Tevekkül Psikolojisi: Nedenleri, Süreci Ve Sonuçları Hakkında Nitel Bir Araştırma

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 2, 801 - 836, 30.12.2019

Meryem Şahin , Hayati Hökelekli

https://doi.org/10.37093/ijsi.659060

Cited By: 4

Öz

Bu çalışmanın amacı İslam Dini’ne ait önemli bir değer olan tevekkül yöneliminin psikolojik etkilerini açıklamaktır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden kuram oluşturma yaklaşımına dayalı olarak yürütülmüştür. Bu kapsamda amaçlı örnekleme yöntemi ile ulaşılan 50 kişiyle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada içerik analizi ve betimsel analiz yapılmıştır. Verilerin analizinde NVivo 11 programından faydalanılmıştır.
Araştırmada katılımcıların tevekkül algılarının literatürdeki tevekkül tanımları ile uyumlu olduğu, tevekkülün özellikle yeni karar alma aşamalarında, sağlık problemlerinde, ekonomik problemlerde; belirsizlik, çaresizlik veya sıkıntı hissedilen anlarda başvurulan bir yönelim olduğu görülmüştür.
Kişilerin tevekkülün sonucu olarak kendilerini daha rahatlamış ve huzurlu hissettikleri, psikolojik dayanıklılıklarının arttığı, olayların sonuçlarını daha kolay kabullendikleri ortaya çıkmıştır. Araştırma bulgularına göre tevekkülün inançlı kişiler için önemli bir psikolojik destek mekanizması olduğu görülmüştür.
Araştırmada tevekkül yönelimin sebepleri, sonuçları ve tevekkül süreci duygu-düşünce ve davranış olarak çok boyutlu ele alınmıştır. Araştırmanın bulguları ilgili literatüre dayalı olarak tartışılmış ve ileri çalışmalar için öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tevekkül, Allah’a Güven, İslam Psikolojisi, Sabır, Ümit

THE PSYCHOLOGY OF TAWAKKUL: A QUALITATIVE RESEARCH ON REASONS, PROCESS AND RESULTS

Öz

The purpose of this study is to explain the psychological affect of the orientation tawakkul, which is an important value belonging to the Islamic Religion. The research was based on the grounded theory approach of qualitative research methods. In this context, half-structured interview with 50 people, reached by purposive sampling method were carried out. Content analysis and descriptive analysis were carried out in the study. The NVivo 11 programme is utilized for analyzing the data.
In this research the definition of tawakkul was proven to be compatible with previous researches and also it has been proven that tawakkul is preferred especially during the times of making new decisions, health problems, financial problems, uncertainty, feeling hopelessness or disturbance.
It is found that people feel more peaceful and relaxed, have enhanced psychological endurance, and higher levels of acceptance. Results show that tawakkul is seen as an important supportive mechanism for pious people.
The reasons of tawakkul, the results and the process of tawakkul are dealt with as multi-dimensional as emotional-cognitive and behavioral. Findings of the research are discussed with the researches in literature and some suggestions were put forward for future researches.

