. eastward of Hisariçi (where the ancient city situated on)
was unearthed during the rescue excavations in 1969. Despite the extended
period of time from its discovery until now and its importance in terms of the
city history, the tomb was rarely and undetailed mentioned in a few
publications. The aim of the article is to discuss the architectural
characteristics, building technique, burial customs and the grave goods of the
tomb by using a holistic approach. The significance of the tomb in Bithynian
burial tradition in the Hellenistic Period in terms of tomb architecture and
burial customs will also be examined within the scope of the article. 

Anahtar Kelimeler

Bithynia, Prusa ad Olympum (Bursa), Chamber Grave, Burial Custom, Hellenistic Ceramic

PRUSA AD OLYMPUM’DAN (BURSA) BİR ODA MEZAR

Öz

Prusa ad Olympum
kenti, Hellenistik Dönem’de kurulmuş ve o dönemden itibaren yüzyıllar boyu
gelişmiş ve sınırları genişlemiştir. Bursa’nın Osmanlı yapıları oldukça iyi
korunmuş olmasına karşın, antik dönem kentinin erken dönemlerine ait arkeolojik
verilerimiz oldukça sınırlıdır. Söz konusu döneme ait in situ olarak korunmuş
olan bir oda mezar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. 1969 yılında yapılan
bir kurtarma kazısı sonucu gün ışığına çıkarılan bu mezar Hisariçi bölgesinin
yaklaşık 400 m doğusunda yer almaktadır. Keşfedildiği dönemden bugüne kadar
geçen uzun zamana ve kent tarihi açısından taşıdığı büyük öneme rağmen, mezara
az sayıdaki yayında, yüzeysel bir biçimde değinilmiştir. Bu çalışmada, adı
geçen mezar, mimari özellikleri, yapı tekniği, gömü geleneği ve mezar odasında
keşfedilen buluntularıyla beraber bütüncül olarak değerlendirilmektedir. Makale
kapsamında ayrıca, mezar mimarisi ve gömü gelenekleri açısından, mezarın
Hellenistik Dönem Bithynia Bölgesi mezar geleneği içerisindeki yerinin
irdelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bithynia, Prusa ad Olympum (Bursa), Oda Mezar, Gömü Geleneği

