Vergi İncelemesinin Amaçları ve Bu Amaçlara İlişkin Sorunlar Nelerdir?: Bir Durum Çalışması

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 16, 432 - 452, 31.10.2021

Mustafa Erkan Üyümez , Ali Osman Yılmaz , Sema Ünlüer

https://doi.org/10.25204/iktisad.901058

Öz

Bu araştırmanın amacı, vergi incelemesinin amaçlarına ilişkin sorunları belirlemek ve bu sorunların giderilmesine yönelik çözüm önerileri getirmektir. Bu çalışma nitel araştırma yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri, 8 vergi mükellefi, 11 muhasebe meslek mensubu ve 17 vergi müfettişinden oluşan toplam 36 katılımcı ile yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla elde edilmiştir. Araştırma verilerinin analizi, NVivo 11 Pro bilgisayar programı yardımı ile tümevarım analizi şeklinde yapılmıştır. Analiz sonucunda elde edilen bulgular, vergi incelemelerinin rehberlik ve eğitim yönü, gelir ve giderlerin tam kavranması, çift kayıt işlemlerinin önlenmesi, kayıt dışı ekonominin azaltılması ve denetim dışı amaçlar ile vergi incelemesinin yapılmaması temaları altında toplanmıştır. Bu çerçevede, vergi incelemelerinin amaçlarının gerçekleştirilebilmesi, dolayısıyla vergi incelemelerinin etkinliğinin ve caydırıcılığının sağlanabilmesi için bütüncül bir yaklaşım ile vergi incelemeleri eylem planının oluşturulmasına ihtiyaç olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, vergi incelemelerinin denetim dışı amaçları ile yapılmamasının önüne geçilmesi için Vergi Denetim Kurulunun ve müfettişlerin bağımsızlık ve objektifliğinin güçlendirilmesi sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vergi İncelemesi, Nitel Araştırma, Görüşme Tekniği

Destekleyen Kurum

Anadolu Üniversitesi BAP Komisyonu

Proje Numarası

1601E003

Teşekkür

Bu çalışma Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP) tarafından desteklenen 1601E003 nolu proje kapsamında hazırlanmıştır. Desteği için Anadolu Üniversitesi BAP’a teşekkür ederiz.

What Are The Objectives of The Tax Inspection?: A Case Study of Turkey

Öz

The objective of this study is to identify the problems related to the objectives of tax inspections in Turkey and to offer solutions for these problems. This study was conducted with a qualitative research method. Research data was obtained through semi-structured interviews with a total of 36 participants, consisting of 8 taxpayers, 11 members of the accounting profession and 17 tax inspectors. The analysis of the research data was conducted in the form of inductive analysis by benefiting from NVivo. The revealed findings are gathered under 5 themes including; guidance and training aspects of tax inspections, full understanding of incomes and expenses, prevention of double registration procedures, reducing the informal economy and no tax inspection for non-investigation purposes. In this context, it has been determined that in order to achieve the objectives of tax inspections, and therefore to ensure the effectiveness and deterrence of tax inspections, it is necessary to create a tax inspections action plan with a holistic approach. In addition, the result of strengthening the independence and objectivity of the Tax Inspection Board and tax inspectors was achieved in order to prevent tax inspections from being carried out for non-audit purposes.