Anahtar Kelimeler

Tawakkul, Trust in God, Islamic Psychology, Patience, Hope

Kaynakça

• Acet, Semih (2009). “Hadislerde Ölüm Karsısında Müslüman Tavrı”,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ak, Mehmet; Eşen, Elif; Özdengül, Faik (2014). “Mevlana Penceresinden Bilişsel Terapiler”. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi (3), 133-141.
• Akto, Akif (2016). “Allah-İnsan Arasında Ontolojik, Epistemolojik ve Varoluşsal Bir İlişki Biçimi: Tevekkül”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 8(2), 878-902.
• Akyüz, Mahmut (2017).“Meme Kanseri Tanılı Hastalarda, Dindarlık Düzeyi İle Psikolojik Dayanıklılık ve Travma Sonrası Büyüme Arasındaki İlişkinin Araştırılması”,(Yayınlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi), İnönü Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Malatya.
• Altıntaş, Ramazan (2000). “Yazgıcı ve Özgürlükçü Tevekkül Anlayışının Çalışma Hayatına Etkileri”. Dini Araştırmalar, 3(7), 113-136.
• Atmaca, Veli (2011). Tarih Boyunca Hastalık Algılamasında Dua Şifa İlişkisi. İstanbul: Gerekli Kitap.
• Aydın, Hayati (2008). “Kur’an’da İrade-Azm ve Tevekkül. Tasavvuf”. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 22, 59-79.
• Ayten, Ali (2012). Tanrıya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ayten, Ali (2014). Erdeme Dönüş: Psikoloji ve Mutluluk Yolu. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Batan, Sabriye Nazlı (2016). “Yetişkinlerde Psikolojik Dayanıklılık ve Dini Başa Çıkmanın Yaşam Doyumuna Etkileri”,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bazeley, Pat; Jackson, Kristi (2015). NVIVO ile Nitel Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık,
• Bilgen, Mustafa (2006). Yüksek İslam Ahlakı. İstanbul: Milli Gazete Yayınları.
• Bulaç, Ali, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Anlamı. İstanbul: Girişim Yayınları.
• Cengil, Muammer (2003). “Depresyonu Önlemede Dini İnancın Koruyucu Rolü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3 (2), 129-152.
• Coşar, Halil İbrahim (2010).“Kader Anlayışının Kur’an Bağlamında Sosyo-Psikolojik Tahlili”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Çağrıcı, Mustafa (2012). “Tevekkül”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, İstanbul.
• Daugherty, Christopher K.; Fitchett, George; Murphy, Patricia, E.; Peterman, Amy H.; Banik, Donald M.; Hlubocky, Fay; Tartaro, Jessica (2005). "Trusting God And Medicine: Spirituality İn Advanced Cancer Patients Volunteering For Clinical Trials Of Experimental Agents". Psycho- oncology,14(2), 135-146.
• Demir, Ömer (2013).“Dini Kavramlar ve Öğrenme Ortamları: Salih Amel Örneği”,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2013.
• Demir, Volkan (2014).“Bilinçli Farkındalık Temelli Hazırlanan Eğitim Programının Bireylerin Depresyon Ve Stres Düzeyleri Üzerine Etkisi”,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirci, Muhsin (2010). Kurân-ın Ana Konuları. Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Dilmen, Süleyman (2016).Tevekkül Bilinci. Düşün yayıncılık, İstanbul.
• Doğan, Mebrure (2016). “Engelli Çocuğa Sahip Ebeveynler ile Sağlıklı Çocuk Sahibi Ebeveynlerin Dinî Başa Çıkma, Umut ve Sabır Düzeylerinin Karşılaştırılması”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5 (8), 3214-3245.
• Erözkan, Atılgan (2006). “Öfke İle Başa Çıkma: Bilişsel Davranışçı Terapilere Dayalı Bir Program”. Milli Eğitim, Sayı:171, Yaz.
• Ersoy, Mehmet Akif (2006). Safahat. Akvaryum Yayınevi: İstanbul.
• Erzurumlu, İbrahim Hakkı (2003). Marifetname. İ pek Yayın-Dağıtım: İstanbul.
• Freud, Sigmund (2006). Dinin Kökenleri. Öteki Yayınevi, İstanbul.
• Fromm, Erich (2012). Psikanaliz ve Din. Say Yayıncılık: İstanbul.
• Gafarov, Raim (2009). “Musa Carullah Bigiyev’in Kader Hakkındaki Görüşü”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Gazali, Ebu Hamid Muhammed (2014). İhya-u Ulumi’d-Din-IV. Bedir Yayınevi: İstanbul.
• Gedük, S. (2016). “Kur’ân’da Müminlere Teselli, Moral Ve Motivasyon”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gibson, Lynette M.; Hendricks, Constance Smith (2006). "Integrative Review Of Spirituality İn African American Breast Cancer Survivors". ABNF Journal, 17(2), 67-72.
• Glaser, Barney G.; Strauss, Anselm L. (1967). The Discovery of Grounded Theory. A Division of Transaction Publishers, New Brunswick and London.
