Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Yayın İlkelerinin İhlallerine Karşı İçerik Denetimleri

Yıl 2020, Sayı: 52, 46 - 68, 30.12.2020

Yalçın Yılmaz

https://doi.org/10.47998/ikad.762441

Öz

Çocuklar, reklamı yapılan ürünlerle ilgili mesajların etkilerine ve yönlendirmelerine açık olmalarından dolayı reklamcıların hedef kitlesidir. Çocukların ürün ya da hizmetler konusunda seçim yapabilme becerisi henüz gelişmemiş düzeydedir. Bu sebeple çocuklara yönelik reklam yayınlarının hukuki ve etik boyutları önem kazanmıştır. Özellikle geleneksel veya yeni medya aracılığıyla gerçekleşen televizyon yayıncılığı karşısında savunmasız kalan çocukların, reklamlar ile istismarına karşı alınan tedbirler ve televizyon yayıncılığına etkileri önemlidir. Televizyonun çocuklar üzerindeki etkilerinin, çocuğun bilişsel, duygusal ve fiziksel gelişimlerine olan etkileri bağlamında irdelendiği bu çalışmada, konuyla ilgili olarak çeşitli kaynaklar taranarak, çocuk ve televizyon-çocuk etkileşimi ayrı başlıklarda ele alınmaktadır. Ekrandan sunulan reklamların çocuklar için bir tehdit oluşturmamasına dikkat edilmelidir. Çalışmamızda çocuklara yönelik reklamlara ilişkin içerik denetimleri Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu ve RTÜK’ün yaptırım kararları üzerinden incelenmiştir. RTÜK’ün yaptırımları, yayıncı kuruluşlara yönelik olup para ve yayın durdurma cezaları şeklinde uygulanmaktadır. Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan Reklam Kurulu ise reklam veren kuruluşlara çeşitli yaptırımlar uygulamaktadır. Bu sebeple her iki kuruluşun 2019 yılı kararları tarama yöntemiyle incelenmiş olup, televizyon ve reklamverenleri konu alan cezai yaptırımlara ilişkin içerik analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Televizyon,, Reklam,, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK),, Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu,

Content Controls For Violations of Broadcasting Principles Aiming children on Television Advertisements

Öz

Children are an important target audience of advertisers because they are susceptible to the influence and direction of advertising messages. After all, their ability to make choices regarding products or services has not yet developed. Thus, how advertising for children will be regulated includes legal and ethical dimensions. Measures taken to prevent the abuse of advertisements aiming for children who are vulnerable to television broadcasting through traditional or new media, and their effects on television broadcasting are important. This study which examines the effects of television on children from the child’s cognitive, emotional, and physical development aspects, child and television-child interaction are dealt with under different titles by reviewing various sources on the subject. Care should be taken to ensure that advertisements on the screen do not pose a threat to children. In our study, the content controls regarding the advertisements for children were examined through the sanction decisions of the Ministry of Commerce Advertising Board and Radio and Television Supreme Council (RTÜK). RTÜK’s sanctions are directed against the broadcasters and are applied in the form of fines and broadcasting suspension penalties. The Advertisement Board within the Ministry of Commerce imposes various sanctions on advertisers. For this reason, the decisions of both organizations for 2019 were examined by screening method, and content analysis was carried out regarding penal sanctions on television and advertisers.

Anahtar Kelimeler

Child,, Television,, Advertising,, Radio and Television Supreme Council (RTÜK),, Ministry of Commerce Advertising Board,

