DIMENSION OF DIRAYAH IN KUMMI’S TAFSIR

Yıl 2022, Sayı: 8, 5 - 20, 31.12.2022

Enes Özdemir , Recep Demir

Öz

Tafsirs are generally divided into two main groups as narration and insight. While classifying, the most prominent aspect is usually taken into account in determining which group of existing commentaries will be included. It is not possible to categorize tafsir as a purely narration or acumen tafsir. As there are many narrations in the tafsir that is accepted as acumen, acumen can also be included in a classical narration tafsir.
The studies of tafsir started in the form of narration in Shia. This situation is clearly seen when we look at the narrations narrated by the first period commentators.
In this study, the acumen method in Ebu'l-Hasan el-Kummî's (d. 329/941) Tefsîru'l Kummî is discussed. Kummî, who has a very important position in the Imamiyya Shia and one of the first period Shia scholars, was involved with various branches of Islamic sciences. His work named Tafsîru'l-Kummî, which he wrote in the field of tafsir, was accepted as the main source after him.
The trends in the acumen of the Qummi commentary, which is accepted as a narration commentary, constitute the subject of this article.
On the other hand, it is tried to be determined in the light of which narrations Kummi interpreted the verses and what are the factors that lead him from narration to wisdom while interpreting. In this context, the work is examined in terms of theology, jurisprudence and lexicon.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Kummi, Dirayah, Narration, Shia

KUMMÎ TEFSİRİNİN DİRAYET BOYUTU

Öz

Tefsirler genel manada rivayet ve dirayet şeklinde başlıca iki gruba ayrılır. Tasnif edilirken mevcut tefsirlerin bunlardan hangi gruba dahil olacağını tayinde genellikle en belirgin yön dikkate alınır. Tefsirleri bütünüyle rivayet veya dirayet tefsiri olarak kategorize etmek pek mümkün değildir. Dirayet olarak kabul edilen tefsirlerde çok sayıda rivayet bulunduğu gibi klasik bir rivayet tefsirinde de dirayete yer verilebilir.
Tefsir çalışmaları, Şîa içerisinde öncelikle rivayet şeklinde başlamıştır. İlk dönem müfessirlerin naklettikleri rivayetlere bakıldığında bu durum açıkça görülmektedir. Bu çalışmada Ebu’l-Hasan el-Kummî’nin (öl. 329/941) Tefsîru’l Kummî eserindeki dirayet metodu ele alınmaktadır. İmâmiyye Şîası’nda çok önemli bir konuma sahip olan ve ilk dönem Şiî âlimlerinden Kummî, İslâmî ilimlerin çeşitli dallarıyla hemhâl olmuştur. Tefsir alanında telif ettiği Tefsîru’l-Kummî isimli eseri kendisinden sonra temel kaynak olarak kabul edilmiştir.
Bir rivayet tefsiri olarak kabul edilen Kummî tefsirinin bünyesinde barındırdığı dirayete dair eğilimler makalenin konusunu teşkil etmektedir. Öte yandan Kummî’nin âyetleri hangi rivayetler ışığında yorumladığı, tefsir ederken onu rivayetten dirayete yönelten unsurların neler olduğu tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda eser, kelâmî, fıkhî ve lügavî açıdan incelemeye tabi tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kummî, Dirayet, Rivayet, Şia, Tafsir, Kummi, Dirayah, Narration, Shia.

