DİRAYET TEFSİRİNDE ESBÂB-I NÜZÛLÜN YERİ; MEDÂRİKÜ’T-TENZÎL ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 3, 159 - 177, 24.07.2020

Gülsüm Akman , Nurullah Denizer

Öz

Kur’ân’ın okunup içselleştirilmesi ve hayatın her alanında uygulanabilmesi için öncelikle doğru anlaşılması gereklidir. Kur’ân’ın doğru anlaşılması içinse yorumlama çalışmalarının temelini oluşturan Kur’ân ilimlerinin bilinmesi şarttır. Bu ilimler içinde mühim bir yere sahip olan esbâb-ı nüzûl ilmi, ilk tefsir çalışmalarının yapıldığı dönemlerden itibaren müfessirlerin eserlerinde kullandıkları yöntemlerden biri olmuştur. Sahâbe ve tâbiûndan gelen rivayetlerle olaylar ve sebepleri arasında ilişki kurarak, ayetlerden nüzûl maksadına en uygun hükmü çıkarmayı kolaylaştıran esbâb-ı nüzûl, rivayet tefsirlerinin neredeyse temelini oluşturmaktadır. İslam coğrafyasının genişlemesi neticesinde ortaya çıkan yeni meseleler ışığında, rivayetleri sonraki nesillere aktararak yapılan Kur’ân’ın anlaşılması faaliyeti dil, edebiyat, fen ve sosyal meselelere de tefsirlerde yer vermek suretiyle genişletilmiştir. Bu gelişmeler neticesinde müfessirler dirayet tefsirleri kategorisinde eserler vermeye başlamışlardır. Rivayet tefsirlerinde mühim bir yere sahip olan esbâb-ı nüzûl rivayetleri, dirayet tefsiri olarak yazılan eserlerde de gereken önemi görmüştür. Medâriküt-Tenzîl özelinde dirayet tefsirinde esbâb-ı nüzûle verilen yerin tespiti amaçlı bu çalışmada; esbâb-ı nüzûlün tanımı, önemi ve Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin, Medâriküt-Tenzîl isimli eserinde esbâb-ı nüzûle nasıl yaklaştığı, rivayetleri verirken hangi yöntemleri takip ettiği ve hangi ifadeleri kullandığı gibi hususlara açıklık getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân İlimleri, Esbâb-ı Nüzûl, Nesefî, Medârikü't-Tenzîl

THE PLACE OF ASBĀB AL-NUZŪL IN DIRĀYAH TAFSĪR; THE EXAMPLE OF MADĀRIK AL-TANZĪL

Öz

In order for the Qur'an to be read and internalized and for life to be implemented, it must first be understood correctly. To understand the Qur'an correctly, it is necessary to know the sciences of the Quran, which forms the basis of the studies of interpratation. The science of asbāb al-nuzūl, which has an important place among these sciences, has been one of the methods used by the commentators since the first tafsīr studies were carried out. Asbāb al-nuzūl, which makes it easier to determine the most correct meaning of the verses for the purpose of nuzūl by establishing a relationship between the narrations coming from the Companions and their followers, and the events and their causes, is almost the basis of the tafsīr narrations. In the light of the new issues that emerged as a result of the expansion of the Muslim lands, the understanding of the Qur'an, which was carried out by transferring the narrations to the next generations, was expanded by including language, literature, science and social issues in tafsīr studies. As a result of these developments, the commentators have begun to give works in the category of dirāyah tafsīrs. Asbāb al-nuzūl, which has a significant place in the riwaya tafsīrs, has also occupied an important place in the dirāyah tafsīrs. In this study, which aims to determine the place given to asbāb al-nuzūl in the dirāyah tafsīrs which became part of the tafsīr literature later, the definition and importance of asbāb al-nuzūl and how Abū'l-Barakāt al-Nasafī approached to asbāb al-nuzūl in his work titled Madārik al-Tanzīl and which methods he followed while giving narrations and which expressions he used were clarified.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, the Sciences of the Qur’ān, Asbāb al-Nuzūl, Nasafī, Madārik al-Tanzīl

Kaynakça

• Aldemir, Halil. “Esbâb-ı Nüzûl rivayetleri Arasında Görülen Çelişkiler ve Geliştirilen Çözüm Yollarının Tahlili”, Ekev Akademi Dergisi, 15, (2011): 155.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali b. Abdillah b. Musa. Delâilü’n-Nübüvve. nşr. Doktor Abdülmuti Kalabi. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”, DİA, 40: 281-290. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmi‘u’s-sahih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en- Nâsır. 9 Cilt. Riyad: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi, 1996.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerim Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl,” DİA, 11: 360-362. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân ve Yorum. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
• Işık, Mustafa Ali. “Hazin Tefsirinde Esbâb-ı Nüzûl”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Karaman, Hayrettin- Özek, Ali- Dönmez, İbrahim Kâfi- Çağrıcı, Mustafa- Gümüş, Sadrettin- Turgut, Ali. Kur’ân-Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-Nesefî. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâikü’t-Te’vîl. nşr. Fazıl Hak bin Abdülkadir Nergis- Abdülaziz bin İdris Ençakar. İstanbul: Dâru Yâsîn, 2012.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûlün Rolü. İstanbul: Şule Yayınları, 1994.
• Salih, Subhî. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân.15. Baskı. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1983.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Lübâbü'n-Nükûl fi Esbâbi'n-Nüzûl. Beyrut: Müessesetü'l-Kütübü's-Sekâfiyye, 2002.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. Mu’cemü’l-Evsat. thk. Doktor Abdullah b. Abdülmuhsin Rahteri- Muhammed Rıdvan Arkusûsi. Mekke: Daru’l-Harameyn, 1995.
• Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Ahmed Muhammed Şakir- Mahmud Fuat Abdülbaki- İbrahim Atve İvaz. 5 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Vahidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-Nüzûl, 3. Baskı. Demmam: Daru’l-Islah, 1992.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1985.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî. el-Keşşâf ʿan Hakâiki’t-Tenzîl. Beyrut: Daru’l Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.