Neo-Selefi Akımları Besleyen Bir Din Okuması Olarak Selefilik

Yıl 2023, Cilt: . Sayı: 19, 17 - 42, 30.06.2023

Özkan Tekin

Öz

Bir din yorumu olarak selefilik bir coğrafyaya ya da bir tarihi vetireye ait olmaktan uzaktır. Belirli tarihsel ve kültürel şartları temin ettiği zaman kendini dışa vurmak gibi bir huyu vardır. Müslüman gelenekteki selefî eğilimler, rivayetçi bir niteliğe sahiptirler. Bu durum Müslüman geleneğin ilk kuşaklarının rivayetçi doğası ile ilişkilidir. Din ile ilgili olarak farklı dönemlerde değişik isimler ve yapılar altında ortaya çıkan selefi zihniyet, güncel durum ve şartlara yabancı kalmak, metinleri literal anlamak ve dışlayıcı bir nitelik arz etmek bakımından Hârîcî gelenekle örtüşür. Neo selefi akımlarında da temel temalarında Hârici gelenek ile önemli benzerlikleri olduğu görülür. Tarihi süreçte gerek Zahirî gerek Hanbelî ekolün selefi çizginin marjinalleşen yapılarına veri sağladıkları hatta bazı militan grupları kendi içlerinde besledikleri görülmüştür. Güncel sorunlara çözüm üretme noktasındaki tıkanıklık, bu yapıların ortak özelliğidir. Bu durum onlarda kendini katı bir hassasiyet şeklinde dışa vurmaktadır. Çalışmada selefi geleneğin gerçekten uzlaşmacı olup olmadığı, uzlaşmayı reddeden yapı sabit ise bunun hangi gruplarda ne şekilde tezahür ettiği tarihteki farklı temsilciler üzerinden araştırılarak ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Selefilik, Hanbelilik, Haricilik, Neo-Selefilik