Kaynakça

• Akok, Mahmut (1948). “Samsun İli Havza İlçesi’nin Lerdüge Köyü`nde Bulunan Tümülüsler”. Belleten, XII (48), 835-853.
• Altın, Ahmet Ali (baskıda). “Mezar Anıtları Işığında Hellenistik Dönem`de İznik”. Uluslararası UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik Bildirileri.
• Alzinger, Wilhelm (1979). “Die Altertümer von Belevi”. Ephesos VI. Das Mausoleum von Belevi, Camillo Praschniker, Max Theuer (Der.), Wien: Rudolf M. Rohrer, 167-200.
• Anderson-Stoyanovic, Virginia (1987). “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria”. AJA, 91, 105-122.
• Arık, Remzi Oğuz (1934). “Karalar Hafriyatı”. TAD, II, 102-167.
• Bailey, Donald Michael (1975). Catalogue of the Lamps in the British Museum I. London: British Museum Publications.
• Başaran, Cevat (2011). “Parion 2009 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”. KST, 32/1, 283-300.
• Broneer, Oscar (1930). Terracotta Lamps. Corinth IV/2, Cambridge MA: Harvard University Press.
• Bruneau, Philippe (1980). “Aperçu sommaire sur la ceramique hellenistique”. Ceramiques Hellenistiques et Romaines/1. Paris: Annales Litteraires de L'Universite de Besonçon, 9-18.
• Bruneau, Philippe (1970a). L'Ilot de la Maison des Comediens. La Vaiselle. Delos 27, Paris: De Boccard.
• Bruneau, Philippe (1970b). “Tombes d’Argos”. BCH, 94, 437-531.
• Bruneau, Philippe (1965). Les Lampes. Delos 26, Paris: De Boccard.
• Bulba, Mustafa (2011). “Die Keramikfunde des Görükle Grabes”. MJH, I/1, 53-61.
• Carstens, Anne Marie (2002). “Tomb Cult on the Halikarnassos Peninsula”. AJA, 106, 391-409.
• Civelek, Aynur (2006). “Stratonikeia-Akdağ Nekropolisi’nden Bir Mezar”. Anadolu, 30, 47-64.
• Civelek, Aynur (2001). “Tralleis Nekropolisi Buluntuları Işığında Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Corsten, Thomas (1993). Die Inschriften von Prusa ad Olympum II. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Çörtük, Ufuk (2007). “Kuzey Karia Akçay (Harpasos) Vadisi Mezar Mimarisi Hakkında Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Dergisi, III-IV Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Anadolu/Anatolia, Ek Dizi No. 2 / Supplement Series Nr. 2, Zeynep Çizmeli Öğün, A. Kadir Binici, Muharrem Oral, Rahşan Tamsü Polat (Der.), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 37-60
• Delemen, İnci (2004). Tekirdağ Naip Tümülüsü, İstanbul: Ege Yayınları.
• Deonna, Waldemar (1938). Le Mobilier Délien. Delos XXVIII, Paris: De Boccard.
• Dereboylu, Emel (2001). “Weissgrundige Keramik und Hellenistische Reliefbecher aus dem Hanghaus 2 in Ephesos”. Studien zur Hellenistischen Keramik in Ephesos, Friedrich Krinzinger (Ed.), Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 21-40, Taf. 9-25.
• Dostoğlu, Neslihan; Dostoğlu, Hamdi (2011). Bursa Kültür Varlıkları Envanteri: Anıtsal Eserler. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Dörner, Friedrich Karl (1941). Inschriften und Denkmäler aus Bithynien. IstForsch 14, Berlin: Rudolf M. Rohrer.
• Duyuran, Rüstem (1960). “Çanakkale’de Eski Dardanos Şehri Yakınında Bulunan Tümülüs Hakkında Ön Rapor”. TAD, X-1, 64-66.
• Dündar, Erkan (2008). Patara Unguentariumları. Patara IV/1, İstanbul: Ege Yayınları.
• Edwards, Roger (1975). Corinthian Hellenistic Pottery. Corinth 7/3, New Jersey.
• Ergürer, Ertuğ (2013). “Seramikler”. Parion 1997-2009 Yılları Yüzey Araştırmaları, Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, Cevat Başaran (Ed.), İstanbul: Ege Yayınları, 137-150.
• Fırat, Murat (2014). “Aleksandreia Troas Antik Kenti 2013 Yılı Kazı Çalışmaları Sırasında Bulunan Kandiller”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 209-234.
• Fırat, Murat (2013). “Isparta Müzesi Seramik Kolleksiyonu: Unguentaria”. Pisidia Araştırmaları I, B. Hürmüzlü; M. Fırat, I, A. Gerçek (Eds.), Isparta, 294-311.
