Akdeniz Ticareti Ve İslâm Dünyasına Etkileri (H.III-IV./M.IX-X. Yüzyıllar)

Yıl 2018, Sayı: 9, 1 - 28, 30.06.2018

Mehmet Nadir Özdemir

Öz

Çalışmada H.III./M.IX. ve H.IV./M.X. yüzyıllarda Akdeniz odaklı ticarî faaliyetlerin İslâm dünyasına etkileri ve Abbasi devletinin batı dünyası ile ticarî bağlantıları da konu edilmektedir. Çalışmada İslâm coğrafyası ve tarihi ile ilgili kaynak ve araştırmalardan yararlanıldı. Müslümanlar söz konusu yüzyıllarda Akdeniz’de kayda değer bir üstünlük sağlamışlardı. İslâm dünyasının bu yüzyıllarda müreffeh bir durumda olması, eğlence hayatının gelişmesine de yol açmıştır. Özellikle batı ve doğu Avrupa ülkelerinden olmak üzere dünyanın farklı yerlerinden köleler alınmıştır. Ticareti yapılan köleler bilhassa Bağdat’ta varlıklarından söz ettirecek bir konuma gelmişlerdir.
Çalışmada, Akdeniz Coğrafyasına Genel Bir Bakış başlığı altında Akdeniz’in tarihteki öneminden; Müslümanların Denizciliği ve Akdeniz başlığında Müslümanların ilk deniz seferlerinden ve Akdeniz’e olan ilgilerinden, İslâm dünyasında denizcilikteki zayıflama döneminden; Abbasiler ve Akdeniz Köle Ticareti başlığında Abbasilerin Akdeniz’deki faaliyetlerinden; Köle Ticaret Yolları alt başlığında ise köle ticaretinin Akdeniz’deki rotalarından, İslâm dünyasına getirilen kölelerin hangi alanlarda çalıştırıldıklarından ve doğu Avrupa kökenli köleler olarak bilinen Sakâlibe’den söz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Akdeniz, ticaret, köle, Sakâlibe, Ortaçağ, hadım, İslâm dünyası

The Impact of Medıterranean Trade And The Muslım World (III-IV/IX-X. century)

Öz

This study explores the activities of Muslims in the Mediterranean and the position of the Mediterranean for the slave trade in the IX-X. century. The study examines the impact of Mediterranean oriented trade activities on the Muslim world and the commercial ties between Abbasids and western world in the middle ages, too. The sources and researches related to Islamic geography and history have been used in the study. The explanatory narration have been preferred through the text.
Muslims established very significant superiority in the Mediterranean during the IX-X. century. Muslim world was largely under the rule of Bagdad-centric Abbasids during that centuries. For the reason that Muslim world was a properous country during that centuries, entertainment sector also improved. Slaves from different regions of the world were bought, especially from the western and eastern Europe countries. Tradable slaves reached considerable amount in the Muslim world, especially in Bagdad.
The study examines the importance of Mediterranean in the history under the chapter of General View to the Mediterranean Geography. The summary about early sea expeditions of Muslims, the interest of Muslims to the Mediterranean and the period of weakining of marine in the Muslim World is studied in the chapter called The Marine of Muslims and Mediterranean Sea. The activities of Muslims during that centuries is researched in the chapter called Abbasids and Mediterranean Slave Trade. The last chapter which called Slave Trade Routes, examines the route of slave trade in the Mediterranean sea, the employing fields of that slaves in the Muslim world, and the characteristics of Sakaliba slaves which were consists of from Slavic, and western and eastern Europe people.

Anahtar Kelimeler

Mediterranean, mercantilization, Slave, Sakaliba, Eunuch, Middle Ages, Muslim World.

