Kur'an'da Cimrilik Anlamını ihtiva Eden Kavramların Etimolojik ve Semantik Analizi

Yıl 2015, Sayı: 4, 59 - 92, 31.12.2015

Faruk Özdemir

Öz

Son kutsal kitap Kur’ân insanların anlaması için gönderilmiştir. Bu ise ancak onun kelimelerini iyi bir şekilde anlamakla mümkün olur. Bu sebeple Kur’ân’da yer alan kelimeler tam olarak bilinmeden Kur’ân’m doğru bir şekilde anlaşılması mümkün değildir. Buhl, şuhh, danin, katr/kutûr, mesk, kedy ve bele’ kavramları ve müştakları da Kur'ân’da kullanılan ve anlaşılması gereken kelimelerdendir. işte bu makalede Kur'ân’da yer alan bu kavramlar ve muhtelif türevleri semantik ve analitik açıdan inceleme konusu yapılmıştır, önce söz konusu sözcüklerin etimolojik kökenleri ve lügatlerdeki anlamları üzerinde durulmuş-tur. Bunu yaparken Arap şiirinden ve hadislerden de istifade edilmiştir. Sonra mezkûr kavramların Kur’ân’daki kullanım biçimleri ve yer aldıkları siyak-sibak içerisinde kazandıkları farklı anlamları belirlenmiştir. Ayrıca aralarında yakın anlamlılık İlişkisi olan söz konusu kavramların ve çeşitli türevlerinin semantik açıdan anlam örgüsünü sağlıklı bir şekilde tespit gayesiyle ihtiva ettikleri manalar arasında karşılaştırmalar yapılmış, benzerlikler ve farklılıklar belirlenmeye

Anahtar Kelimeler

Cimrilik, semantik, buhl, şuhh, danîn

Etymological and Semantic Analysis of Words Containing the Meaning of Stinginess in Qur’an

Öz

The last Holy Book Qur'an was sent for people to understand it. The only possible way to understand this book is have a good understanding of its words. Therefore, it is not possible to understand Qur’an in a correct way wit- hout fully knowing meaning of ali the words in Qur’an. The words and concepts of al-buhl, al-şuhh, al-danin, al-katr/al-kutûr, al-mask, al-kady and al-hala’ in Qur’an should be understood. In this article, these words and their various derivatives in Qur’an were investigated semantlcally and analytically. First, gical origins of these words and their meanings in dictionaries were discussed. We have benefited from Arab poetry and hadith to discuss these concepts. Then, the use of these words in Qur’an and different meanings of them in context were determined. Comparisons of meanings, similarities and differences between these words were tried to be determined in order to identify the meanings of close relationships between these words and their various derivatives in a healthy way.

