OSMANLI DEVLETİ’NİN ANAYASAL NİTELİKLİ BELGELERİNDE DEMOKRASİ SÖYLEMLERİNİN DEMOKRASİ MODELLERİ PERSPEKTİFİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 13, 609 - 624, 01.07.2018

Adnan Karataş

Öz

Bir ülkenin modernleşmesinin ve demokratik değerlere sahip olmasının en önemli kriterlerinden biri, ülkede hukuka ve anayasaya verilen değerdir. Osmanlı modernleşmesinin en önem ayağı olarak kabul edebileceğimiz hukuki alanda meydana gelen anayasal gelişmeler, bu konuda en çok dikkat çeken ve önem arz eden gelişmelerdir. Osmanlı Devleti açısından birer ilk niteliği taşıyan belgelerin, modernleşme ve demokratikleşme açısından oldukça önemli olduğunu düşünebiliriz. Nitekim Osmanlı Devleti’nde adeta yeni bir hükümet sistemine işaret eden bu belgelerin demokrasiye ve hukuka yönelik önemli katkıları olmuştur. Bu çalışmanın amacı “Sened-i İttifak”, “Tanzimat Fermanı” ve “Islahat Fermanı”nı Osmanlıdaki anayasacılık hareketleri içerisinde incelemek ve bu gelişmelerin demokrasiye yönelik katkıları değerlendirmektir. Anayasacılık hareketlerinin temelinde devlet iktidarının ve bu iktidarı kullanan devlet organlarının yetkilerinin sınırlandırılması olgusu olmasından dolayı bu belgelerin Osmanlı Devletine anayasacılık düşüncesi kapsamında sağlamış olduğu katkılar değerlendirmekte ve devlet iktidarına yönelik getirmiş olduğu kısıtlamalar değerlendirilmektedir. Ayrıca bu belgelerin birer ideal tip olan demokrasi modellerinden hangisine ya da hangilerine uygunluk gösterdiği tespit edilmeye çalışılmaktadır. Böylelikle bu belgelerin Osmanlı devleti açısından hem Anayasacılık hem de Demokratikleşme çabalarına olan katkıları belirlenmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anayasacılık Hareketleri, Anayasal Metinler, Anayasal Demokrasi, Demokrasi Modelleri.

THE EVALUATION OF DEMOCRACY DISCOURSES IN THE CONSTITUTIONAL DOCUMENTS OF THE OTTOMAN STATE UNDER THE DEMOCRACY MODELS

Öz

One of the most important criteria for the modernization and democratic values of a country is the measure of the value given to the law and the constitution in the country. The constitutional developments in the legal field, which can be regarded as the most important pillars of Ottoman modernization, are the most important and important issue in this regard. For the Ottoman Empire, we can think that the documents which are the first ones are very important in terms of modernization and democratization. As a matter of fact, these documents, which point a new government system in the Ottoman Empire, made important contributions to democracy and law. The aim of this study is to examine " Charter of Alliance", " Edict of Tanzimat" and " Edict of Reform" in the constitutional movements of the Ottoman Empire and to evaluate the contributions of these developments to democracy. Because of the fact that the state power and the powers of the state organs that use this power are limited in the basis of the constitutional movements, the contributions of these documents to the Ottoman State within the scope of constitutionalism are evaluated and the restrictions imposed on the state power are evaluated. In addition, it is tried to determine which of these documents are compatible with one of the ideal type democracy models or which ones. Thus, the contributions of these documents to the constitutionalism and democratization efforts of the Ottoman state are tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Constitutional Movements, Constitutionalism Texts, Constitutional Democracy, Democracy Models.

