Klasik Fıkıh Literatüründe Fazlalık Ribâsı Bağlamında Altın İşçiliği ve Günümüz Altın Mübadelelerine Yansıması

Yıl 2021, Sayı: 13, 141 - 182, 30.06.2021

Yusuf Erdem Gezgin

https://doi.org/10.52886/ilak.773807

Öz

Altın kıymetli bir maden olması yönüyle geçmişte ve günümüzde farklı şekillerde kullanılmıştır. Farklı kullanım alanları arasında en çok para ve ziynet eşyası olarak kendine yer bulmuştur. Tabiatıyla ham olarak üretime sunulan altının, para veya ziynet eşyası olarak kullanılabilmesi için belirli işlemlerden geçmesi zaruridir. Değerli bir maden olan altının işçilik süreçleri ise diğer maden ve eşyaların üretim süreçlerinden farklıdır. Makalemizde altının detaylı ve özen gerektiren üretim süreçlerinden ziyade, üretime konu olan altının fıkıhta belirlenen kurallar kapsamında üretilmesi gerektiği üzerinde durulacaktır. Zira altın sünnette ribevî olarak kabul edilmiş ve mübadelesi için belirli kurallar belirlenmiştir. Klasik fıkıh literatüründe bu kurallar sarf akdi kapsamında değerlendirilmiştir. Buna göre altının altın karşılığında mübadelesinde bedellerin eşit olması gerektiği ifade edilmiştir. Takdir edilmelidir ki ham ve işlenmiş altın arasında emek ve değer açısından farklılık söz konudur. Altın-altın değişimlerinde işçilik nedeniyle bedeller arasındaki eksiklik yahut fazlalığın fıkhî olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede makalemizde ribevî olan altının işlenmesi ve sanatkârın bu işçiliğine karşılık ücret ödenmesi konuları İslam borçlar hukukunun; sarf, istisnâ‘ ve selem başlıkları kapsamında değerlendirilmiştir. Ayrıca altın üretimi yapan atölyeler işlemlerinin fıkhî hükümleri de başlıklarımız arasındadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Altın, Ribâ, İşçilik, Kuyumculuk

Gold Working In Classical Fiqh Literature And Its Reflections To Golden Exchanges Today In The Context Of Riba al-Fadl

Öz

As a precious metal, gold has been used in different ways in the past and today. It has found itself as the most money and jewelery among its different uses. Naturally, the gold is necessary to go through certain processes in order to be used as money or jewellery for raw production. The workmanship processes of gold, which is a valuable mine, are different from the production processes of other mines and articles. In our article, it will be emphasized that gold, which is the subject of production, should be produced under the rules set out in the fiqh, rather than the detailed and careful production processes. Because the gold was accepted as ribawi in sunnah and certain rules were determined for its exchange. In the classical fiqh literature, these rules were evaluated within the scope of the exchange contract. Accordingly, it was stated that the prices should be equal in exchange of gold in exchange for gold. It should be appreciated that there is a difference between raw and processed gold in terms of labor and value. In gold-gold exchanges, the deficiency or excess between the costs due to workmanship should be evaluated as fiqh. In this context, in our article, the processing of gold with ribawi and the payment of wages against the craftsmanship of this artist were evaluated within the scope of exchange (al-sarf), procure (al-istisna‘) and order (al-salam) titles of Islamic law of obligations. In addition, the legal provisions of workshops and mints operations producing gold are among our titles.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Gold, Riba, Gold Working, Workshop