Kaynakça

• Avşar, Z. ve Özeni̇rler, İ. (2015). “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çocuklara Yönelik Reklam Düzenlemeleri”, Uşak Ünv. Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1) 285-310. https://dergipark.org.tr/en/pub/usaksosbil/issue/21658/232888, Erişim Tarihi: 22.12.2020.
• Aziz, A. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, 5. Basım, Nobel, İstanbul.
• Bal, D. ve Onay, A. (2020). “Televizyon Reklamları, Çocuk ve Tüketim: Tarz Mısın, Değil Misin?”. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (32), 198-219.
• Başbakanlık ASAGM (Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü), (2008). Çocuk Programları ve Bu Programlarda Yayımlanan Reklamların İçerik Analizi Araştırması, İstanbul.
• Büyükbaykal, G. (2007). “Televizyonun çocuklar üzerindeki etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (28).
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2007). “Reklam Söyleminde Yanıltıcı Argümanlar ve Tüketici Farkındalığı”, Tüketici Yazıları (I), M. Babaoğul ve A. Şener (ed.) TÜPADEM, Hacettepe, Ankara.
• Cesur, S. ve Paker, O. (2007). “Televizyon ve Çocuk: Çocukların TV Programlarına İlişkin Tercihleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C.6 S.19, ss.106-125.
• Çamurdan, A. D. (2007). “Görsel Medyanın Çocuk Sağlığına Etkileri”, Sted (Sürekli Tıp Eğitim Dergisi) Dergi, Cilt 16, Sayı 2.
• Çelebi, E. (2014). 4-6 “Yaş Arası Çocukların Televizyon İzleme Alışkanlıkları Üzerine Okulöncesi Öğretmenlerin Görüş Ve Tutumları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7 Sayı 32, ss.476-485.
• DPT (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Çocuk Özel İhtisas Komisyonu Raporu, www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_Cocuk.pdf, Erişim Tarihi: 11.05.2020.
• DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü), (2018). Türkiye’de Çocuklara Yönelik Gıda Pazarlamasının İzlenmesi Raporu, T. Bosi, T. Ergüder, J. Breda, J. Jewell (yaz.) Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Ofisi, Ankara.
• Elden, M. ve Ulukök, Ö. (2006). “Çocuklara Yönelik Reklamlarda Denetim ve Etik”, Küresel İletişim Dergisi, S.2, Güz-2006, 1-22.
• Ertunç, F. (2011). Çocuk Dünyasında Reklamın Rolü: Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Düzenlemeler, Radyo Ve Televizyon Üst Kurulu Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Evra, J.V. (2004). Television and child development, 3rd ed. Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey.
• Fisch, S. M. (2008). “Vast Wasteland or Vast Opportunity?” Effects of Educational Television on Children’s Academic Knowledge, Skills, and Attitudes, Media Effects: Advances in Theory and Research. J. Bryant, D. Zillmann (ed.), 2nd ed. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Geray, H. (2006). Toplumsal Araştırmalarda Nitel ve Nicel Yöntemlere Giriş, 2. Basım, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Gerbner, G., Gross, L., Morgan, M., Signorielli, N., & Shanahan, J. (2008). “Growing up with Television: Cultivation Processes”, Media Effects: Advances in Theory and Research. J. Bryant, D. Zillmann (ed.), 2nd ed. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Gunter, B. and McAleer, J. (1997). Children and Television, Second edition, New York: Routledge.
• Günlü, Z. ve Derin, D. (2012). “Televizyon Reklamlarının Okul Çağı Çocuklarının Besin Seçimi Üzerine Etkilerinin Bir İncelemesi”. Selçuk İletişim, 7(3), 62-77.
• Jennings, N. A. and Wartella, E. A. (2009). Advertising and Consumer Development, Children and Television - Fifty Years of Research, N. Pecora, J. P. Murray, E. A. Wartella (ed.), Taylor & Francis. p.149-182
• John, D. R. (1999). “Consumer Socialization of Children: a Retrospective Look at Twenty-Five Years Of Research”, Journal of Consumer Research, 26 (December), 183–213.
