BIST’e Kayıtlı Ulaştırma ve Depolama Sektöründe Faaliyet Gösteren Şirketlerin Finansal Performanslarının Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ve Gri İlişkisel Analiz (GİA) Yöntemleriyle Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 19, 366 - 388, 29.10.2022

Şakir Sakarya , İlyas Saçkes

https://doi.org/10.25204/iktisad.1088186

Cited By: 3

Öz

Çalışma, BİST' XULAS endeksinde işlem gören, Ulaştırma ve Depolama Sektöründeki 8 işletmenin, karlılık odaklı finansal performansını, AHS bütünleşik GİA yöntemi ile analiz ederek, covid-19 sürecindeki değişimlerini incelemek ve işletmelerin, karlılık odaklı bir finansal performans sıralamasını elde etmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda işletmelerin 2018-2020 dönemi mali tablolarına ait 15 adet nakit esaslı finansal oran “finansal performans kriteri” olarak kabul edilmiştir. AHS ile kriterlerin hiyerarşik yapısı oluşturulduktan sonra, elde edilen kriterlerin ağırlıkları kullanılarak GİA yöntemi ile beher yıl için finansal performans sıralaması elde edilmiştir. Bulgulara göre TLMAN en iyi finansal performansı göstermiştir. Sıralamada THYAO ise son sırada yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Analitik Hiyerarşi Süreci, Gri İlişkisel Analiz, Ulaştırma ve Depolama Sektörü, Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, Finansal Performans Ölçümü

Financial Performance Evaluation of Transportation and Storage Businesses Traded on The BIST by AHP (Analytic Hierarchy Process) integrated GRA (Grey Relational Analysis)

Öz

The study aims to view to variation of the profit-oriented financial performance of 8 Transport and Storage businesses, that traded in BIST as component of XULAS index, in covid-19 period and also obtain a ranking by evaluating their performance via the AHP integrated Gray Relational Analysis (GRA) method. 15 cash flow-based ratios were considered as "financial performance criteria" that belongs to the financial statements of the 2018-2020 period. After the hierarchical structure of criteria were created via AHP, financial performance ranking was evaluated for each year with GRA method, utilizing the weights obtained from AHP. According to the findings, TLMAN has shown the best financial performance in the 3-years period and THYAO has taken the last place in the ranking.

Anahtar Kelimeler

Analitic Hierarchy Process, Grey Relational Analysis, Transportation and Storage Industry, Multiple-criteria Decision Analysis, Financial Performance Measurement

