TEFSİR TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ

Yıl 2019, Sayı: 2, 47 - 66, 29.06.2019

Mehmet Zeki Doğan , Abdulbaki Güneş

Öz

Son ilahî kitap olan Kur’ân, tüm insanlık için öğüt ve şifa, mü’minler
için de rehber ve rahmettir. Müslüman hayatın anlam ve amacını Kur’ân’dan
öğrenmekte, söz ve eylemlerini de onun rehberliğinde şekillendirmektedir. Bunun
için onun doğru bir şekilde anlaşılması gerekmektedir. Yüce Allah’ın kelamı
olan Kur’ân’ı, O’nun muradına uygun bir şekilde yorumlamaya çalışan tefsir ilmi
de bu ihtiyacı karşılamayı amaçlamaktadır.

Allah’tan aldığı vahyi insanlara
eksiksiz bir şekilde teblîğ ve tebyîn eden Hz. Peygamber, Kur’ân’ın ilk
müfessiridir. Hz. Peygamber’den sonra sahâbe ve taiûn nesli de tefsirde önemli
bir rol üstlenmiştir. Sahâbe ve tâbiîn döneminde tefsir tedvîn edilmediği için
sözlü olarak aktarılmaktaydı. İlk başta hadis ilminin bir kolu olan tefsir
rivâyetleri, Mukâtil b. Süleyman (ö. 150/767) ve Ferrâ (ö. 207/822) gibi
âlimlerin bu alanda eserler yazmaya başlamalarıyla müstakil bir ilim haline
gelmiş ve bu alanda eserler yazılmaya başlanmıştır. Tefsir ilmi, genel olarak
rivâyet ve dirâyet tefsirleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bunlarla
birlikte zamanla daha çok dirâyet tefsirinin alt kolları olan mezhebî, işârî,
fıkhî, içtimâî ve ilmî tefsir gibi ekoller ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Te’vîl, Terceme, Rivâyet, Dirâyet, Tedvîn, Tefsir Ekolleri

A BRIEF OVERVIEW TO THE HISTORY OF TAFSIR

Öz

The last divine
book, the Qur'an, is advice and remedy for all mankind; and a guide and grace
for the believers. A Muslim learns the meaning and purpose of life from the
Qur'an; and shapes his words and actions in the guidance of the Qur’an.
Therefore, he needs to understand it correctly. Yet, the science of tafsir
(Quranic exegesis) that endeavours to interpret the Qur’an, the Word of
Almighty Allah, in a way that is appropriate to His will, aims at meeting this
need.

The
Prophet (pbuh) who completely communicated and declared the revelation he
received from Allah to the people is the first interpreter (mufassir) of the
Qur'an. After the Prophet, the companions of the Prophet (sahabah) and the
successors of the companions (tabiûn) have also played an important role in
such interpretation. Until the period of the companions and the successors of
the companions, the tafsir was not edited (tadvin), so it was transmitted
orally. The narration of tafsir, which was a branch of the science of hadith
initially, then became an independent science and works were begun to be
written in this field. The science of tafsir is divided into two as Tafsir
bi’l-Riwayah (Narration-Based Tafsir) and Tafsir bi’l-Dirayah (Opinion-Based
Tafsir). In addition to these, new ecoles have emerged as sectarian, ishari,
fiqhi, sociological, scientific and modernist exegesis, which are rather
sub-ecoles of Tafsir bi’l-Dirayah (Opinion-Based Tafsir).    

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Ta’weel, Tarcamah, Riwayah, Dirayah, Tadvin, Tafsir Ecoles