• Kalaycı, A. R. (2008). Medya Profesyonellerinin ve Medyanın Aile Algısı, Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No:134, Ankara.
• Kapferer, J. N. (1991), Çocuk ve Reklam- Baştan Çıkarmanın Yolları, Ş. Önder (çev.), Afa Yayınları, İstanbul.
• Karaca, Y., Pekyaman, A. ve Güney, H. (2007). “Ebeveynlerin televizyon reklam içeriklerinin çocuklar üzerindeki etkilerini etik açıdan algılamalarına yönelik bir araştırma”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 233–249.
• Karaoğlu, S. ve Başfırıncı, Ç. (2018). “Okul Öncesi Çocuklarda Reklâmın Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkileri”, Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 4 (2) 77-96.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 15. Basım, Nobel Yayın, Ankara.
• McGinnis, J. M., Gootman, J. A. & Kraak, V. I. (2006). Committee on food marketing and the diets of children and youth; Food marketing to children and youth: threat or opportunity. Institute of Medicine of the National Academies, Washington.
• McNeal, J. U. (2007). On Becoming a Consumer: Development of Consumer Behavior Patterns in Childhood, Elsevier, New York.
• Oates, C. & Blades, M. and Gunter, B. (2002). “Children and television advertising: When do they understand persuasive intent?”, Journal of Consumer Behaviour: An International Research Review, 1(3), 238-245.
• OECD (2001). Experts’ Workshop on Information and Consumer Decision-making for Sustainable Consumption, OECD, Paris.
• Pembecioğlu, N. (1997). “Çocukluklarını Yitiren Çocuklar Üstüne”. İÜ İletişim Fakültesi Dergisi, 6, 253-277.
• Perse, Elizabeth M. (2001). Media Effects and Society. Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, NJ.
• Postman, N. (1994). Televizyon: Öldüren Eğlence, O. Akınhay (çev.), Ayrıntı, İstanbul.
• Rivoltella, P.C. (2006). Screen generation. Milano: Vita e Pensiero.
• Rosin, H. (2013). The Touch-Screen Generation. The Atlantic.
• RÖK – Reklam Özdenetim Kurumu (2020). https://www.rok.org.tr/, Erişim Tarihi: 09.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2016). Medya Okur Yazarlığı Araştırması, https://www.rtuk.gov.tr/assets/Icerik/AltSiteler/medyaokuryazarligi-arastirmasi.pdf, Erişim Tarihi: 09.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2018a). Çocukların Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Siber Zorbalık, www.rtuk.gov.tr/rtuk-kamuoyu-arastirmalari-3890, Erişim Tarihi: 09.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, (2018b). Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması, www.rtuk.gov.tr/assets/Icerik/AltSiteler/televizyonizlemeegilimleriarastirmasi2018.pdf, Erişim Tarihi: 09.05.2020.
• RTÜK - Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, http://www.rtuk.gov.tr/hakkimizda/3803/878/hakkimizda.html, Erişim Tarihi: 19.05.2020.
• RTÜK, 2018 Yılı Faaliyet Raporu (1 Ocak – 30 Eylül 2018). Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, www.rtuk.gov.tr, Erişim Tarihi: 19.05.2020.
• RTÜK, 2019 Yılı Faaliyet Raporu (1 Ocak – 30 Eylül 2019). Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, www.rtuk.gov.tr, Erişim Tarihi: 19.05.2020.
• Senemoğlu, N. ( 2011). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, 19. Baskı, PEGEM Akademi Yayınları, Ankara.
• Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu, https://ticaret.gov.tr/tuketici/ticari-reklamlar/reklam-kurulu-kararlari. Erişim Tarihi: 10.04.2020.
• Tokgöz, O. (1979). “Televizyon reklamları ve çocuklar”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 34(01). ss.93-110.
• Treske, G. (2010). “Medya Okuryazarlığı Neden Gerekli”, Medya Okuryazarlığı, N. Türkoğlu (ed.), İstanbul: Kalemus Yayınevi.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) Bülteni, (2018). Sayı: 27596, 18 Nisan 2018 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27596, Erişim Tarihi: 19.05.2020.
• UNICEF, http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23c.html, Erişim Tarihi: 19.05.2020.