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. (1967). Tezâkir (M. C. Baysun Ed. 17. bs). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basimevi.
• Ahmet Cevdet Paşa. (1972). Tarih-i Cevdet (Çev. M. Çevik ve D. Günday, 4. bs). İstanbul: Üçdal neşriyat.
• Akgündüz, A. (1997). Eski Anayasa Hukukumuz ve İslâm Anayasası (1. bs). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Aldıkaçtı, O. (1982). Anayasa Hukukunun Gelişmesi ve 1961 Anayasası (4. bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Altundere, A. (1992). Osmanlı İmparatorluğu'nda özgürlüklerin doğuşu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal bilimler enstitüsü
• Başgil, A F. (1960). Esas Teşkilât Hukuku (1. bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Beetham, D, Boyle, K. (2005). Demokrasinin temelleri: 80 soru 80 cevap (Çev. A. Z. Kopuzlu, 2. bs). İstanbul: Adres Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye'de çağdaşlaşma (A. Kuyaş Ed. 4. bs). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozkurt, G. (1989). Alman-İngiliz belgelerinin ve siyası̂ gelişmelerin ışığı altında gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının hukukı̂durumu (1839-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Engelhardt, E. (2007). Türkiye ve Tanzimat (Çev. Ali Reşad ve E. Kılıç, 7. bs). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Erdoğan, M. (2005). Anayasal demokrasi (7. bs). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Eren, A C. (2007). Tanzîmât fermanı ve dönemi (A. Akpınar Ed.). İstanbul: Derin Yayınları.
• Eroğul, C. (2000). Anatüzeye Giriş (6. bs). Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve yönetimde modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku (1. bs). Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Gözler, K. (2017). Anayasa hukukuna giriş: genel esaslar ve Türk anayasa hukuku (26. bs). Bursa: Ekin Kitabevi.
• Gözübüyük, A Ş. (2006). Anayasa hukuku (4. bs). Ankara: Turhan kitabevi.
• Heper, M. (2015). Türkiye'de devlet geleneği (5. bs). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Heywood, A. (2015). Siyasetin Temel Kavramları (Çev. H. Özler, 2. bs). Ankara: Adres Yayınları.
• Heywood, A. (2016). Siyaset (Çev. B. B. Özipek, B. Seçilmişoğlu, A. Yayla ve H. Y. Başdemir, 17. bs). Ankara: Liberte Yayınları.
• Kaynar, R. (1991). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk tarih kurumu basımevi.
• Kili, S, Gözübüyük, Ş. (1982). Türk Anayasa Metinleri: Sened-i İttifaktan Günümüze (1. bs): Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Küçükömer, İ. (2010). Batılılaşma: düzenin yabancılaşması (2. bs). İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Lewis, B. (1996). Modern Türkiye'nin doǧuşu (Çev. M. Kiratli). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu: İletişim Yayınları.
• Nişancı, Ş. (2018). Dinamikler, Aktörler, Koordinatlarıyla Tanzimattan Milli Mücadeleye Siyasal Hayat (1. bs). Ankara: Savaş Yayınevi.
• Okandan, R G. (1959). Âmme hukukumuzun ana hatları (3. bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi yayınları.
• Ortaylı, İ. (2010). İmparatorluḡun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özkorkut, N Ü. (1994). Osmanlı Siyasi Belgelerinin Temel Hak ve Özgürlükler Yönünden Getirdigi Yenilikler. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Siyavuşgil, S E. (1940). Tanzimat'ın Fransız efkârı umumiyesinde uyandırdığı akisler Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Soysal, M. (1979). 100 soruda anayasanın anlamı (5. bs). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Tanör, B. (2000). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri:(1789-1980) (8. bs). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tunaya, T Z. (2004). Türkiye'nin siyasi hayatında batılılaşma hareketleri (7. bs). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Üçok, C, Mumcu, A, Bozkurt, G. (2002). Türk Hukuk Tarihi (10. bs). Ankara: Savaş Yayınevi.
• Ülken, H Z. (2001). Türkiye'de çağdaṣ düṣünce tarihi (7. bs). İstanbul: Ülken yayınları.
• Zürcher, E J. (2016). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Y. S. Gönen Ed. 33. bs). İstanbul: İletişim Yayınları.