Kaynakça

• Apak, Adem. “İslam Tarihi Boyunca Selef ve Selefilik Kavramlarının Anlam Serüveni”. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Apaydın, H.Yunus. “İbn Hazm”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 20: 58-61. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• Apaydın, H.Yunus. “Zâhiriyye”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 44: 93-100. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• Atay, Hüseyin. “Ehlu’d-Diraye - Ehlu’r-Rivaye”. 51-90. İstanbul: y.y., 2013.
• Avcu, Ali. “Dār al-hijra in Khārijī and Ismāʿīlī Thought”. Ilahiyat Studies 2, sy. 2 (2011), 169-187.
• Aydınlı, Abdullah. “Ehl-i Hadîs”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 10: 507-508. İs-tanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yayınları, 1987.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebu Saîd (Ebu Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Mu-hammed el-. Envârü’t-Tenzîl Ve Esrârü’t-Te’vîl. çev. Abdülvehhab Öztürk. 5 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Mu-hammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bulut, Zübeyir. Haberî Sıfatlar Anlama Yöntemleri ve Yorumlar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “11 Eylülle Derinleşen Ayrılık Suudî Selefiyye ve Cihadî Selefiyye”. Dinî Araştırmalar 7, sy. 20 (2004), 205-234.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslâmî Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Çınar, Bayram. Dinin Şekillendirdiği Siyasetten Siyasetin Şekillendirdiği Dine. Araştırma Yayınları, 2021.
• Çınar, Bayram. Ehl-i Hadîs’in Kelâm’a Aidiyeti Sorunu. Ankara: Kitabe Yayınla-rı, 2022.
• Çınar, Bayram. “İftirâk Hadisinin Yaygın Olmayan Bir Versiyonuna İlişkin Bir İnceleme”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2021).
• Çınar, Bayram. “İslâm Kültür Geleneğinde ‘Savâdu’l-A’zâm’”. Kafkas Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, sy. 16 (2021), 873-899.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân’ın Müteşâbihleri Üzerine. İstanbul: Birleşik Yayınları, 1996.
• Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b Dâvûd. Ahbâru’t-Tıvâl thk. Abdu’l Mûn’im Âmîr. Beyrut: Dâru ihyai’l-kutubu’l-Arabî, 1960.
• Ebu ʿUbeyd Ḳâsım b. Sellâm b. ʿAbdullâh el-Herevî el-Bağdâdî. Kitâbu’l-Îmân ve Meʿâlimuhu ve Sunenuhu ve Istikmâluhu ve Derecâtuh. thk. Muḥammed Nâṣiruddîn el-Elbânî. b.y.: Mektebetü’l-Meârif li’t-Tıbâti ve’n-Neşr, 1404/1983.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Anka Yayıncılık, ty.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan el-. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. thk. Ahmed Câd. Kahire: Darul- Hadis, 2009.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makalatü’l-İslâmiyyîn çev.Ömer Aydın, Mehmet Dalkılıç. İs-tanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Ahmed. El-İktisâd fi’l-İ‘tikad (İtikadda Orta Yol). çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Ahmed. İlcâmü’l-avâm an ilmi’l-kelâm. çev. Mahmut Kaya - M.Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Itır, Nureddin. “Dâvûd Ez-Zâhirî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 9: 49-50. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• İbn Ebî Yaʿlâ, Ebu’l-Ḥuseyn İbn Ebî Yaʿlâ Muḥammed b. Muḥammed. Ṭabaḳâtu’l-Ḥanâbile. thk. Muḥammed Ḥâmid el-Faḳî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ty.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebu ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. İʿlâmu’l-Muvaḳḳıʿîn ʿan Rab-bi’l-ʿÂlemîn. thk. Ebu ʿUbeyde Meşhûr b. Ḥasen Âlu Suleymân. 7 Cilt. b.y.: y.y., 1423.
• İbn Kuteybe, ed- Dineverî. El-İmame ve’s-Siyâse Çev. Kadir Erbil. İstanbul: Ma’ruf Yayınları, 2017.
• İbn Manẓûr, Ebu’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-ʿAbbâs Taḳiyyüddîn Aḥmed b. ʿAbdilḥalîm b. Mecdiddîn ʿAbdisselâm el-Ḥarrânî. Mecmûʿu’l-Fetâvâ - İbn Teymiyye. thk. Ab-durrahman b. Muḥammed b. Ḳâsım. Medine: y.y., 1416/1995.
• İğde, Muhyettin. “Selefiliğin Tarihi Arka Planı: Hanbelilik”. e-Makalat Mez-hep Araştırmaları Dergisi 8, sy. 2 (2015).
• İşcan, Mehmet Zeki. “Selefiliğin İhyacılığı ve Dinî Düşüncede Yenilik”. Mari-fe Dinî Araştırmalar Dergisi 9, sy. 3 (2009).
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2017.
• Kalaycı, Mehmet. “Mezhepleri veya Dîni Hareketleri Tamamlan(Ma)Mış Kimliksel Süreçler Olarak Okumak”. Kur’ân ve Toplumsal Bütünleş-me (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler) ed. Hayati Hökelekli- Vej-di Bilgin. 227-245. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Kalaycı, Mehmet. “Şi’ilik-Sünnilik İlişkisinin Kapsamı ve Sınırlarına Dair Bazı Metodik Mülahazalar”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 6, sy. 2 (2013), 293-319.
• Kalhatî, Ebu Abdillah Muhammed b. Saîd el-. el-Keşf ve’l-beyân thk. Seyyide İsmail Kâşif. 2 Cilt. Maskat: Saltanatu Umân Vizâretü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1980.
• Koca, Ferhat. “Hanbelî Mezhebi”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 15: 525-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Koca, Ferhat. İslam Düşüncesinde Selefîlik Genel Karakteristiği ve Günümüzdeki Motivasyonları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Kubat, Mehmet. “Selefiyye İle Neo-Selefîliğin Kesişen Ve Ayrışan Yönleri”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 6, sy. 2 (2017), 124-141.
• Kutlu, Sönmez. Selefiliğin Fikrî Arka Planı İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Otto Yayın, 2016.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsiri Kebir. çev. M. Beşir Eryarsoy. 4 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
• Muslim, Ebu’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Mustafa, İbrahim vd. “bd’a” maddesi. Kahire: Dâr’ud-Da’ve, ty.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Kültür Tarihimizde Rey-Eser Çatışması (Dinî, Psiko-lojik, Sosyo-Kültürel Temelleri)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 41 (2000).
• Özen, Şükrü. “Hallâl, Ebu Bekir”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 15: 382-383. İs-tanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özervarlı, M.Sait. “Selefiyye”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 39: 399-402. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Ahmed eş-. el-Milel ve’n-Nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Teber, Hatice, “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Kalbin Duyu ve Yeteneklerinden Kü-für”, Gaziantep University Journal of Social Science, 21, sy. 4 (2022),1880-1889.
• Teber, Ömer Faruk. “Hâricî İmâmet Nazariyesi ve Mutlak Hakikatin Meşrui-yeti Sorunu”. EKEV Akademi Dergisi. 12, sy. 34 (2008), 57-72.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer et-. Makâsıdu’l-Kelâm Fî ‘Akâidi’l-İslâm. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık, 2019.
• Tunç, Mazhar. Suud Selefiliği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Watt, W. Montgomery. Islamıc Surveys -I - İslamıc Philosophy and Teology: İs-lam’i Tetkikler İslam Felsefesi ve Kelamı. Çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• Yargı, Mehmet Ali. “İmam Ahmed b. Hanbel’in Hayatı ve Günümüzde Han-belilik”. Köln: Plural Publications, 2020.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ahmed b. Hanbel”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 2: 82-87. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tevessül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 6-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yücesoy, Hayrettin. Tatavvuru’l-Fikri’s Siyasi ’inda Ehli’s-Sunna. Dâru’l- Beşir, 1992.
• Zuhrî, İbni Şihab. el-Megazi, İlk Dönem İslam Tarihinde Savaşlar Çev. Mehmet Nur Akdoğan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.