Türkiye’de Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Formel Bağımsızlıkları

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 1, 131 - 153, 30.06.2023

Mehmet Fürkan Korkmaz

https://doi.org/10.37093/ijsi.1284668

Öz

Yeni Kamu İşletmeciliği anlayışı devletlerin yönetim yapılarında kurumsal değişime neden olmuştur. Bu değişimin ürünü olan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlara (DDK) piyasaların düzenlenmesi yetkisi devredilmiştir. Bu kurumlara yetki devredilmesinin amacı piyasaların hem ekonomik hem siyasi çıkar ilişkileri ve çatışmalarından uzak tutularak güven ortamının oluşturulmasıdır. Yani, politik işlem maliyetlerini azaltmak ve düzenleyici taahhüdün güvenilirliğini sağlamaktır. DDK’lara yetki devredilme nedenleri ile bağımsızlıkları arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bağımsızlık seviyesinin artması düzenleyici taahhüdün güvenilirliğini sağlamakta ve politik işlem maliyetlerini de azaltmaktadır. Ancak, bağımsızlık seviyesinin düşmesi güvenilirliğe zarar verirken, politik işlem maliyetlerini artırmaktadır. DDK’lar Türkiye’de de bu amaçlarla kurulmuştur. Ancak, Türkiye’nin yönetsel kültürü ve yönetim yapısı bu kurumların sürekli olarak tartışılmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki DDK’ların formel bağımsızlıklarını Çok Boyutlu Ölçekleme Analizi yöntemini kullanarak ölçmek ve bağımsızlık ile güvenilir taahhüt ve politik işlem maliyetleri arasındaki ilişkiyi incelemektedir. 2011 yılında çıkarılan iki Kanun Hükmünde Kararname ve 2018 yılında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi DDK’ların bağımsızlıklarını olumsuz etkilemiştir. Bu bağlamda, güvenilir taahhüdün azaldığı, politik işlem maliyetlerinin arttığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar, bağımsızlık, güvenilir taahhüt, politik işlem maliyetleri, çok boyutlu ölçekleme analizi

Formal Independence of Regulatory and Supervisory Agencies in Türkiye

Öz

The New Public Management approach has led to institutional change in the governance structures of states. As a result of this change, the authority to regulate the markets has been delegated to Regulatory and Supervisory Authorities (RSA). The purpose of delegating authority to these institutions is to create an environment of trust by keeping the markets away from both economic and political interests and conflicts. That is, to reduce political transaction costs and to ensure the credibility of the regulatory commitment. There is a close relationship between the reasons for the delegation of authority to RSAs and their independence. Increasing the level of independence ensures the credibility of the regulatory commitment and reduces political transaction costs. However, a decrease in the level of independence undermines credibility and increases political transaction costs. RSAs were also established in Türkiye for these purposes. However, Türkiye's administrative culture and governance structure have led to a continuous debate on these institutions. This study aims to measure the formal independence of RSAs in Türkiye using Multidimensional Scaling Analysis. It also examines the relationship between credible commitment, political transaction costs, and independence. The two decree laws enacted in 2011 and the Presidential Decree Law enacted in 2018 have negatively affected the independence of RSAs. In this context, it can be said that credible commitment has decreased and political transaction costs have increased.

Anahtar Kelimeler

Regulatory and Supervisory Agencies, independence, credible commitment, political transaction costs, multidimensional scaling analysis

