Imamate in Shia in the Context of the Continuity of the Mission of Risalah

Yıl 2021, Sayı: 14, 125 - 156, 31.12.2021

Metin Bozan

https://doi.org/10.52886/ilak.959561

Öz

One of the main problems that emerged after the events that took place after the death of the Prophet is the issue of caliphate/Imamate. Although non-Shiite sects, especially Ahl al-Sunnah, attach special importance to the caliphate/imamate in a religious sense, they eventually see it as a human duty/institution. However, the Twelver Shia distinguishes between the concepts of caliphate and imamate. While it sees the caliphate as a human institution and identifies it with the sultanate, it interprets the imamate through the divine mission of the Risalah. In this context, according to them, when the office of prophethood with the Prophet Muhammad came to an end, the mission of divine prophethood did not end, but continued in the office of imamate. As a result of the definition of the imamate office through the mission of prophecy, why imams should be appointed by Allah, the religious status of imams and their qualifications have been developed through this discourse. As a natural consequence of this, the sciences of tafsir, hadith, kalam and fiqh were read as imamate-centered, and from time to time, the fiqh provisions in some secondary issues were interpreted in a way that did not contradict the theory of imamate. Beyond this, there have been strong traces of imamate belief, which has the mission of divine prophecy, on history, politics and social life.

Anahtar Kelimeler

Sect, Shia, Twelver Shia, Imamate, Caliphate, Religious Discourse, Ismah, Walaya, Risalah

Risalet Misyonunun Sürekliliği Söylemi Bağlamında Şia’da İmamet

Öz

Hz. Peygamber’in vefatı akabinde vuku bulan hadiselerin ardından ortaya çıkan temel problemlerden birisi hilafet/İmamettir. Ehl-i Sünnet başta olmak üzere Şii olmayan mezhepler, her ne kadar dini anlamda özel önem atfetseler de nihayetinde onu beşerî bir görev/kurum olarak görmektedirler. Oysa İmamiyye Şiası, hilafet ve imamet kavramlarını birbirinden ayırmakta; hilafeti beşerî bir kurum olarak görüp saltanatla özdeşleştirirken imameti risaletin ilahi misyonu üzerinden içeriklendirmektedir. Bu bağlamda Hz. Muhammed ile Peygamberlik makamı nihayete erdiğinde ilahi risalet misyonu son bulmamış; imamet makamında devam etmiştir. İmamet makamının risalet misyonu üzerinden tanımlanması beraberinde “imamların neden Allah tarafından atanması gerektiği”, “imamların dini statüsü ve sahip olduğu nitelikler” gibi hususların bu dini söylem üzerinden geliştirilmesini getirmiştir. Bunun doğal sonucu olarak da tefsir, hadis, kelam ve fıkıh ilimlerinin imamet merkezli bir okumaya tabi tutulmuştur. Yine bazı fer’i meselelerde fıkhi hükümler imamet nazariyesiyle çelişmeyecek şekilde yorumlanmıştır. Bunun da ötesinde tarih, siyaset ve toplumsal hayat üzerinde de ilahi risalet misyonuna sahip imamet inancının güçlü izleri söz konusu olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Şia, İmamiyye Şiası, İmamet, Hilafet, Dini Söylem, İsmet, Velayet, Risalet