Kaynakça

• Adil Nuveyhid, Mu’cemü’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm hatta’l-Asri’l-Hâdır, Müessesetü Nuveyhidi’s-Sekafiyye, Beyrut, 1403/1983.
• Admış, Fuat, “Kummî Tefsiri'nde İmamet Anlayışı”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi SBE, Diyarbakır 2020.
• Adudu’d-Dîn el-Îcî, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut, ts.
• Ayhan, Bayram, “Anakronizmin İfrâdı: Kummî’nin İlk İnen Sûrelere Dair Aşırı Yorumu”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mesûd Tefsîru’l-Ayyâşî, Beyrût 1991.
• Baktır, Mustafa, “Azîmet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1991.
• Bardakoğlu, Ali, “Âm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1989.
• Bekiroğlu, Harun, “Kur’an’da Bir Anlatım Sanatı Olarak Muhakkaku’l-Vukû‘ Ke’l-Vukû‘ Prensibi”, Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 10/1 (Bahar 2019).
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, DİB Yayınları, Ankara 1988.
• Çelebi, İlyas, “Sıfat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2009.
• Çelem, Sema, “Şia’nın Peygamber Kıssalarına İlişkin Rivayetlerde Ehl-i Beyt’e Atıfları -Kummî Tefsiri Özelinde-”, Dini Araştırmalar Dergisi, 2017.
• Demirci, Kürşat, “Kabir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001.
• Demirci, Muhsin, Günümüz Tefsir Problemleri, İFAV, İstanbul 2019.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Draz, Abdullah, Kur’an’a Giriş, Otto Yayınları, Ankara 2017.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Ruhsat”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2008.
• Emel bint İbrahim el-Şeyh, “Menhec Ali b. İbrahim el-Kummî fi Tefsirihi” (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Cami’atu’l-Ummi’l-Kurâ, Suudi Arabistan, h. 1432.
• Erdoğan, Mehmet, “Mesh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara: 2004.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Gökçe, Cüneyt, “Berzah”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1992.
• Güç, Ahmet, “Putperestlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2007.
• Haklı, Mehmet Yusuf, “Kummî Tefsirinde Nüzûl Sebebi Emeviler Olduğu İddia Edilen Âyetlerin Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi SBE Dergisi, Ekim 2020.
• Harman, Ömer Faruk, “Cehennem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1993.
• İbn Manzur, Muhammed b. Ebu’l Fadl Cemaluddin el-Ensarî, Lisanu’l-Arab, Daru’l-Hadis, Kahire 1423/2003.
• Kâdî Abdülcebbar, “Allah’ın Sıfatları Hakkında Konuşma”, çev. Fethi Kerim Kazanç, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Dergisi, 2013/35.
• Kâdî İyâz, eş-Şifâ, İstanbul: 1304.
• Karadaş, Cağfer, “İsra-Miraç Hâdisesi: Mahiyeti ve Gerçekliği”, Kisbu İlahiyat Dergisi, Haziran 2019.
• Karagöz, Mustafa, “Tefsirde Rivaayet-Dirayet Ayırımının Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Bilimnâme V, Kayseri 2004/2.
• Koca, Ferhat, “Has”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1987.
• Kummî, Ebu’l-Hasen Ali b. İbrahim b. Haşim Tefsîru’l-Kummî, Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, Kum 2017.
• Kutluer, İlhan, “Felek”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1995.
• Nuriyev, Tehran, “Şîa ve Ehl-i Sünnet’e Göre İmâmet (Kummî ve İbn Kesîr Tefsirleri Çerçevesinde)”, Tekirdağ İlahiyat Dergisi, Aralık 2020.
• Öz, Mustafa, “Zındık”, DİA, İstanbul 2013.
• Razî, Fahreddîn, Mefâtîhu’l-Gayb/Tefsîru’l-Kebîr, Dâru İhyaü’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut ty.
• Salmazzem, Mehmet, “Kur’ân’daki Mübhemâtın İdeolojik Yorumu (Kummî Örneği)”, İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı 2, 2020.
• Saylan, Nesrişah, “Kummî Tefsirinde Kur’ân’ın Metni Konusundaki Tahrif İddialarının İncelenmesi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, sy. 3 (Aralık 2017).
• Shahavatov, Sabuhi, “Mezhep Taassubunun Öne Çıktığı Bir Rivayet/Dirayet Tefsiri - Kummî Tefsiri-”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Seneviyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2009.
• Şentürk, Mustafa, Kur’ân’ın Sünnî ve Şiî Yorumu, İnsan Yayınları, İstanbul 2010.
• Tefsire Akademik Yaklaşımlar I, (ed.) Mehmet Akif Koç-İsmail Albayrak, Otto Yayınları, Ankara 2015.
• Tarhan, Abdurrahman, İlk Dönem Şiî Tefsirlerde Mezhebi Eğilimler -Kummî Örneği-, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muş 2021.
• Toprak, Süleyman, “Kabir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin, “Allah'ın Sıfatlarının Mahiyeti Problemi” DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/XVI.
• Yagır, Mehmet Yusuf, “İlk Üç Suredeki Bazı Ayetler Bağlamında Müfessir Kummî’nin Şiî Eksenli Yorumları”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016.
• Yeşilyurt, Temel, “Ru’yetullah”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2008.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l-Hidâye, ty.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsir ve’l-Müfessirûn, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, y.y. 1396/1976.