Kaynakça

• el-Abbâdî, Ahmed Muhtar, es-Sekalibe fi İsbanyâ me’a tahkiki risalettü İbn Nuhrasiyyetü’s Saklebî, Madrid, H.1373/M.1953.
• Akhtar, M. Rashid, “Industry and Commerce Under the Abbasids”, Journal of the Pakistan Historical Society, Sayı: II, C. I,Karaçi,1953, ss.118-126.
• Atçeken, İsmail Hakkı, Endülüs’ün Fethi ve Musa b. Nusayr, Ankara, 2002.
• Barthold, W., İslâm Medeniyeti Tarihi, düzl. M. Fuad Köprülü, Ankara, 1984.
• el-Belazurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud, Fütuhu’l Buldan, çev. Mustafa Fayda, Ankara,1987.
• el-Beyhakî, Ebu’l Fadl Muhammed b. Hasen, el-Mehasin ve’l Mesavî, thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim, Mısır, b.y.y.,C.II.
• Bloch, Marc, Feodal Toplum, Çev. Melek Fırat, İstanbul, 2007.
• Bostan, İdris, “Akdeniz”, DİA, C.II, İstanbul 1989.
• Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Çev. M. Ali Kılıçbay, C.II, Ankara 1994.
• ____________, Uygarlıkların Grameri, Çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara 2014.
• Cahen, Claude,“A legal text to the aid of history: o note on the sûqs of Baghdad in the first century of the Abbasids”, Arabian And Islamic Studies, Ed. R.L. Bidwell, G. R.Smith, New York 1988, ss. 39.
• ________, Doğuşundan Osmanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar İslamiyet, Çev. Esat Mermi Erendor, Ankara, 1990.
• el-Câhız, Ebu Osman Ömer Bencar, Kitabu’l Hayavan, C.I, Kahire H.1356/1958.
• Darkot, Besim, “ Akdeniz”, İA, İstanbul 1978, C.I, ss.233-237.
• Demirci, Mustafa, Siyah Öfke Ortaçağ İslâm Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı, Konya 2005.
• Erinç, S.,“Fas”, DİA, C .XII,İstanbul 1995.
• el-Faruque, Muhammed ,“Some Aspects of Economic History of Iraq During The Early 4./10. Yüzyıl: The Role of Trade In The Economy”, Economic History of Iraq, Ottawa 1993, ss. 237.
• Ginio, A. “Akdeniz Düşüncesi: “Henri Pirenne, Shclomo Dov Goitein ve Fernand Braudel”, Akdeniz Dünyası Düşünce, Tarih, Görünüm, Eds. Kudret Emiroğlu, Oktay Özel, Eyüp Özveren, Süha Ünsal, İstanbul 2006.
• Halife b. Hayyât, es-Usfurî, Tarihu Halife b. Hayyât, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut 1993.
• Hasan Halile, “Mediterranean Sea”, Medieval Islamic Civilization, C.I, London 2006.
• Hatalmış, Ali, İslâm Toplumunda Kölelik ve Cariyelik, Ankara 2012.
• Heyd, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya Karal, Ankara 1975.
• Hilal es-Sâbî, Muhassin(b.y.y). Rüsumu Dâri’l Hilafe, b.y.y 1965.
• Hourani, Albert, Avrupa ve Orta Doğu, Çev. Ahmet Aydoğan, Fahrettin Altun, İstanbul 2001.
• Hududu’l Âlem, The Regions of the World A Persian Geography, Çev. ve Açık. V. Minorsky, London 1937.
• Isfahânî, Ebu’l Ferec Ali b. Hüseyin, Kitabu’l Eğânî, C.XX, b.y.y, b.t.y,.
• İbn Haldun (1990). Mukaddime, Çev. Zâkir Kadiri Ugan, C.I, İstanbul 1990.
• İbn Hallikan, Ebu Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebu Bekir, Vefeyâtu’l A’yan ve Enbai’z Zaman, C.I, Beyrut 1968.
• İbn Havkal, Muhammed, Suretu’l Arz, Leiden, 1938.