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-Müfehres li Alfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-ʻArabî.
• ʻAbîd, Ali bin Süleyman. Tefâsîru Âyâti‟l-Ahkâmi ve Menâhicuha. Riyad: Dâru‟t-Tedemurîyye, 2010.
• Ahatlı, Erdinç. “Terceme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 483-484. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ahsan, Abdullah. “Emir Ali, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 123-124. İstanbul: TDV Yayınları,1995.
• ʻAk, Halid Abdurrahman. Usûlü’t-Tefsir ve Kavâiduhu. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Atalay, Orhan. 20.Yüzyıl Tefsir Akımı-İçtimâî Tefsir. İstanbul: Beyân Yayınları, 2004.
• Ateş, Abdurrahman. “Geçmişten Günümüze Bilimsel Tefsir Okulu”. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2/4 (2002): 117-130.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Babaî, Ali Ekber. Tefsir Ekolleri. Çev. Kenan Çamurcu. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Begâvî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd. Meâlimü’t-Tenzîl. Riyad: Dâr Tayyibe, 1997.
• Beydâvî, Nâsiruddin b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-ʻArabî, 2005.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınları,1973.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Candan, Abdulcelil. Kur’ân’ın Tefsirinde Sapma ve Nedenleri. Diyarbakır: Seyda Yayınları,.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları,ınları, 2010.
• Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed. et-Taʻrifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Muʻtezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 391-401. İstanbul: TDV Yayınları,ınları, 2006.
• Çetiner, Bedreddin. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 551-552. İstanbul: TDV Yayınları,1998.
• Çiçek, Mehmet Halil. Seraü’l-Maʻnâ fil-Kur’âni’l-Kerim. Mısır: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Çiçek, Mehmet Halil. 20. Asırda Kur’ân İlimleri Çalışmaları. İstanbul: Timaş Yayınları,1996.
• Demir, Şehmus. “Kur’ân’ın Bilimsel Veriler Işığında Yorumlanmasına Eleştirel Bir Yaklaşım”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2010.
• Derviş, Muhyeddin b. Ahmed Mustafa. İʻrâbu’l-Kur’ân ve Beyânuhu. Beyrut: Dâru’l-Yemâme, 1992.
• Eroğlu, Ali. Tarihte Tefsir Hareketi ve Tefsir Anlayışları. Erzurum: Ekev Yayınları, 2002.
• Gazâlî, Muhammed. Cevâhiru’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’l-ʻUlûm, 1985.
• Görgün Hilal. “Seyyid Kutub”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 64-68. İstanbul: TDV Yayınları,2009.
• Güneş, Abdulbaki Aklî Tefsir Hareketi Mutezile ve Menâr Ekolü. Van: Ahenk Yayınları, 2003.
• Hûlî, Emin. et-Tefsir Maʻalimu Hayatihi ve Menhecuhu’l-Yevm. Mısır: 1944.
• İbn Abbâs, Abdullah. Tenvir’ul Mıkbâs min Tefsir-i İbnil-ʻAbbâs. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
• İbn ʻAşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tunusiyetu li’n-Neşr, 1984.
• İbn ʻAtıyye, Abdulhak b. Gâlib el-Endülüsî. el-Muharreru’l-Vecîz fi Tefsîri’l-Kitâbî’l-ʻAzîz. Thk. A. A. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1422.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Thk.: Ş. el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Kesîr, Hafız İmaduddin Ebû’l-Fidâ. Tefsiru’l-Kur’âni’l-ʻAzîm. Beyrut: Dâru İhya-İ’t-Türâsi’l-ʻArâbî, 1997.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʻArab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1992.
• İbn Teymiyye, Takiyuddin Ahmed Abdulhalim el-Harranî. Tefsir Usûlü. Çev. Cemal Güzel. İstanbul: Takva Yayınları,2014.
• İsfahânî, Râğıb. Müfredâtu Elfazi’l-Kur’ân. Çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları,2012.
• Kara, Ömer. Tefsir Ekolleri Tefsir Tarihi ve Usûlü. Eskişehir: AÖF Yayınları,2010.
• Karaçam, İsmail. En Büyük Mu‘cize Kur’ân-ı Kerim’in İlmî ve Edebî Sırları. İstanbul: İmaj Yayınları,2005.
• Karaman, Hayreddin- Çağrıcı, Mustafa- Dönmez, İbrahim Kâfi- Gümüş, Sadrettin. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. Ankara: TDV Yayınları,2007.
• Kattân, Mennâʻ. Mebâhis fi ʻUlumi’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü’l-Meârifi lin-Neşri ve Tevzʻ, 2011.
• Kırca, Celal. Kur’ân-ı Kerîm ve Modern İlimler. 2. Baskı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1982.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebûbekr. el-Câmiʻu li Ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. A. el-Berdunî, İ. Atfiş. 2. Baskı. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1985.
• Mustafa, İbrahim- Ziyât, Ahmed Hasan- Abdulkâdir, H.âmid- Neccâr, Muhammed Ali. el-Mu’cemu’l-Vâsît. İstanbul: el-Mektebetu’l-İslamiyye, 1972.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn b. el-Haccac. Sahihu Müslim. Thk. M. F. Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhya-i’t-Türâsi’l-ʻArabî.
• Müslim, Mustafa. Menâhicu’l-Müfessirin. 1414.
• Öz, Mustafa. “Şiâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Tefsir Kültürümüz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Özervarlı Mehmet Sait. “Muhammed Abdu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 482-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Paçacı, İsmail. “Tercüme”. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık. İ‘câzü’l-Kur’ân ve’l-Belağatü’n-Nebeviyye. Lübnan: Dâru’l-Erkam b. Ebi Erkam, 2004.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-Ğayb. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tibyân fi ʻUlûmi’l-Kur’ân. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 1408. Salih, Subhi. Mebahis fi ʻUlumi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-ʻİlmi li’l Melâyîn, 2014.
• Sönmez, Vechi. Nübüvvet Tartışmaları. İstanbul: Gündönümü Yayınları, 2005.
• Suyûtî, Hâfız Ebû Fadl Celâluddin Abdurrahman. el-İtkân fi ʻUlumi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• Şelebî, Hind. et-Tefsiru’l ʻİlmiyu li’l Kur’ân’il-Kerîmi Beynen-Nazâriyyati ve’t-Tatbik, Tunus: 1985.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethü’l-Kadîr el-Câmiʻ Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ʻİlmi’t-Tefsîr. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-Beyân ʻan Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Thk. A. M. Şakir. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2000.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Es-Sünen. Thk. A. M. Şakir vd. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-ʻArabî .
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ünalan, Abdullah. Şîâ’da Hadis Usûlü. İstanbul: İşrak Yayınları, 2008.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim. Meʻanî’l-Kur’ân ve İ’rabuhu. Tkd. A. Şelebî. Beyrut: ʻAlemü’l-Kütüb, 1408.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-Müfessîrûn. Mısır: Dâru’l-Hadis, 2005.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmud. el-Keşşâf ʻan Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ʻUyûni’l-Akavîli fi Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: ʻAlemü’l Kütüb, 1987.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ʻUlumi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-ʻİrfân fi ʻUlûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Küttabi’l-ʻArabî, 1996.