Kaynakça

• AAOIFI, Accouting and Autiting Organization for Islamic Financial Instituions. el-Me‘âyîru’ş-şer‘iyye. Manama: Hey’etu’l-muhasebe ve’l-muraca‘a li’l-me‘âyîri’ş-şer‘iyye li’l-muessesâti’l-mâliyye, 1. Baskı, 2017.
• Abdullah b. Beyye. “Ahkâmu’n-nukûdi’l-verakıyye ve teğayyur kıymeti’l-umlât”. MMFİ, 1986.
• Âbî, Salih Abdu’s-semî‘. Cevâhiru’l-iklîl şerhu Muhtasari’l-Halîl. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’s-sekâfiyye, 1. Baskı, ts.
• Adevî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Mükremillâh (Mükerrem) es-Saîdî. Hâşiyetü’l-Adevî ‘alâ şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1994.
• Aktepe, İshak Emin. Katılım Finans. İstanbul: TKBB Yayınları, 2017.
• Apaydın, H. Yunus. ed. Halit Çalış. “Müzakere”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmî Toplantı), 145-151.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmud. Şerhu’l-İnâye ale’l-Hidâye. 10 Cilt. Dımaşk: Darü’l-Fikr, ts.
• Ba‘lî, Alaaddin Ebi’l-hasen b. Muhammed. el-Ahbâru’l-‘ilmiyye mine’l-ihtiyârâti’l-fıkhiyye li şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye. Riyad: Daru’l-Âsıme, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/icare
• Bayındır, Abdulaziz. Ticaret ve Faiz. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2. Baskı, 2016. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=206616&tarama=bay%C4%B1nd%C4%B1r+abd%C3%BClaziz
• Berakâtî, Nâsır b. Abdulkerîm b. Abdullah. el-Ahkâmü’l-fıkhiyye li nevâzili’z-zeheb ve’l-fidda. Riyad, 2008.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1. Baskı, 1970.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîhü’l-Buhârî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1. Baskı, 2001.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâ‘ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Riyad: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Şerhu münteha’l-irâdât. 3 Cilt. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 1993.
• Cengiz, Haydar. İslam’a Göre Alışveriş ve Kuyumculuk. İstanbul, ts.
• Cüveynî. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Dârü’l-Minhâc, 1. Baskı, 2007.
• Çakır, Mustafa. “Altın ve Gümüşün Kendi Cinsi ile Mübadelesinde Kalite ve İşçilik Farkı Meselesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018), 47-69.
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri. Konya: Ensar Yayıncılık, 7. Baskı, 2011.
• Çetin, Mehmet. İslâm’da Kuyumculuk. Ankara: Hayat Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular 2. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=32616&tarama=d%C3%B6nd%C3%BCren+hamdi
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2009.
• Farfûr, Muhammed Abdullatîf. “Ahkâmü’n-nukûdi’l-verakıyye”. MMFİ, 1986.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1993.
• Gezgin, Yusuf Erdem. Altın Mübadele İşlemleri: İslam Hukuku Açısından Bir Değerlendirme. ed. Necmettin Kızılkaya. İstanbul: İktisat Yayınları, 1. Baskı, 2020.
• Hamed Osmân, Abdulmuttalib. el-Mu‘âmelâtü’l-mâliyye ve’t-ticâriyye (Suâl ve Cevâb). Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2008.
• Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Abdurrahmân el-Mağribî. Mevâhibü’l-celîl li şerh-i muhtasari’l-Halîl. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1992.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi İbn Abdülberr en-Nemerî. İstizkâr. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l- muhtâr şerhu Tenviru’l ebsâr. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1992.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b Ahmed b Muhammed el-Kelbi. el-Kavânînu’l-fıkhiyye. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2013.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1934.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. İ‘lâmü’l-muvakkı‘în an Rabbi’l-âlemîn. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2002.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Müflih b. Muhammed el-Makdisî er-Râmînî. Kitâbü’l-furû‘. 11 Cilt. Beyrut, 2003.
• İbn Münzir, Ebû Bekir Muhammed b. İbrahim en-Nîsâbûrî (v. 319/931). el-İşrâf alâ mezâhibi’l-ulemâ. 10 Cilt. İmârât, 1. Basım, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrahim, b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzü’d-dekâik. 8 Cilt. Kahire: Daru’l-Kitâbi’l-İslâmi, 2. Baskı, 2000.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl li mesâili’l-müstahrece. 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin Ahmed b. Abdulhalim. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Riyad: Mecma‘ melik Fahd li tabâati’l-mushafi’ş-şerîf, 2005.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin Ahmed b. Abdulhalim. Tefsîru âyâtin üşkilet. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1996.
• İbnu’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 2003.
• İlîş, Muhammed, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. el-Mısrî. Minahü’l-celîl ‘alâ Muhtasari’l-Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1989.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. el-İşrâf ʿalâ nüketi mesâʾili’l-hilâf. 2 Cilt. Beyrut, 1999.
• Kallek, Cengiz. “‘Döviz Vadeli ve Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri’ Başlıklı Tebliğin Müzakeresi”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi: Günümüzdeki Meseleleri. Konya, 2016.