Kaynakça

• Ahmet el-Katip. Tatavvuru’l-Fikri’s-Siyasi eş-Şii mine’ş-Şura ilâ Velâyeti’l-Fakih. London: Daru’ş-Şûrâ li’d-Dirâsâti ve’l-Alâm, 1997.
• Ahmetoğlu, Şahin. “Modern Dönem Şiîlik Eleştirileri Bağlamında Ahmed Kesrevî’nin Görüşleri ve Pâkdinîyân Hareketi”. Şiilik Araştırmaları (e-Dergi) II/ 2 (2020),126-156.
• Âmidî, Seyfuddîn Ebî’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Sâlim (631/1233). Ebkâru’l-Efkâr fî Usûlu’d-Dîn. thk. Ahmed Ferîd el-Müzeydî. Beyrut: Daru’l-Kütüb, 2003.
• Avcu, Ali. İslam’ın İlk Marjinalleri Gulat-ı Şia. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Avcu, Ali. Horasan - Maveraünnehir’de İsmailîlik . İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
• Bağdâdî, Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed (429/1037). Usûlu'd-Dîn. İstanbul: Daru’l-Funun İlahiyat Fakültesi, 1928.
• Bağdâdî, Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed (429/1037). el-Fark beyne’l-Fırak. tlk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Daru’l-Marife, 1997.
• Berger, John. Görme Biçimleri. çev. Yurdanur Salman. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Boyer, Pascal& Wertsch, James V. (ed.). Zihinde ve Kültürde Bellek. çev. Yonca Aşçı Dalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Bozan, Metin. İmâmiyye Şiasıʼnın Oluşumu: Mâsum Oniki İmam İnancının Ortaya Çıkışı. Ankara: İSAM Yayınları, 2018, 95-112.
• Bozan, Metin. İmamiyye Şiası’nın İmamet Tasavvuru. Ankara: İlahiyat, 2007.
• Bozan, Metin. “İmamiyye Şiası’nın Peygamberlik ve İmamet Anlayışlarının Mukayesesi”. Dini Araştırmalar 9/6.
• Bozan, Metin. “İmamet Nazariyesinin Caferi Fıkhı Üzerindeki Tesirleri”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], XIII/3 (2008), 49-74.
• Bozan, Metin. “Hişâm b. Hakem”. Erken Dönem Şiî Düşünürler. ed. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: Ensar, 2017.
• Bulut, Halil İbrahim - Özkan Gül, “İmâmiyye Şîa’sında İlmu’l-İmâm İnancı”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] V/1 (2005), 75-92.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İmamiyye Şiası'na Göre Önemli Tarih, Gün ve Geceler (Şeyh Müfid ve Şeyh Bahai'nin Takvimleri). Çanakkale: Aslı Ofset, 1999.
• Cabiri, Muhammed Abid. Kur’an’a Giriş. çev. Muhammed Coşkun, İstanbul : Mana Yayınları, 2010.
• Çelenk, Mehmet. 16. ve 17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Cezâirî, Seyyid Ni’metullah (1112/1700). Kısâsu’l-Enbiyâ’, Kum: Mektebetu Ayetullah Mar‘aşî, 1404.
• Corbin, H. “Şîilik’te Velayet Kavramı” çev. Sabri Hizmetli. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXVI (1983), 717-726.
• Cundi, Abdulhalim. el-İmam Ca'fer Sadık. thk. Kemal Seyyid. Kum: Müessese-i Ensariyan, 1995.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed (812/1409). Şerhu’l-Mevâkıf. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Demir, Habip. Horasan’da Şiilik İran’da Şiiliğin Tarihsel Kökleri. Ankara: Otto, 2017.
• Demir, Habip. “Günümüz İran Şiiliğinde Kutsal Gün ve Geceler”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/2 (2017), 315-351.
• Demir, Habip. “Modern Dönem Şiî Düşüncesinde Bir Kimlik İnşası Olarak Erbaîn Yürüyüşü”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13/1 (Nisan/April 2021), 169-186.