Kaynakça

• 3046 Sayılı Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (2011). Karar Sayısı KHK/643. T.C. Resmi Gazete. Yayım 08.06.2011. Sayı 27958. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110608M1.htm
• Akdeniz, D. (2018). Türkiye’de idari ve hukuki açıdan düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlığına ilişkin değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 1-19. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/38899/290535
• Alesina, A., & Tabellini, G. (1988). Credibility and politics. European Economic Review, 32(2-3), 542-550. https://doi.org/10.1016/0014-2921(88)90201-2
• Avrupa Birliği Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (2011). Karar Sayısı KHK/649. T. C. Resmi Gazete. Yayım 17.08.2011. Sayı 28028. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/08/20110817-1.htm
• Bayramoğlu, S. (2014). Yönetişim zihniyeti: Türkiye’de üst kurullar ve siyasal iktidarın dönüşümü. İletişim Yayınları.
• Bergman, T., Müller W. C., & Strøm, K. (2000). Parliamentary democracy and the chain of delegation. European Journal of Political Research, 37(3), 255-260. https://doi.org/10.1111/1475-6765.00512
• Bernhard, W., Broz, J. L., & Clark, W. R. (2002). The political economy of monetary institutions. International Organization, 56(1), 693-723. https://doi.org/10.1162/002081802760403748
• Borg, I., Groenen P. J. F., & Mair P. (2013). Applied multidimesional scaling. Springer Publisher.
• Braun, D., & Gilardi, F. (2006). Introduction. In D. Braun & F. Gilardi (Ed.), Delegation in contemporary democracies (pp. 1-23). Routledge.
• Coen, D., & Thatcher, M. (2005). The new governance of markets and non-majoritarian regulators. Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, 18(3), 329-346. https://doi.org/10.1111/j.1468-0491.2005.00279.x
• Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. (2018). Kararname No. 1, T.C. Resmi Gazete. Yayım 10.07.2018. Sayı 30474. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf
• Çetin, T. (2007). Regülasyon sürecinin yeni aktörleri: Politik iktisat perspektifinden bağımsız düzenleyici kurumlar. Rekabet Dergisi, 8(1), 3-26.
• Çetin, T. (2012). Regülasyon ve rekabet ekonomisi. İdeal Kültür Yayıncılık.
• Çetin, T., Sobacı M. Z., Nargeleçekenler, M., & Abdulhakimoğulları, E. (2010). The pollitical economy of independent regulatory agencies in Turkey. In T. Çetin & F. Yılmaz (Eds.), Understanding the Process of Economic Change in Turkey: An Institutional Approach (pp. 229-250). Nova Science Publisher.
• Çetin, T., Sobacı, M. Z., & Nargeleçekenler, M. (2016). Independence and accountability of independent regulatory agencies: The case of Turkey. European Journal of Law and Economics, 41(3), 601-620. https://doi.org/10.1007/s10657-013-9432-x
• Ercan, H. (2020). Regülasyon ekonomisi ve düzenleyici ve denetleyici kurum olarak Kamu İhale Kurumu örneği. Sakarya İktisat Dergisi, 10(2), 140-158. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sid/issue/62742/859933
• Gilardi, F. (2001a, September 6-8). Principal-Agent models go to Europe: Independent regulatory agencies as ultimate step of delegation [Conference Paper]. ECPR General Conference, Canterbury (UK).
• Gilardi, F. (2001b, December 6-7). Independent regulatory agencies as ultimate step of delegation: Hypotheses from the transaction-cost politics approach [Paper presentation]. Workshop Delegating Powers to Independent Agencies, Universite de Lausanne.
• Gilardi, F. (2002). Policy credibility and delegation to independent regulatory agencies: A comparative empirical analysis. Journal of European Public Policy, 9(6), 873-893. https://doi.org/10.1080/1350176022000046409
• Gilardi, F. (2005). The formal independence of regulators: A comparison of 17 countries and 7 sectors. Swiss Political Science Review, 11(4), 139-167. https://doi.org/10.1002/j.1662-6370.2005.tb00374.x
• Gilardi, F. (2007). The same, but different: Central banks, regulatory agencies and the politics of delegation to independent authorities. Comparative European Politics, 5(3), 303-327. https://doi.org/10.1057/palgrave.cep.6110098
• Gilardi, F. (2008). Delegation in the regulatory state: Independent regulatory agencies in Western Europe. Edward Elgar Publishing Limited.
• Gözler, K., & Kaplan, G. (2018). İdare hukukuna giriş (24. bs). Ekin Yayınevi.
• Jacobzone, S. (2005). Independent regulatory authorities in OECD countries: An Overview. Desining Independent and Accountable Authorities for High Quality Regulation (pp. 72-88). Proceedings of an Expert Meeting in London. OECD. https://www.oecd.org/unitedkingdom/35028836.pdf
• James, O. (2003). The executive agency revolution in Whitehall: Public interest versus bureau-shaping perspectives. Palgrave Macmillan.
• Johannsen, K. S. (2003). Regulatory independence in theory and practise: A survey of independent energy regulators in eight European countries, AKF, Forlaget. http://npaa.sep.gov.mk/npaaportal/dokumenti/chapterAP_docs/regulatory_independence.pdf
• Jordana, J., Levi-Faur, D., & Marin, X. F. (2011). The global diffusion of regulatory agencies. Comparative Political Studies, 44(10), 1343–1369. https://doi.org/10.1177/0010414011407466
• Kalaycı, Ş. (2009). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (4. bs). Asil Yayınları.
• Karacan, A. İ. (2002). Özerk kurumlar üzerine denemeler. Creative Yayıncılık.