Kaynakça

• Akgün, M. ve Temür, A. (2016). BİST ulaştırma endeksine kayıtlı şirketlerin finansal performanslarının TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, [Özel Sayı], 173-186. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1125564
• Alnıpak, S. ve Kale, S. (2021). Covid-19 sürecinin ulaştırma sektörü finansal performansına etkileri. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 6[Özel Sayı], 136-156. https://doi.org/10.30784/epfad.1020882
• Apan, M. ve Öztel, A. (2020). Bütünleşik entropi-EDAS yöntemi ile nakit akım odaklı finansal performans analizi: BİST orman, kâğıt, basım endeksi’nde işlem gören firmaların 2011-2018 dönem verisinden kanıtlar. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 22(1): 170-184. https://doi.org/10.24011/barofd.694820
• Ayaydın, H., Durmuş, S. ve Pala, F. (2017). Gri ilişkisel analiz yöntemiyle Türk lojistik firmalarında performans ölçümü. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi. 8(21): 76-94.
• Ayçin, E. ve Çakın, E. (2019). KOBİ’lerin finansal performansının MACBETH-COPRAS bütünleşik yaklaşımıyla değerlendirilmesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 14(55): 251-265. https://doi.org/10.19168/jyasar.483594
• Başdeğirmen, A. ve Tunca, M. Z. (2017). Lojistik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin finansal performanslarının gri ilişkisel analiz ile değerlendirilmesi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2): 327-340. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1004388
• Çiftci, H. N., Yıldırım, S. ve Yıldırım, B. F. (2021). Nakit akış oranlarına dayalı finansal performansların kombine uzlaşık çözüm yöntemi ile analizi: BİST’te işlem gören enerji firmaları üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 92: 207-224. https:/doi.org/10.25095/mufad.947737
• Deng, J. L. (1982). Control problems of grey systems. System & Control Letters, 1(5): 288-294. http://dx.doi.org/10.1016/S0167-6911(82)80025-X
• Dimitrijevic, D. (2015). The detection and prevention of manipulations in the balance sheet and the cash flow statement. Economic Horizons, 17(2): 135-150. http://www.horizonti.ekfak.kg.ac.rs/sites/default/files/Casopis/2015_2/EN/Dragomir_Dimitrijevic_EN.pdf
• Elmas, B. (2019). Finansal tablolar analizi. 5. basım, Ankara: Nobel Yayın.
• Elmas, B. ve Özkan, T. (2021). Ulaştırma ve depolama sektörü işletmelerinin finansal performanslarının SWARA-OCRA modeli ile değerlendirilmesi, İşletme Akademisi Dergisi, 2 (3): 240-253. https://www.isakder.org/index.php/isakder/article/download/49/80
• Ersoy, N. (2020). Finansal performansın gri ilişkisel analiz yöntemi ile değerlendirilmesi: Borsa İstanbul ulaştırma endeksi’ndeki şirketler üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 86: 223-246. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1025436
• Feng, C. M. ve Wang, R. T. (2000). Performance evaluation for airlines including the consideration of financial ratios. Journal of Air Transport Management, 6: 133- 142. https://doi.org/10.1016/S0969-6997(00)00003-X
• Fu, H. P., Chu K. K., Chao P., Lee H. H., ve Liao Y. C. (2011). Using fuzzy AHP and VIKOR for benchmarking analysis in the hotel industry. The Service Industries Journal, 31(14): 2373-2389. https://doi.org/10.1080/02642069.2010.503874
• Gümüş, U. T. ve Çıbık, E. (2019). BİST’de işlem gören ulaştırma sektöründeki firmaların finansal performans analizleri: MOORA ve VİKOR uygulama. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11(41): 275-284. Özet Proquest Veri Tabanı'ndan alınmıştır.
• Gürkan, S. ve Büyükatak, E. (2021). Nakit akış oranları bazlı finansal performans analizi: BİST kimya petrol plastik endeks şirketleri üzerine bir araştırma. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 13: 51-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebd/issue/64174/867477
• International Civil Aviation Organization. (2021). Effects of novel coronavirus (COVID‐19) on civil aviation: economic impact analysis. https://www.icao.int/sustainability/Documents/Covid-19/ICAO_coronavirus_Econ_Impact.pdf
• Işık Ö. (2019). Türkiye'de hayat dışı sigorta sektörünün finansal performansının CRITIC tabanlı TOPSIS ve MULTIMOORA yöntemiyle değerlendirilmesi. Business and Management Studies: An International Journal. 7(1): 542-562. https://doi.org/10.15295/Bmij.V7i1.1090
• Kandemir, T. ve Karataş, H., (2016). Ticari bankaların finansal performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile incelenmesi: Borsa İstanbul’da işlem gören bankalar üzerine bir uygulama (2004-2014). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 5(7): 1766-1776. http://www.itobiad.com/tr/download/article-file/225618
• Kaplanoğlu, E., (2018). ARAS ve COPRAS yöntemleriyle nakit akışına dayalı performans ölçümü: BİST kimya, petrol, kauçuk ve plastik ürünler sektöründe bir uygulama. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi. 11(2): 153-184. https://doi.org/10.29067/muvu.340614