• Doğan, Nagihan. İslâm Siyaset Tarihinde Din, İktidar ve İdeoloji: Erken Abbâsi Dönemi (750-833). Ankara : Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2013.
• Duhayyil, Muhammed Ali. Eimmetunâ. Beyrut: Dâru’l-Murtaza, 1982.
• Eminî, İbrahim. Dirâsetun Âmmetun fi’l-İmâme. Kum: Müessese-i Ensariyan, 1996.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936). Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’htilâfu’l-Musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1995.
• Fahruddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Huseyn (606/1209). Kitâbu’l-Erbaîn fî Usûlu’d-Dîn. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Beyrut: 2004.
• Feyyâz, Abdullah. Tarîhu’l-İmâmiyye ve eslâfuhum mine’ş-Şîa. Bağdâd : Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1970.
• Hakyemez, Cemil. Şia’da Gaybet İnancı ve Gaip On İkinci İmam. Ankara: İsam, 2017.
• Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
• Hatiboğlu, M. S.. “Hilafetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XXIII (1978), 121-213.
• Hillî, Allâme, Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf (726/1325). el-Elfeyn fi İmâmeti Emîri’l-Müminîn Ali b. Ebî Tâlib. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1982.
• Hillî, Allâme, Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf (726/1325). Nehcu’l-Hak ve Keşfu’s-Sıdk. ‘Aynullâh el-Huseynî el-Ermevî. Kum: Müessesetü Daru’l-Hicre, 1407.
• Hillî, Allâme Cemâluddîn Hasan b. Yûsuf (726/1325). Minhâcu’l-Kerâme fî Ma’rifeti’l-İmâme. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Kahire: Mektebetu Darü’l-Urube, 1962.
• Humeyni, Rûhullâh. Keşfu’l-Esrâr. Amman: Dârü ‘Ammâr, 1998.
• Humeyni, Ruhullah. İslam Fıkhında Devlet. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: Düşünce Yayınları, 1979.
• Işıklar, Ahmet. Velâyet ve İmâmet. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• İbn Esîr, Ebî’l-Hasen Ali b. el-Kerem Muhammed b. Muhammed (630/1322). el-Kâmil fî’t-Târîh. Beyrut: Daru Sadır, 1979.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed (808/1405). Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: M. E. B. Yayınları, 1997.
• İbn-Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn b. Muhammed (711/1311). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Daru Sadır, 1990.
• İbn Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ (840/1437). Kitâbu’l-Ezhâr fî Fıkhi’l-Eimmeti’l-Ethâr. San’a: Dârü'l-Hikmeti'l-Yemaniyye, 1993.
• Îcî, Abdurrahmân b. Ahmed (756/1355). el-Mevâkıf fî ‘İlmi’l-Kelâm. Beyrut: Daru’l-Kütüb trz.
• Kalhâtî, Ebû Muhammed b. Sa’îd (IV/X. yy). el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Seyyide İsmâîl Kâşif. Umman: 1980.
• Kâşânî, Muhammed Murtazâ (1091/1680). İlmu’l-Yakîn. Byy: trz.
• Kâşifu’l-Gıtâ, Muhammed Hüseyin (1373/1954). Aslu’ş-Şîa ve Usûluhâ. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, trz.
• Kerâcikî, Ebu’l-Feth Şeyh Muhammed b. Ali b. Osmân et-Tarablûsî (449/1057). Kenzu’l-Fevâid. thk. Abdullah Ni’me, Beyrut: Dâru'l – Edvâ, 1985.