• Kandîl, Mücâhid Hişâm Selîm. “es-Semeniyye ve münâsebetuhâ li ahkâmi’z-zeheb ve’l-fidda fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye”. Hartum: Câmiatu’l-Kur’ani’l-Kerîm, 2003.
• Karadâğî, Ali Muhyiddîn. “Ahkâmü’t-te‘âmül fi’z-zeheb ve’l-fidda”. Buhûsu Nedveti’l-Bereke. Cidde, 2013, 83-162.
• Karadâğî, Ali Muhyiddîn. “Tezebzübü kıymeti’n-nukûdi’l-verakıyye ve eseruhû ‘ale’l-hukûki ve’l-iltizâmâti alâ dav’i kavâidi’l-fıkhi’l-İslâmî”. MMFİ, 1988.
• Kâsânî, Ebi Bekr Alâuddîn b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahi el-Himyeri. Muvattâ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvız. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1999.
• Menî‘, Abdullah b. Süleyman. “Bahs fî’z-zeheb fî ba‘z hasâisih ve ahkâmih”. MMFİ, 1996.
• Menî‘, Abdullah b. Süleyman. “Bahs fî’z-zeheb fî ba‘z hasâisih ve ahkâmih”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi: Günümüzdeki Meseleleri. Konya, 2016.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî marifeti’r-râcih ani’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmam Ahmed. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Baskı, ts.
• Merğînânî, Burhanüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Ebû Bekir. el-Hidâye fî şerhi Bidâyetü’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2004.
• Merzûkî, Sâlih b. Zâbin. “Ticâratü’z-zeheb fî ehemm suverihâ ve ahkâmihâ”. MMFİ, 1996.
• Mısrî, Refîk b. Yûnus. “Ahkâmü bey‘ ve şirâ hulliyyi-’z-zeheb ve’l-fidda”, 37-68.
• Müslim, b. Haccac Ebu’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. V Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arâbî, ts.
• Müsnid, Muhammed b. Abdulaziz. Fetâvâ İslâmiyye li ashâbi’l-fadîleti’l-ulemâ simâhati’ş-Şeyh Abdülaziz b. Bâz ve fadîleti’ş-Şeyh Muhammed b Sâlih b. ‘Useymîn ve fadîleti’ş-Şeyh Abdullah b. Abdurrahman el-Cebrîn idâfeten ile’l-lecneti’d-dâime ve karârâti’l-mecma‘i’l-fıkhî. Riyad, 1993.
• Nefrâvî, Ahmed b. Ğânim. el-Fevâkihü’d-devvânî ‘alâ Risaleti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerif b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (Fethu’l-‘azîz ve Telhîsu’l-habîr ile Sübkî’nin ve Mutî‘î’nin tekmileleri ile birlikte). Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• Özsoy, İsmail. “Fıkıh Doktrininde Para ve Faiz”. Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmî Toplantı). http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=58153125&tarama=%C3%96ZSOY
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsirü’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mârife, 1990.
• Sâvî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Halvetî. Bülğatü’s-sâlik li akrabi’l-mesâlik el-ma‘rûf bi Hâşiyeti’s-Sâvî ale’ş-Şerhi’s-sağîr. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Meârif, 1986.
• Senhûri, Abdürrezzâk Ahmed. Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arâbî,1997. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=107434&tarama=senhuri
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl es-Serahsî. el-Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1993.
• Seyyâğî, Hüseyn b. Ahmed. er-Ravdu’n-nadîr şerhu mecmü‘i’l-fıkhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Cîl, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1990.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati. el-Muvâfakât. thk. Ebu Ubeyde. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasen b. Ferkad. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433.
• Şirbînî, Muhammed İbn Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Takî el-Osmânî, Muhammed. Fıkhü’l-büyû‘ ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a me‘a tatbîkâtihi’l-mu‘âsıra mukârinen bi’l-kavânini’l-vaz‘iyye. Karaçi: Mektebe Maârifu’l-Kur’an, 1. Baskı, 2014.
• Takî el-Osmânî, Muhammed. “Mes’eletü teğayyuri kıymeti’l-umle ve rabtıhâ bi kâimeti’l-es‘âr”. MMFİ, 1988.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed et-. el-Câmiu’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tûsî, Ebî Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-hılâf. 5 Cilt. Kum: Müessessetü’n-Neşri’l-İslâmi et-Tabiatu li-Cemaati’l-Müderrisîn, 2000.
• Ünal, Halit. “Arâya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/araya
• Yaman, Ahmet. “Altın Para mıdır? Ya da Hangi Altın Paradır?” Fıkhi Açıdan Finans ve Altın İşlemleri (Tartışmalı İlmî Toplantı), 437-444.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzü’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.
• Fetâvâ’l-lecneti’d-dâime li’l-buhûsi’l-ilmiyye ve’l-iftâ. Riyad, 1999.
• aliftaa. "Kararat meclisi'l-iftâ". erişim 18 Şubat 2019. <https://www.aliftaa.jo/Decision.aspx?DecisionId=80 >
• aliftaa. "Kararat meclisi'l-iftâ". erişim 18 Şubat 2019. <https://www.aliftaa.jo/Question.aspx?QuestionId=3239 >
• aliftaa. "Kararat meclisi'l-iftâ". erişim 18 Şubat 2019 <http://www.dar-<alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?ID=12001&LangID=1&MuftiType=0>
• İslâm Hukuk Profosörü Hayrettin Karaman'ın İnternet Sitesi. "Soru-(154) Altın alış-verişi nasıl olmalıdır?". erişim 18 Şubat 2019. <http://www.hayrettinkaraman.net/sc/00154.htm> “İcâre”. Mv. F. Kuveyt, ts.
• “Karâr bi şe’n ticarati’z-zeheb”. MMFİ, ts.
• Mecelle-i ahkâm-ı adliyye. İstanbul, 1979.