• Karaoğlan, S. ve Şahin S. (2018). BİST xkmya işletmelerinin finansal performanslarının çok kriterli karar verme yöntemleri ile ölçümü ve yöntemlerin karşılaştırılması. Ege Akademik Bakış, 18(1), 63-80. https://doi.org/10.21121/eab.2018135912
• Karkacıer, O. ve Yazgan, A. E. (2017). Turizm sektöründe gri ilişkisel analiz (GİA) yöntemiyle finansal performans değerlemesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37): 154-162. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1724922
• Kayahan Karakul, A. ve Özaydın, G. (2019). TOPSIS ve VIKOR yöntemleri ile finansal performans değerlendirmesi: xelkt üzerinde bir uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (60): 68-86. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/703327
• Kaygın Yerdelen, C. (2020). BİST bilişim sektöründe işlem gören şirketlerin finansal performanslarının MULTIMOORA yöntemleri ile ölçümü. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 22 (3): 529-546. https://doi.org/10.31460/mbdd.680579
• Kendirli, S. ve Kaya, A. (2016). BİST-ulaştırma endeksinde yer alan firmaların mali performanslarının ölçülmesi ve TOPSIS yönteminin uygulanması. 5: 34-63. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/577393
• Korkmaz, O. (2012). Türkiye’de gemi taşımacılığının bazı ekonomik göstergelere etkisi. Business and Economics Research Journal, 3(2): 97-109. http://www.berjournal.com/wp-content/plugins/downloads-manager/upload/BERJ3(2)2012article_7.pdf
• Köse, E., Aplak, H. S. ve Kabak, M. (2013). Personel seçimi için gri sistem teori tabanlı bütünleşik bir yaklaşım. Ege Akademik Bakış, 13(4): 461-471. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/559966
• KPMG. (2021). KPMG perspektifinden taşımacılık ve lojistik sektörüne bakış. https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/tr/pdf/2021/09/kpmg-perspektifinden-tasimacilik-ve-lojistik-sektorune-bakis-2021.pdf
• Kurt, G. ve Kablan, A. (2022). Covid-19’un, BİST ulaştırma endeksinde faaliyet gösteren havayolu işletmelerinin finansal performansı üzerindeki etkilerinin, çok kriterli karar verme yöntemleri ile analizi. İşletme Akademisi Dergisi, 3: 16-33. https://doi.org/10.26677/TR1010.2022.961
• Lee, P. T., W. Lin, C. W. ve Shin, S. H. A. (2012). Comparative study on financial positions of shipping companies in Taiwan and Korea using entropy and grey relation analysis. Expert Systems with Applications, 39(5): 5649-5657. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2011.11.052
• Macit, N., (2022). BİST’e kayıtlı ulaştırma ve depolama şirketlerinin finansal performanslarının entropi, COPRAS ve gri ilişkisel analiz yöntemleri ile analizi. H. Babacan (Ed.), Sosyal ve İnsani Bilimler Teori, Güncel Araştırmalar ve Yeni Eğilimler 4 içinde (s. 76-106). IVPE yayınevi. http://www.uakb.org/source/2022%20MART/SOSYAL%20VE%20%C4%B0NSAN%C4%B0%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%20Teori,%20G%C3%BCncel%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20ve%20Yeni%20E%C4%9Filimler%204.pdf
• Maya, R. ve Eren, T. (2018). Türk gıda sektörünün finansal performans analizinin çok kriterli karar verme yöntemleri ile yapılması. Verimlilik Dergisi, 3(3), 31-60. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/497321
• Miller, G. A. (1956). The magical number seven, plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63(2): 81-97. https://doi.org/10.1037/h0043158
• Oral, C. ve Kipkip, E. (2019). Ulaştırma sektörünün performans ölçümü için TOPSIS ve PROMETHEE yöntemlerinin kullanılması: BİST üzerine bir uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(30): 1005-1015. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/882328
• Orçun, Ç. ve Eren, B. S. (2017). TOPSIS yöntemi ile finansal performans değerlendirmesi: xutek üzerinde bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (75): 139-154. https://doi.org/10.25095/mufad.399899
• Orhan, M., Altın, H. ve Aytekin, M. (2020). Çok kriterli karar verme yöntemleriyle finansal performans değerlendirme: ulaştırma alanında bir uygulama. Turkish Studies - Economy, 15: 395-410. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40149
• Önder, G. ve Önder, E. (2018). Analitik hiyerarşi süreci. B. F. Yıldırım, ve E. Önder (Ed.), Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri içinde (s. 21-74). 3. baskı, Bursa: DORA Yayın.
• Paksoy, S. (2017). Çok kriterli karar vermede güncel yaklaşımlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Pala, O. (2021). IDOCRIW ve MARCOS temelli BİST ulaştırma işletmelerinin finansal performans analizi. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(23): 263-294. https://doi.org/10.36543/kauiibfd.2021.013
• Saaty, T. L. (1990). How to make a decision: The analytic hierarchy process. European Journal of Operational Research, 48: 9-26. https://doi.org/10.1016/0377-2217(90)90057-I