• Keşşî, Muhammed b. Ömer (lV/X. asır). İhtiyâru Ma’rifeti’r-Ricâl. tsh. ve tlk. Mirâbâd el-Esterâbâdî. thk. Mehdî er-Recâî. Kum: Müessesetu Âlu’l-Beyt, 1404.
• Kohlberg, Etan.“Imam and Community in the Pre-Ghayba Period” Authority and Political Culture in Shi’ism. Edited by Said Amir Arjomand. New York: 1988.
• Korkmaz, Sıddık, “Şiiliğin Siyasi Kolları ve Siyasi Düşünceleri”, İslam Siyasi Düşünceler Tarihi. 145-167 Ankara: Savaş yayınları, 2018.
• Kuleynî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ya’kûb b. İshâk (329/940). el-Usûlu’l-Kâfi. tsh. Necmuddîn Âmîlî. tlk. Ali Ekber Ğıffârî. Tahran: Mektebetu’l-İslamiyye, 1388.
• Kummî, Ali b. İbrahim Ebi’l-Hasan (307/919). Tefsîru’l-Kummî. Beyrut: 1991.
• Kutlu, Sönmez. “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi I (2002), 168-210.
• Kutlu, Sönmez. “İslam Düşüncesinde Tarihsel Din Söylemleri Olgusu”. İslâmiyât IV (2001), 15-36.
• Madelung, V.. “İsna Aşeriye'ye Göre İmamın Gaybetinde Selahiyet Meselesi”. çev. Bülent Ünal. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, İzmir: l994, 539-551.
• Meclisî, Muhammed Bâkır (1110/1697). Bihâru’l-Envâr. thk. Lecne. Beyrut: Müessesetü'l-Vefa, 1992.
• Mes’ûdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (345/956). Murûcu’z-Zeheb ve Me’âdînu’l-Cevher. thk. Saîd Muhammed Lehhâm. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1997.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî (413/1022). el-İrşâd fî Ma’rifeti Hucecillâhi alâ’l-İbâd. thk. Muessesetu Âl-i Beyt. Beyrut: Daru’l-Müfid, 1993.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî (413/1022). Evâilu’l-Makâlât, fî Mezâhibi’l-Muhtârât. tlk. Fadlullâh ez-Zencânî. Tebriz: 1363.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî (413/1022). İhtisâs. thk. Ali Ekber el-Ğıfârî ve Seyyid Mahmut ez-Zerendî. Beyrut: Daru’l-Müfid, 1993.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu’mân el-‘Abkarî el-Bağdâdî (413/1022). el-İfsâh fî İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn. Kum: Müessesetu’l-Bise, 1412.
• Murtazâ, Şerîf Ebî’l-Kâsım Ali b. Huseyn el-Mûsevî (432/1044). eş-Şâfî fî’l-İmâme. thk. es-Seyyid Abdu’z-Zehrâ el-Huseynî el-Hatîb. Tahran: Müessesetu’s-Sâdık, 1987.
• Murtazâ, Şerîf Ebî’l-Kâsım Ali b. Huseyn el-Mûsevî (432/1044). “Cevâbâtu Mesâilu’r-Râziyye”, Resâilu Şerîf Murtazâ. Kum: Dârü'l-Kur'âni'l-Kerim, 1405.
• Murtazâ, Şerîf Ebî’l-Kâsım Ali b. Huseyn el-Mûsevî (432/1044). Tenzîhu’l-Enbiyâ. Byy: trz.
• Musevî, Abbas Ali. el-İmam Ali Münteha’l-Kemali’l-Beşeriyyeti. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1983.
• Mutahhari, Murtaza. İslam ve Değişim. çev. Burhanettin Dağ. Ankara: Fecr yayınları, 2000.
• Nâşî el-Ekber (293/905). Mesâilu’l-İmâme ve Muktetafât mine’l-Kitâbi’l-Evsât fî’l-Makâlât (Usûlu’n-Nihâl). thk. Josef Van Ess. Beyrut: el-Ma’hedü’l-Almani li’l-Ebhasi’ş-Şarkiyye, 1971.
• Nişvânu’l-Himyerî, Ebû Saîd (573/1175). Hûru’l-‘Îyn. nşr. Kemâl Mustafa. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1948.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Musa, (300/912). Fıraku’ş-Şîa. tsh. Seyyid Muhammed Sâdık. Necef: el-Mektebetü'l-Murtazaviyye, 1936.
• Nevin, Abdulhâlık Mustafâ. İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz yayıncılık, 1990.