• Levi-Faur, D. (2005). The global diffusion of regulatory capitalism. The Annals of the American Academy of Political and Social Sciences, 598(1), 12–32. https://doi.org/10.1177/0002716204272371
• Majone, G. (1994). The rise of regulatory state in Europe. West European Politics, 17(3), 77–101. https://doi.org/10.1080/01402389408425031
• Majone, G. (1997). The new European agencies: Regulation by information. Journal of European Public Policy, 4(2), 262-275. https://doi.org/10.1080/13501769709696342
• Majone, G. (1999). The regulatory state and its legitimacy problem. West European Politics, 22(1), 1-24. https://doi.org/10.1080/01402389908425284
• Majone, G. (2001a). Nonmajoritarian ınstitutions and the limits of democratic governance: A political transaction-cost approach. Journal of Institutional and Theoretical Economics, 157(1), 57-78. http://doi.org/10.1628/0932456012974747
• Majone, G. (2001b). Two logics of delegation: Agency and fiduciary relations in EU governance. European Union Politics, 2(1), 103–122. https://doi.org/10.1177/1465116501002001005
• Moe, T. M. (1990). Political institutions: The neglected side of the story. Journal of Law Economic and Organization, 6(Special Issue), 213-253. https://doi.org/10.1093/jleo/6.special_issue.213
• Moe, T. M. (1995). The politics of structural choice: Toward a theory of public bureaucracy. In O. E. Williamson (Ed.), Organization Theory: From the Chester Barnard to the Present and Beyond (pp. 116-153). Oxford University Press.
• Oğuz, F. (2015). Örgüt iktisadı: Ekonomi, örgüt ve hukuk ilişkileri. İçinde A. S. Sargut & Ş. Özen (Ed.), Örgüt Kuramları (ss. 193-235). İmge Kitabevi Yayınları.
• Özbay, F., & Akyıldız, S. (2021). Dışsallıkla mücadelede düzenleyici ve denetleyici kurumların rolü: RTÜK örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(2), 524-538. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.886349
• Özel, I. (2012). The politics of de-delegation: Regulatory (in)dependence in Turkey. Regulation and Governance, 6(1), 119–129. https://doi.org/10.1111/j.1748-5991.2012.01129.x
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatiksel veri analizi: Çok değişkenli analizler 2 (5. bs). Kaan Kitabevi.
• Parlak, B., & Sobacı, M. Z. (2012). Ulusal ve küresel perspektifte kamu yönetimi: Teori ve pratik (4. bs). MKM Yayınları.
• Perçin, Ö. (2011). Bağımsız idari otoriteler. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(1), 325-344.
• Pollit, C., Bathgate, K., Caulfield, J., Smullen, A. & Talbot, C. (2001). Agency fever? Analysis of an international policy fashion. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 3(3), 271-290. http://dx.doi.org/10.1080/13876980108412663
• Ross, S. A. (1973). The economic theory of agency: The principal’s problem. American Economic Review, 63(2), 134-139.
• Saalfeld, T. (2000). Members of parliament and governments in Western Europe: Agency relations and problems of oversight. European Journal of Political Research, 37(3), 353-376. https://doi.org/10.1111/1475-6765.00517
• Sever, D. Ç. (2015). Türkiye’de düzenleyici kurumların yapısı, işlevi ve dönüşümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 64(1), 195-236. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001777
• Smith, W. (1997). Utility regulatory: The independence debate (Note No. 2). Public Policy for the Private Sector, The World Bank Group. http://hdl.handle.net/10986/11570
• Sobacı, M. Z. (2006). Türk idari teşkilatındaki adalar: Bağımsız idari otoriteler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 55(2), 157-180. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000352
• Sosay, G. (2009). Delegation and accountability: Independent regulatory agencies in Turkey. Turkish Studies, 10(3), 341-363. https://doi.org/10.1080/14683840903141624
• Sosay, G., & Zenginobuz, E. Ü. (2007). Independence and accountability of regulatory agencies in Turkey (ISS/EC, 2007-17). Boğaziçi University Research Papers.
• Sönmez, Ü. (2011). Piyasanın idaresi: Neoliberalizm ve bağımsız düzenleyici kurumların anatomisi. İletişim Yayınları.
• Strøm, K. (2000). Delegation and accountability in parliamentary democracies. European Journal of Political Research, 37(3), 261-289. https://doi.org/10.1023/A:1007064803327
• Şenalp, M. G. (2007). Dünden bugüne kurumsal iktisat. İçinde Eyüp Özveren (Ed.), Kurumsal İktisat (ss. 45-92). İmge Kitabevi Yayınları.
• Takeuchi, K., & Yanai, H., & Mukherjee, B. N. (1983). The foundations of multivariate analysis: A unified approach by means of projection onto linear subspaces. Wiley Eastern Limited.
• Thatcher, M. (2002a). Delegation to independent regulatory agencies: Pressures, functions and contextual mediation. West European Politics, 25(1), 125-147. https://doi.org/10.1080/713601588
• Thatcher, M. (2002b). Analysing regulatory reform in Europe. Journal of European Public Policy, 9(6), 859-872. https://doi.org/10.1080/1350176022000046391
• Ulusoy, A. (2003). Bağımsız idari otoriteler. Turhan Kitabevi.
• Waterman, R. W., & Meier, K. J. (1998). Principal-agent models: An expansion? Journal of Public Administration Research and Theory, 8(2), 173-202. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.jpart.a024377
• Yaşar, H. N., & Cabıoğlu Güler, S. S. (2016). Düzenleyici ve denetleyici kurumların yetkileri kapsamında kamu gücü ilişkisi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(4), 63-80.
• Zenginobuz, E. Ü. (2008). On regulatory agencies in Turkey and their independence. Turkish Studies, 9(3), 475–505. https://doi.org/10.1080/14683840802267470