Considerations on an Epic Hero Kökötöy Han

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 40 - 55, 28.02.2023

Raşit Çöloğlu

Öz

Bu makalenin amacı Manas Destanı’nda yer alan kahramanlardan Kökötöy Han’ı incelemek ve destanda yeterince üzerinde durulmayan konumunu ortaya koymaktır. Makalede Kökötöy Han’ın Nogoyların hükümdarı olması ve Manas’ın da Nogoy boyuna mensup olması dolayısıyla aralarındaki ilişki irdelenmiştir. Kökötöydün Aşı epizotunun destanda olağanüstü yarışlara ve ardından savaşlara sahne olmasının Manas’ın askerî hareket alanının genişletmesine ve statüsüne etkisine değinilmiştir. Kökötöy Han’ın Manas’tan bağımsız bir destan olduğunu iddiası incelenmiştir. Velihanov’un 1856 yılında yaptığı Manas derlemesine Kökötöydün Aşı’ndan başlama nedenleri üzerinden durulmuştur. Mecmû’üt-Tevârîh’te Manas’ın bağlı olduğu Toktomuş ile Kökötöy karşılaştırılmıştır. Kökötöy ile Bagış’ın aşları arasında benzerliklere yer verilmiş. Kökötöy’ün vasiyetindeki arkaik ritüele dikkat çekilmiş ve Kökötöydün Aşı anlatısının ilk şeklinin kadim dönemlerde yaratıldığı iddia edilmiştir. Kökötöy Han’ın vasiyetinin Orhun Abideleri ile benzerlikleri tespit edilmiştir. Kökötöy’ün halkını bir araya getirerek güçlü bir ulus yaratması onun diğer hanlardan üstün konumuna kanıt olarak görülmüştür. Kökötöy Han’ın adının Altay destanlarında kahraman ve Kıpçak coğrafyasında bir yer adı olarak bulunması, Kökötöy Han karakterinin yalnızca Manas Destanı’yla ortaya çıkmadığının, daha erken dönemlerde geniş bir coğrafyada tanındığının belgesi olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kökötöy, Bokmurun, Manas, Velihanov, Radloff, Orozbakov.

Bir Destan Kahramanı Kökötöy Han Üzerine Düşünceler

Öz

Anahtar Kelimeler

Kökötöy, Bokmurun, Manas, Velihanov, Radloff, Orozbakov.

Kaynakça

• Amantur Uulu, U.Ç. (2018). Otrazheniye Eposa" Manas" V Proizvedenii" Mazhmu At-Tavorikh". Izvestiya Vuzov Kyrgyzstana, (2), 61-64./ Амантур, У. Ч. (2018). Отражение Эпоса" Манас" В Произведении" Мажму Ат-Таворих". Известия Вузов Кыргызстана, (2), 61-64.
• Atalay, B. (1985). Divanü Lugati’t-Türk. C. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bozkır, İ. (2006). Ötemiş Hacı’nın Çingiz Name’si Ve Dil Husûsiyetleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkale.
• Çeribaş, M. (2011). Kırgız Destancılık Geleneği ve Er Soltonoy Destanı. Ankara: T.K.A.E. Yay.
• Çeribaş, M. (2019). Mecmû’üt- Tevârîh (Türklerin Soy Ağacı ve Manas Destanı’nın Tarihî Kaynağı). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Çöloğlu, R. (2021). Cusup Mamay’ın Toltoy Destanı (İnceleme-Metin-Dizin). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). N.Ö.H Üniversitesi, Niğde.
• Ergin, M. (2019). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları. Gürsoy-Naskali, E. (1995). Manas Destanı (Wilhelm Radloff). Ankara: Türksoy Yayınları.
• Hatto A. T. (1969a). "Kukotay" and "Bok Murun": A Comparison of Two Related Heroic Poems of the Kirgiz-I. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 32 (2), 344-378.
• Hatto A. T. (1969b). "Kukotay" and "Bok Murun": A Comparison of Two Related Heroic Poems of the Kirgiz-I. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 32 (3), 541-570.
• İnan, A. (1959). Manas Destanı Üzerine Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 7, 125-159.
• İnan, A. (1992). Manas Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Jirmunskiy, M. V. (2018). Türk Kahramanlık Destanları I.-II. Bölüm, (Çev: Mehmet
• İsmail-Hülya Arslan Erol), Ankara: T.D.K.Yayınları.
• Kalchakeyev, K. B. (2016a). "Pomınka Kokotaya-Nachalo Konflıkta." Nauka, Novyye Tekhnologii İ Novatsii Kyrgyzstana, (1), 177-180./ Калчакеев К. Б. (2016a). "Поминка Кокотая-Начало Конфликта." Наука, Новые Технологии И Новации Кыргызстана, (1), 177-180.
• Kalchakeyev, K. B. (2016b). Natsıonal'nyye Tradıtsıı V Razdele" Kokotoydun Ashy" V Epose" Manas". Izvestiya Vuzov Kyrgyzstana, (1), 175-180. / Калчакеев, К. Б. (2016b). Национальные Традиции В Разделе" Кокотойдун Ашы" В Эпосе" Манас". Известия Вузов Кыргызстана, (1), 175-180.
• Koçak, M. E. (2020). Türk Kültüründe Yağmalı Toy: Timurlular Örneği (1370-1405). Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(2), 153-169.
• Orozbakov, Sagımbay (2017a). Manas Destanı C.1. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Orozbakov, Sagımbay (2017b). Manas Destanı C.2. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Orozbakov, Sagımbay (2017c). Manas Destanı C.3. (çev. A. İsakov, B. İ. Sagınbekov, G. B. Murzakulova, İ. Türkhan, M. Nurmatov). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Radloff, W. (1885). Proben Der Volkslitteratur Der Nordlichen Türkischen Stämme, V. Dialect Kara-Kirgisen
• Reichl, K. (2017). Türk Boylarının Destanları. (Çeviren Metin Ekici), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarıpbekov, R. (1995a). “Bokmurun”. Manas Ansiklopedisi. C. I. Bişkek: Muras.
• Sarıpbekov, R. (1995b). “Kökötöy”. Manas Ansiklopedisi. C. I. Bişkek: Muras.
• Yeleukulova, A. ve Yeleukulova, G. (2015). Çokan Valihanov Jana Kırgız Elinin" Manas" Eposu. Alatoo Academic Studies, (3), 194-199./ Yeleukulova, A. & Yeleukulova, G. (2015). Чокан Валиханов Жана Кыргыз Элинин" Манас" Эпосу. Alatoo Academic Studies, (3), 194-199.
• Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.