• Onat, Hasan. Emeviler Devri Şîi Hareketleri ve Günümüz Şîiliği. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Mustafa. Tefsir’de Ehl-i Sünnet & Şia Polemikleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Rayyıs, Ziyâuddîn. İslam’da Siyasi Düşünce Tarihi. çev. İbrahim Sarmış. İstanbul: Nehir, 1995.
• Rızâ el-Muzaffer, Muhammed. Şîa İnançları. çev. Abdulbâkî Gölpınarlı. İstanbul: Zaman Yayınları, 1978.
• Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin Ebî Ca‘fer İbn Bâbeveyh el-Kummî (381/991). Kemâlu’d-Dîn ve Temâmu’n-Ni’me. tsh. Ali Ekber el-Ğıffârî. Kum: Müessesetü'n-Neşri'l-İslâmî, 1405.
• Saffâr, Muhammed b. Hasan b. Ferrûh (290/902). Besâiru’d-Derecât el-Kubrâ fî Fedâili Âl-i Muhammed. Kum: Menşuratü'l-A'lemi, 1374.
• Şahin, Hanifi .“Mehdi Tartışmalarının Şiî Siyasi Düşüncesine Yansımaları”, Uluslararası Mehdilik Sempozyumu Bildirileri (2018), 539-556.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (548/1153). el-Milel ve’n-Nihâl. thk. Emîr Ali Mehrân, Ali Hasan Fâur, Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1996.
• Taberî, İbn Cerîr Ebû Ca'fer Muhammed (310/922). Târîhu’t-Taberî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1998.
• Taberî, İbn Rüstem, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr el-Âmilî (IV/X. asır). Delâilu’l-İmâme. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1988.
• Tabersî, Ebû Mansûr Ahmed b. Ali b. Ebî Tâlib (VI/XII. asır). el-İhticâc. thk. Seyyid Muhammed Bâkır el-Mûsevî. Meşhed: Bünyad-ı Pejûheşha-yı İslami, 1403/1981.
• Tan, Muzaffer. “İsmaili Davet: Sosyo-politik Gelişim Süreci”. Dini Araştırmalar, 18/47 (Aralık 2015), 79-96.
• Turan, Abdullah. Ehl-i Beyt Mektebinde Temel İnançlar. İstanbul: Al-i Taha, 1999.
• Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (460/1067). el-İktisâd fî mâ Yeteallaku bi’l-İ’tikâd. Necef: Cem'iyyetu Münteda en-Neşr, 1979.
• Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (460/1067). Kitâbu’l-Gaybe. thk. İbâdallâh et-Tahrânî ve Ali Ahmed Nâsıh. Kum: Müessesetü'l-Maârifi'l-İslâmiyye, 1411.
• Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (460/1067). “Mesâilu’l-Kelâmiyye”. Resâilu Şeyh Tûsî. (yy., trz.)
• Tûsî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Hasan (460/1067). “Risâle fî’l-Fark beyne’n-Nebî ve’l-İmâm”. Resâilu Şeyh Tûsî. (yy., trz)
• Uyar, Mazlum. “Velayet-i Fakih’in Ortaya Çıkışı ve Değerlendirilmesi”. Dinî Araştırmalar. II/6 (2000), 77-98.
• Uyar, Mazlum. Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs, 2004.
• Ümit, Mehmet. “Zeydiyye Mezhebi, İmamet Anlayışı ve Sahâbe Hakkındaki Görüşleri”. Yakın Doğu Üniv. İlahiyat Fakültesi Der. I/2 (2015), 93-118.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca'fer b. Vehb (292/905). Târîhu’l- Ya’kûbî. Beyrut: Daru Sadır, trz.
• Zencânî, Seyyid İbrahim el-Mûsevî. Akâidu’l-İmâmiyye. Kum: İntişarat-ı Hazret-i Mehdi, 1982.
• Zevadi, Mahmud. “Kur’an’a Göre İnsan Doğası ve Yapay Zeka”. Önyargı, çev. İbrahim Kapaklıkaya. 205-222. İstanbul: Mahya Yayınları, 2016.
• Zygmunt Bauman. Hermenötik ve Sosyal Bilimler. çev. Hüseyin Oruç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.