Anahtar Kelimeler

Stinginess, semantics, al-buhl, al-şuhh, al-danin

Kaynakça

• ‘Amr b. Külsûm, Dîvân, tahk. ve şrh., İmîl Bedî’ Ya’kûb, Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 2. bs., Beyrût 1416/1996.
• Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Çağrı Yay., İstanbul 1411/1990.
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, tahk.: Şu’ayb el-Arnaûd vd., Müessesetu’r-Risâle, 1. bs., Beyrût 1416/1995.
• Bagavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-tenzîl, tahk.: Muhammed Abdullâh en-Nemir vd., Dâru Tayyibe, 1. bs., Riyâd 1409.
• Beydâvî, Nâsuriddîn Ebi’l-Hayr Abdillâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, haz.: Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrût-Lübnân ts.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-sahîh, Çağrı Yay., 2. bs., İstanbul 1412/1992.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye, tahk.: Ahmed Abdu’l-Ğafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 3. bs., Beyrût 1404/1984.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yay., 30. bs., Ankara 2013.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yay., 11. bs., yy., 1996.
• Dölek, Âdem, “Sünnet Işığında Cimrilik Hastalığı ve Tedavi Yolları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 4, sayı: 2, 2004, s. 95-128.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., 2. bs., İstanbul 1992.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, el-Bahru’l-muhîd, tahk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1413/1993.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. El-Müsennâ et-Teymî, Mecâzu’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed Fuâd Sezgîn, Mektebetu’l-Hancî, Mısır ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-luga, tahk.: Ahmed Abdul’alîm el-Berdûnî, ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me’âni’l-Kur’ân, Âlimü’l-Kütüb, 3. bs., Beyrût 1403/1983.
• Fîrûzâbâdî, Mecdü’d-Dîn Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî, el-Kâmûsu’l-muhîd, el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kütüb, 1399/1979.
• Halil b. Ahmed, Ferâhîdî, Kitâbü’l-‘ayn, tahk.: Abdu’l-Hamîd Hindâvî, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrût-Lübnân 1424/2003.
• Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî, Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl, Dâru’l-Fikr, Beyrût-Lübnân 1399/1979.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahvîr ve’t-tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tûnus 1984.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdilhakk, el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz, tahk.: Komisyon, Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 2. bs., Katar 1428/2007.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el-Ezdî, Cemheretu’l-luga, Remzî Münîr Ba’lebekî, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrût-Lübnân 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Makâyîsu’l-luga, tahk.: Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-Fikr yy., ts.
• İbn Kesîr, İmâddu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl ed-Dimeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, tahk.: Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd., Mektebetu’l-Evlâd eş-Şeyh li’t-Turâs, 1. bs., Kâhire 1421/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, tahk.: Emîn Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es-Sâdık el-‘Ubeydî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. bs., Beyrût-Lübnân 1419/1999.
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh, Ahkâmu’l-Kur’ân, nşr.: Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût-Lübnân ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed, Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, el-Mektebetu’l-İslâmî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1423-2002.
• İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-Râğıb, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, yy., ts.
• İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev.: Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Nşr., İstanbul ts.
• İzz b. Abdisselâm, İzzuddîn Abdulazîz b. Abdisselâm es-Sülemî ed-Dimeşkî eş-Şâfiî, Tefsîru’l-İzz b. Abdisselâm: Tefsîru’l-Kur’ân, tahk.: Abdullâh b. İbrâhîm el-Vehbî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût 1416/1996.
• Kasapoğlu, Abdurrrahman, “Kur’ân’a Göre Cimrilik Sebepleri, Zararları ve Eğitimi”, C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 11, sayı: 2, 2007, s. 329-364.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmî’ li ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risâle, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1427/2006 . Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsîru’l-Mâverdî: en-Nüket ve’l-‘uyûn, tahk.: es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût-Lübnân ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, tahk.: Ahmed Ferîd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Lübnân-Beyrût 1424/2003.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd, el-Kâmil fi’l-luga ve’l-edeb, tahk.: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 3. bs., Kâhire 1417/1997.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Câmiu’s-sahîh, Kâhire 1407/1987.
• Nair, Ahmet, “Kur’ân’da Cimrilik Kavramı”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
• Nehhâs, Ebû Ca’fer, Me’âni’l-Kur’âni’l-Kerîm, tahk.: Muhammed Ali es-Sâbûnî, Merkezu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1. bs., Mekke 1409/1998.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, İstanbul 1412/1992. Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, tahk.: Yusuf Ali Bedevî, Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1. bs., Beyrût 1419/1998.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahru’d-Dîn, Tefsîru’l-Fahru’r-Râzî: et-Tefsîru’l-kebîr, mefâtîhu’l-ğayb, Dâru’l-Fikr, 1. bs., Lübnân-Beyrût 1401/1981.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s-sıhâh, Mektebetü Lübnân-Beyrût 1986.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-beyân, tahk.: Muhammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1422/2002.
• Se’âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd, Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân, tahk.: Ali Muhammed Mu’avvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1418/1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘ulûm, tahk.: Ali Muhammed Mu’avvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1413/1993.
• Suyûtî, Celâluddîn, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr, tahk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1. bs., Kâhire 1424/2003.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr el-câmî’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr, tahk.: Seyyid İbrâhîm, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1427/2007.
• Şirbinî, Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s-sirâci’l-münîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-beyân an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân, tahk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, 1. bs., Kâhire 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevde, es-Sünen, İstanbul 1412/1992.
• Türkçe Sözlük, TDK Yay., 10. bs., Ankara 2005.
• Yakıt, İsmail, “Doğru Bir Kur’ân Tercümesinde Semantik Metodun Önemi”, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1, 1994, ss. 17-24.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, tahk.: Abdul’alîm et-Tahâvî, Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1400/1980.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, Esâsu’l-belâğa, tahk.: Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût-Lübnân 1419/1998.
• ---------------, el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, tahk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, Mektebetu’l-Abîkân, 1. bs., Riyâd 1418/1998.
• Zevzenî, Ebû Abdullâh el-Huseyn b. Ahmed b. el-Huseyn, Şerhu’l-mu’allakâti’l-‘aşr, Dâru Mektebeti’l-Hayât li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr, Beyrût-Lübnân 1983.