Anahtar Kelimeler

Tax İnspection, Qualitative Research, Interview Technique

Proje Numarası

1601E003

Kaynakça

• Abera, M. (2016). Factors affecting tax audit effectivness evidence from large tax payers office of Ethiopıan revenue and customs authorıty (based on auditors perception) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Addis Ababa University School of Business and Pubic Administration. Arada.
• Acar, İ. A. ve Merter, M. E. (2005). Türkiye’de 1990 sonrası dönemde vergi denetimi ve vergi denetiminde etkinlik sorunu. Maliye Dergisi, 147, 5-27.
• Akbey, F. (2014). Türkiye de vergi denetimi ve gelirleri üzerine bir inceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(1), 63-103.
• Akdoğan, A. (1979). Vergi incelemesi. Ankara İktisadi ve İdari İlimler Akademisi Yayını.
• Akdoğan, A. (2001). Türk vergi sistemi ve uygulaması. Gazi Kitabevi.
• Aslan, M. (2008). Türk vergi sisteminde cezai yaptırımların etkinliği. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Ayatakshi, S. (2012). SMEs and environmental taxation: a mixed methods analysis (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Bournemouth University. Dorset.
• Bakır, C. (2012). Maliye bürokrasisinde örgütsel değişim ve vergi denetim kurulu başkanlığı’nın kurulması. Amme İdaresi Dergisi, 45(2), 81-102.
• Başaran Yavaşlar, F. (2010). Türk hukuku’nda vergi incelemesi. B. Öztürk ve F. Başaran Yavaşlar (Ed.), Vergi hukuku örneğinde hukuka uygun ve etkin kamu denetimi. İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi uluslararası sempozyum kitabı içerisinde (s. 393-425). Seçkin Yayıncılık.
• Bişgin, A. (2018). Türkiye’de muhasebe meslek mensupları ile mükellefler arasında gerçekleşen etkileşimlerin vergi uyumu bağlamında incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir.
• Creswell, J. W. (2009). Research design: qualitative, quantitative and mixed methods approaches. Sage Publications Inc.
• Denzin N. K.ve Lincoln, Y.S. (2005). Handbook of qualitative research. Sage Publications Inc.
• GİB. (2013). Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) 2012 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara. https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/faaliyetraporlari/2012/faaliyetraporu2012.pdf
• Gibbs, G. R. (2008). Analyzing qualitative data. Sage Publications Ltd.
• Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş. (Çev.) Ersoy A. ve Yalçınoğlu P. Anı Yayıncılık.
• Güler, H. (2019). Türkiye’de vergi denetim sisteminin gelişimi ve etkinliği. Vergi Raporu Dergisi Özel Sayı, 232, 290-305.
• HMB. (2020) HMB 2019 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/07/Hazine-ve-Maliye-Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-2019-Y%C4%B1l%C4%B1-%C4%B0dare-Faaliyet-Raporu-1.pdf
• HMB. (2021) HMB 2020 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2021/03/2020-HMB-Idare-Faaliyet-Raporu.pdf
• HMRC. (2014). Kurumsal Rapor: Her Majesty's Revenue and Customs/HMRC İş Planı: 2014-2016. https://www.gov.uk/government/publications/hmrcs-business-plan-2014-to-2016/hmrc-business-plan-2014-to-2016 (ET: 20.04.2018)
• Hsu, L.-C. (2013). Tax auditing as a public good game: an experimental study on punishment and compliance. Pacific Economic Review, 18(4), 475–501. DOI:10.1111/1468-0106.12034
• Kalkınma Bakanlığı (2014). KB 10. Kalkınma Planı 2014-2018 Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/10_Vergi.pdf
• Kaneti, S. (1986/1987). Vergi hukuku. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Marshall, K. ve Rossman, G.B. (2006). Designing qualitative research. Sage Publications Inc.
• Melumad, N. D. ve Mookherjee, D. (1989). Delegation as commitment: the case of income tax audits. The RAND Journal of Economics Journal of Economics, 20(2), 139-163. https://doi.org/10.2307/2555686
• Oktar, S. A. (2019). Vergi hukuku. Türkmen Kitabevi.
• Organ, İ. (2008). Vergi denetimi ve türkiye uygulaması: sorunlar ve çözüm önerileri. Gazi Kitabevi.
• Organ, İ. ve Çavdar, F. (2017). Türkiye’de vergi mükellefleri perspektifinden vergi denetiminde sorunlar: İstanbul, Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli’nden bulgular. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), 46-69.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. Sage Publications Inc.
• Pryadilnikov, M. (2009). Citizens (and tax inspectors) against the state: tracking changes in attitudes towards tax compliance in Russia, 2001-2008. APSA 2009 Toronto Meeting Paper, 1-60. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1450266
• Rakıcı, C. (2011). Vergi denetiminin yeni yapısı ve denetimin kayıtdışılığı önleme fonksiyonu. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 345–62.
• Soydan B. (2015). Türk vergi hukukunda vergi incelemesi. On İki Levha Yayıncılık.
• Şin, S. (2005), Avrupa Birliği ve Türkiye’de vergi yapısı, denetimi ve idari işlemlerde mükellef hakları. İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F.G. (2018). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Stake, R.E. (2008). Qualitative case studies. Denzin N.K. ve Lincoln Y.S. (Ed.), Stratgeies of qualitative inquiry içinde (s. 435-454). Sage Publications Inc.
• Tekin, F. ve Çelikkaya, A. (2017). Vergi denetimi. Seçkin Yayıncılık.
• Tuck, P. (2007). A study of the changing relationship between large corporates and The Inland revenue (Yayınlanmamış Doktora Tezi). University of Warwick Warwick Business School. Coventry.
• Turhan, S. (1979). Vergi teorisi. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Ünlü, U. (2019). Kayıtdışı ekonominin önlenmesinde vergi denetiminin rolü ve önemi. Vergi Raporu Özel Sayısı, 232, 279-289.
• VDK. (2013). VDK 2012 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/vergi_denetim_kurulu_200513.pdf
• VDK. (2014). VDK 2013 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/Faaliyet_Raporu_2013.pdf
• VDK. (2015). VDK 2014 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/VDK_2014_Y%C4%B1l%C4%B1_Faaliyet_Raporu_1102.pdf
• VDK. (2016). VDK 2015 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/FaaliyetRaporu_2015.pdf
• VDK. (2017). VDK 2016 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/VDK_2016_Faaliyet_Raporu_22.05.17.pdf
• VDK. (2018). VDK 2017 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/01/VDK_Faaliyet_Raporu_2017.pdf
• VDK. (2019). VDK 2018 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/04/VDK-2018-Birim-Faaliyet-Raporu-1102019-002.pdf
• World Bank, (2010). Turkey - Investment Climate Assessment : From Crisis to Private Sector Led Growth. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/2904 (ET: 20.04.2018)
• Yılmaz, A.O. (2019). Türkiye’de vergi incelemelerinde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri: bir durum çalışması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, K. (2010). Raising the quality in qualitative research. Elementary Education Online, 9(1), 79-92. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/90795
• Yin, R. K. (2009). Case Study Research: Design and Methods. Thousand Oaks. CA. Sage Publications Inc.
• Yücel, M. (2016). Kayıtdışı ekonomi bakımından Türk vergi sisteminin analizi. Legal Yayıncılık.