• Fırat, Murat; Metin, Hüseyin (2011). “Isparta Arkeolojisi Müzesi Envanterinde Yer Alan Bir Grup Kandil”. Arkeoloji Dergisi, 16, 143-154.
• Gaitsch, Wolfgang; Kuniholm, Peter Ian; Radt, Wolfgang; Schiefer, Stefan (1985). “Ein hölzerner hellenistischer Sarkophag aus Elaia bei Pergamon”. IstMitt 35, 139-172.
• Gassner, Verena. (1997). “Das Südtor der Tetragonos-Agora: Keramik und Kleinfunde”. FiE, 13/1/1. Wien: VÖAI.
• Gürler, Binnur (2003). “Hellenistic Ceramic of Metropolis in Ionia: Chronology, Production and Related Cities”. Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, C. Abadie-Reynal (Ed), Paris: De Boccard, 9-16.
• Gürler, Binnur (2002). “Tire-Ayaklıkırı'ndan bir Lagynos”. Belleten, 65, 541-546.
• Gürler, Binnur (1994). “Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Hellström, Pontus (1971). Labraunda Pottery of Classical and Later Date Terrakotta Lamps and Glas. Lund.
• Hellström, Pontus (1965). Labraunda: Pottery of classical and later date, terracotta lamps and glass. Swedish Excavations and Researches, II/1, Lund.
• Hempel, Gerhard (2001). Die Nekropole von Tarent im 2. und 1. Jahrhundert v. Chr. Studien zur materiallen Kultur. Cagliari: Scorpione Editrice.
• Henninger, Joseph (1979). “Milet 1977. Zwei hellenistische Gräber der milesischen Nekropole”. IstMitt, 29, 174-186.
• Henry, Olivier (2016). “Marking Karian Soil. Lydian Tumuli in Karia, Sixth to Fourth Century”. Tumulus as Sema. Space, Politics, Culture and Religion in the First Millenium BC., Olivier Henry, Ute Kelp, (Der.), Berlin: Walter de Gruyter GmbH, 429-444.
• Hoepfner, Wolfram (1971). “Ein Kammergrab im bithynisch-paphlagonischen Grenzgebiet”. AM 86, 125-139, Tafel 63-68.
• Howland, Richard Hubbard (1958). Greek Lamps and their Survivals. Agora IV, Princeton, New Jersey.
• Jones, Frances Follin (1950). “The Pottery”. Excavations at Gözlü Kule, Tarsus/1, The Hellenistic and Roman Periods, H. Goldman (Ed.), Princeton: Princeton University Press, 149-296.
• Kasapoğlu, Hasan (2007). “Parion Nekropolü Mezar Tipleri”. Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı. Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, Birol Can, Mehmet Işıklı, (Der.), İstanbul: Graphis Matbaa, 481-520.
• Kasper, S. (1966). “Der Grabtumulus Sec-Tepe bei Elaia”. Die Ausgrabungsarbeiten zu Pergamon im Jahre 1965, Vorläufiger Bericht mit Hinweisen auf Grabungen und Arbeiten früherer Jahre und des Frühjahrs 1966, AA 1966, Heft: 4, 477-478, Abb. 58.
• Kassab, Dominique; Sezer, Tahsin (1995). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Toprak Kandil Katalogu, Cilt I. Prehistorik, Arkaik, Klasik, ve Hellenistik Dönemler. İstanbul.
• Kelp, Ute (2014). “Pergamon Nekropolleri / The Necropoleis of Pergamon”. Anadolu`da Hellenistik bir Başkent Pergamon / A Hellenistic Capital in Anatolia, Felix Pirson, Andreas Scholl (Der.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 354-379.
• Knigge, Ulrike (1976). Der Südhügel. Kerameikos 9, Berlin: De Gruyter.
• Kögler, Patricia (2010). Feinkeramik aus Knidos vom mittleren Hellenismus bis in die mittlere Kaiserzeit (ca. 200 v. Chr. bis 150 n. Chr.). Wiesbaden: Reichert.
• Kunish, Norbert (1972). “Grabfunde aus dem Stadtgebiet von Bergama”. Pergamenische Forschungen, 1, 94-107.
• Kurtz, Donna; Boardman, John (1971). Greek Burial Customs. Ithaca NY: Cornell University Press.
• Ladstätter, Sabine (2014). “Keramik”. Hanghaus 2 Wohneinheit 6, FiE, 8/9, H. Thür, E. Rathmayr (Eds.), 431-588.
• Leroux, Gabriel (1913). Lagynos: Recherches sur la Céramique et l'Art Ornementale Hellénistiques. Paris: E. Leroux.
• Mansel, Arif Müfid (1974). “Gemlik Tümülüs Mezarı”, Belleten, XXXVIII (150), 181-189.
• Mansel, Arif Müfid (1973). “Gebze Yöresinde Kutluca Kubbeli Mezarı ve Onun Trakya Kubbeli Mezarları Arasında Aldığı Yer”, Belleten, XXXVII (46), 143-158.