• Sakarya, Ş. ve Akkuş, H. T. (2015). Finansal performansın ölçülmesinde geleneksel oranlar ile nakit akım oranlarının karşılaştırmalı analizi: BİST çimento şirketleri üzerine TOPSIS yöntemi ile bir uygulama. AKÜ İİBF Dergisi, 17(1): 109-123. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/18810
• Sakarya, Ş. ve Aksu, M. (2020). Ulaşım sektöründeki işletmelerin finansal performanslarının geliştirilmiş entropi temelli TOPSIS yöntemi ile değerlendirilmesi. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 7: 21-40. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910869
• Shaverdia, M., Heshmatib, M. R., ve Ramezanic, I. (2014). Application of fuzzy AHP approach for financial performance evaluation of Iranian petrochemical sector. Procedia Computer Science, 31, 995- 1004. https://doi.org/10.1016/j.procs.2014.05.352
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2021, 8 Aralık). Yatırımların sektörel dağılımı. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. https://www.sbb.gov.tr/yatirimlar/yatirimlarin-sektorel-dagilimi/
• Şahin, İ. E. ve Karacan, K. B. (2020). Entropi temelli COPRAS ve ARAS yöntemleri ile Borsa İstanbul inşaat endeksi (XINSA) firmalarının finansal performans analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44): 171-183. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1725251
• Tayyar, N., Akcanlı, F., Genç, E. ve Erem, I. (2014). BİST’e kayıtlı bilişim ve teknoloji alanında faaliyet gösteren işletmelerin finansal performanslarının analitik hiyerarşi prosesi (AHP) ve gri ilişkisel analiz (GİA) yöntemiyle değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (61): 19-40. https://doi.org/10.25095/mufad.396447
• The World Bank. (2018). Connecting to compete 2018 trade logistics in the global economy. https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/29971/LPI2018.pdf
• Tufan, C. ve Kılıç, Y. (2019). Borsa İstanbul’da işlem gören lojistik işletmelerinin finansal performanslarının TOPSIS ve VIKOR yöntemleriyle değerlendirilmesi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30: 119-137. http://esjournal.cumhuriyet.edu.tr/en/download/article-file/729547
• Turan, G. (2018). Çok kriterli karar verme. B. F. Yıldırım, & E. Önder içinde, Çok kriterli karar verme yöntemleri (s. 15-20). 3. baskı, Bursa: DORA Yayın.
• Tutkavul, K. (2018). Nakit akış oranları temelinde nakit akış tablosunun finansal analizi: otomotiv sektöründe bir uygulama. Eurasian Conferences on Language & Social sciences içinde (s. 87-118). Antalya, Türkiye. https://doi.org/10.35578/eclss.52759
• United Nations Conference on Trade and Development. (2021a, 15 Mart). How COVID-19 triggered the digital and e-commerce turning point. https://unctad.org/news/how-covid-19-triggered-digital-and-e-commerce-turning-point
• United Nations Conference on Trade and Development. (2021c, Kasım 30). Global trade in goods hits all-time quarterly high of $5.6 trillion. https://unctad.org/news/global-trade-goods-hits-all-time-quarterly-high-56-trillion
• United Nations Conference on Trade and Development. (2020, Eylül 23). Volume of world merchandise exports, 2020 q2. https://unctadstat.unctad.org/EN/Infographics.html#&gid=2020&pid=Volume%20of%20world%20merchandise%20exports%2C%202020%20Q2
• United Nations Conference on Trade and Development. (2021b, Mart 31). Volume of world merchandise exports, 2020 q4 https://unctadstat.unctad.org/EN/Infographics.html#&gid=2020&pid=Volume%20of%20world%20merchandise%20exports%2C%202020%20Q4
• Uygurtürk, H. ve Korkmaz, T. (2012). Finansal performansın TOPSIS çok kriterli karar verme yöntemi ile belirlenmesi: ana metal sanayi işletmeleri üzerine bir uygulama. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2): 95-115. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/65455
• Vargün, H. ve Uygurtürk, H. (2016). Finansal performans ölçüm aracı olarak nakit akım odaklı finansal analiz: inşaat ve bayındırlık sektörü üzerine bir uygulama. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, [Özel Sayı], 358-369. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/670117
• Yanık, L. ve Eren, T. (2017). Borsa İstanbul’da işlem gören otomotiv imalat sektörü firmalarının finansal performanslarının AHP, TOPSIS, ELECTRE ve VIKOR yöntemleri ile analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (13): 165-188. https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.333899
• Yılmaz, M. K., ve İçten, O., (2017, 18-21 Ekim). Borsa İstanbul'da işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıklarının nakit akımı odaklı finansal performans analizi (2007-2016). Ş. Sakarya, S. Aytekin, H.H.
• Yıldırım ve M. Aksu. (Ed.), Uluslararası Katılımlı 21. Finans Sempozyumu içinde (s. 165-180). Nobel Yayın.
• Yıldırım, B. F. (2018). Gri ilişkisel analiz. B. F. Yıldırım, ve E. Önder içinde, Çok kriterli karar verme yöntemleri (s. 229-244). 3. baskı, Bursa: DORA Yayın.