• İbn Hurdazbih, Ubeydullah b. Abdullah, el-Mesâlik ve’l Memâlik, Leiden 1889.
• Husein, R. T.A., “The Early Arabian Trade And Marketing” The Islamic Quarterly, Sayı: 2; C.XXX, London 1986.
• Kayaoğlu, İsmet, İslâm Kurumları Tarihi, C.I, Ankara 1980.
• Kramers, J.H., İslâm Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Ticaret, Çev. Ömer Rıza, İstanbul H.1352/1934.
• Lewis, Bernard, Tarihte Araplar, Çev. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul 1979, ss.139, 140, 141.
• _______, Race And Slavery In The Middle East An Historical Enquiry, New York 1990.
• Lombard, Maurice, İslâm’ın Altın Çağı İlk Zafer Yıllarında İslâm, İstanbul 2002.
• el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilmisânî, Nefhu’t Tîb min Ğusni’r Ratîb, thk. İhsan Abbas, C.I,Beyrut H.1408/1988.
• Mazaherî, Ali, Ortaçağ’da Müslümanların Yaşayışları, Çev. Bahriye Üçok, İstanbul b.t.y.
• el-Mes’udî, Ebi Hasen Ali b. Huseyn, Murûcu’z Zeheb, thk. Said Muhammed el-Lehhâm, C. I,Beyrut H.1407/1997.
• ______________________,et-Tenbîhu’l İşraf, tsh. Abdullah İsmail, Bağdad H. 1357/1938. Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, Çev. Salih Şaban, İstanbul 2000.
• ______, “Ortazaman Türk-İslâm Dünyasında Devlet”, Ülkü, Sayı: 67, C.XII, b.y.y 1938,ss.574.
• ______, “Ortazaman Türk-İslâm Dünyasında Köleler”, Ülkü, Sayı: 63, C.XI,b.y.y 1938,ss.219.
• Miquel, Andre, Arap Coğrafyacılarının Gözünden Bin Yılında İslâm Dünyası ve Yabancı Diyarlar, Çev. Ali Berktay, İstanbul 2003.
• Miquel, Andre, İslâm ve Medeniyeti Doğuştan Günümüze, Çev. Ahmet Fidan, Hasan Menteş, C.I,Ankara 1991.
• Mishin, D., “The Saqaliba Slaves in the Aghlabid State”, 35th Congress of Asian And North African Studies, Budapest 1997, ss.237, 238.
• Muhammed Muhtar el-Kâdî, Eseru’l Müslimîn fi’l Hadârati’l İnsaniyyeti, Mecelletu’l Ezher, Sayı: 9-10, C. XXXVIII, Kahire 1967.
• Özdemir, Mehmet Nadir, İslâm’ın İlk Döneminde Kölelik, İstanbul 2006.
• Özdemir, Mehmet Nadir, "Sakâlibe" Unsuru ve İslâm Dünyasına Girişi-İslâm Kaynaklarına Göre-, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1), Adana 2011.
• Özveren, Eyüp, “Giriş: Zaman İçinde Avrupa, Akdeniz Dünyası ve Antakya Üzerine Düşünceler”, Eds. Kudret Emiroğlu, Oktay Özel, Eyüp Özveren, Süha Ünsal, Akdeniz Dünyası Düşünce, Tarih, Görünüm, İstanbul 2006, ss.16, 17.
• Stillman, N. A. (2006).“Merchants, Jewish”, Medieval Islamic Civilization, C.I, London 2006.
• Scales, P. C., The Fall of the Caliphate of Cordoba Berbers And Andalusis in Conflict, E. J. Brill, Leiden-New York, Köln 1994.
• Şakir Mustafa, Devletu İbn Abbas, Kuveyt 1973.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Napoli”, DİA, İstanbul 2006, C.XXXII.
• Utku, Nihal Şahin, Çöl, Gemi ve Tacir Kızıldeniz, İstanbul 2012.
• Tuncel, Metin, “Akdeniz”, DİA, C.II, İstanbul 1989, C.II, ss. 229.
• el-Ya’kubî, Ahmed b. Ebi Ya’kub b. Cafer b. Vehb, Kitabu’l Buldân, Beyrut1988.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbasiler”, DİA, C.I, İstanbul 1988.