• Mansel, Arif Müfid (1946). “Mudanya Mezar Binası”. Belleten, X (37), 1-12.
• Mermerci, Doğu; Yağcı, Remzi (1990). “Yukarı Bağdere, Yalacık Tümülüsü 1989 Kurtarma Kazısı”. I. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 163-176.
• Metzger, Ingrid (1969). Die Hellenistische Keramik in Eretria. Bern: Francke.
• Mitsopoulos-Leon, Veronika (1991). Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos: Kleinfunde 1. Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit. FiE 9/2/2. Viyana.
• Ölmez, Funda (2000). “Tralleis Nekropolünden Bir Mezar ve Buluntuları”. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Özkan, Emel; Ünal, Funda (2009). Hisarkeoloji. Bursa: Rekmat.
• Patsiada, Vassiliki (1983). “Kεραμική τoυ τύπoυ της Δυτικής κλιτύoς απó τη Ρóδo”. ArchDelt, 38/1, 105-210.
• Pirson, Felix; Japp, Sarah; Kelp, Ute; Novacek, Jan; Schultz, Michael; Stappmanns, Verena; Teegen, Wolf-Rüdiger; Wirsching, Alexandra (2011). “Der Tumulus auf dem İlyastepe und die pergamenischen Grabhügel”, IstMitt 61, 117-203.
• Rotroff, Susan (2006). Hellenistic Pottery. The Plain Ware. The Athenian Agora 33. Princeton, N. J.
• Rotroff, Susan (1997). Hellenistic Pottery. Athenian and Imported Wheelmade Table ware and related Material. Agora 29. Princeton, N. J.
• Rotroff, Susan; Oliver Jr, Adrew (2003). The Hellenistic Pottery from Sardis. The Finds through 1994. Sardis 12, Cambridge Mass.
• Saraçoğlu, Aslı (2011). “Hellenistic and Roman Unguentaria from the Necropolis of Tralleis”. Anadolu, 37, 1-42.
• Schäfer, Jörg 1968, Hellenistische Keramik aus Pergamon. PF 2. Berlin: De Gruyter.
• Smetana-Scherrer, Rudolphine (1982). “Spätklasssiche und Hellenistische Keramik, H. Walter (Ed.), Alt Ägina 2/1, 56-91, Mainz.
• Şahin, Mustafa (2017). “İnegöl/Cumatepe Höyük ve Tunç Çağı Ulaşımındaki Yeri”. Uluslararası İnegöl Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 1. Cilt, Doğan Yavaş, Sezai Sevim, (Der.), İstanbul: İhlas Gazetecilik A.Ş., 233-247.
• Şahin, Mustafa. (2009). “Görükle Mezarı Kurtarma Kazısı. 2006 Yılı Sonuç Raporu”. KST, 30/4, 25-38.
• Şahin, Mustafa; Yavaş, Doğan; Okçu, Recep; Şahin, Derya (2008). “İznik Yüzey Araştırması 2006”, AST, 25/1, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, 11-26.
• Tavukçu, Zerrin Aydın (2006). “Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Thompson, Homer (1934).”Two Centuries of Hellenistic Pottery”. Hesperia, 3/1934, 310-480.
• Thompson, Homer (1933).”Terracotta Lamps”. Hesperia, 2, 195-215.
• Tokgöz, Dündar (1975). “Iğdır Tümülüs Kazısı Raporu”, TAD, 22.2, 151-157.
• Tuluk, Gamze Günay (2003). “İonia Bölgesi’ndeki Helenistik Döneme Ait Kandiller”. Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, C. Abadie-Reynal (Ed.), Paris: De Boccard, 17-25.
• Tüzün, Burak (1997). “Les lampes de Sminthéion”. Anatolia Antiqua, 5, 167-185.
• Varkıvanç, Burhan (2007). “Mezar Mimarisi Örtü Sistemlerinde Form ve Teknik II: Tüteklikli Örtü”. Calbis-Baki Öğün’e Armağan / Melanges offerts a Baki Öğün, Cengiz Işık, Zeynep Çizmeli Öğün (Der.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 205-217.
• Vessberg, Olof; Westholm, Alfred (1956). The Hellenistic and Roman Periods in Cyprus. SCE IV/3, Stockholm.
• Vogeikoff-Brogan, Natalia (2000). “Late Hellenistic Pottery in Athens”. Hesperia, 69/3, 203-333
• Yalman, Bedri (2011). Bursa’nın Kültür ve Tabiat Varlıkları 1. İstanbul: Gezegen Tanıtım Ltd. Şti.
• Yalman, Bedri (1994). “İznik Dörttepeler Tümülüsü Mezar Odaları ve İznik Müzesi`ne Gelen Önemli Eserler”. XI. Türk Tarih Kongresi, 425-435.
• Yalman, Bedri (1993). “İznik ve Çevresinde Belirlenen Eski Eser Tahribatlari ve Öneri Koruma Tedbirleri”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1.2(36), 461-479.
• Yalman, Bedri (tarihsiz). Nikaia / İznik. İstanbul: Uniform Matbaacılık.