• Günler, Serdar (2008). “Mü’minun Suresinin Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hakim, En-Nisaburi (2013). El-Müstedrek Ale's-Sahihayn-IV, Konya: Konevi Yayınları.
• Hatip, Abdülaziz (2006). Tevekkül mü, Tembellik mi?. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Hökelekli, Hayati (2010). Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Hökelekli, Hayati (2012). İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• İbn Ebi’d Dünya (2005). Rızık Anahtarları ve Tevekkül. Bursa: Uludağ Yayınları.
• Karaman, Fikret (1996). “Tevekkül İnancı Üzerine Bir İnceleme”. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 67-92.
• Karslı, Necmi (2012). “Dindarlık Ve Öfke Kontrolü İlişkisi Üzerine Tecrübî Bir Araştırma”. EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 16, Sayı: 50.
• Kasapoğlu, Abdurrahman (2005). “İnsanın Çaresizliği ve Fıtratın Uyanışı”. Kelam Araştırmaları, 3(1), 61-90.
• Kelabazi (2014). Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kiraz, Celil (2007). Kur’an’da Ahlak İlkeleri. Bursa: Emin Yayınları.
• Kuşeyrî, Abdülkerim (1978). Kuşeyrî Risalesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ladouceur, Robert; Gosselin, Patrick; Dugas, Michel J. (2000). “Experimental Manipulation of Intolerance of Uncertainty: A Study of A Theoretical Model of Worry”. Behaviour Research and Therapy, 38(9), 933-941.
• Muhasibi, Haris (2011). Kalb Hayatı (Er-Riaye Li Hukukillah). İstanbul: Işık Yayınları.
• Murat, Ayşe (2016). “İmanın Psikolojik Yapısı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 203-211.
• Mutçalı, Serdar (1995). Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Oflas, Suna Göksel (2017). “Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine, Kültürlerarası Duyarlılığa Ve Risk Faktörlerine Göre Yordanması”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ögel, Kültegin; Çatak, Pelin Devrim (2010). “Bir Terapi Yöntemi Olarak Farkındalık”. Nöropsikiyatri Arşivi, 47, 69-73.
• Park, Crystal L. (2013). “Din ve Anlam”, Raymond, F. Paloutzan; Crystal, L. Park (Der.). Din ve Maneviyat Psikolojisi Yeni Yaklaşımlar ve Uygulama Alanları, Ankara: Phoenix Yayınları.
• Peker, Hüseyin (2012). Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Sağıroğlu, Tuğba (2009). “Mevlana’nın Mesnevi Adlı Eserinde Tevekkül Anlayışı”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Salim, Esma (2017). “Boşanma Sürecindeki Bireylerde Başa Çıkma Stratejileri ve Dini Başa Çıkma: Isparta Örneği”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Sarıkaya, Berat; Şeren, Zeynep (2017). “İnsan Sorumluluğu ve Fiillerine Etkisi Bağlamında Sabır ve Tevekkül Kavramları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 68-88.
• Sayar, Kemal (2011). Terapi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Seggie, Fatma Nevra; Bayyurt, Yasemin (2015). Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar (2016). Dindarlık ve Kişilik Açısından Sabır. Bursa: Emin Yayınları.
• Solmaz, Rabiye (2006).“Din Eğitimi Açısından Kur’an ve Sünnette Tevekkül Kavramı”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Spilka, Bernard; Shaver, Philip; Kirkpatrick, Lee A. (1985). “A General Attribution Theory for the Psychology of Religion”. Journal for the Scientific Study of Religion, 24(1), 1-20.
• Tek, Abdürrezzak (2016). Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi.
• Tokpınar, Mirza (2009). Hangi Doğru? Tevekkül: Hadisler Işığında Yeni Bir Tanım. İstanbul: Kitabi Yayınevi.
• Türk, Şuayip (2008).“Kelami Açıdan Rızık Problemi”,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Uludağ, Süleyman (2012). İslam Düşüncesinin Yapısı-Selef, Kelam, Tasavvuf, Felsefe. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ülgener, Sabri (2015). Zihniyet ve Din. İstanbul: Derin Yayınları.
• Ünal, Aslıhan (2015).“Cam Tavan Etkisinin Aşılmasında Dönüşümcü Liderliğin Rolü-Bilişim Sektöründe Çalışan Kadın Liderler Üzerine Bir Araştırma”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Vatan, Sevginar (2016). “Bilişsel Davranışçı Terapilerde Üçüncü Kuşak Yaklaşımlar”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 8(3), 190-203.
• Yalçın, Abdullah (2008). Tevekkül. İstanbul: Semere Yayınları.
• Yıldırım, Ali; Şimşek, Hasan (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldız, Banu (2017). “Güvenli Bağlanma Stili Kazandırma Yönelimli Psikoeğitim Programının Belirsizliğe Tahammülsüzlük ve Akademik Erteleme Üzerindeki Etkisi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.