İslamofobi’nin Teo-Politik Kökenleri ve Güncel Yansımaları

Yıl 2023, Sayı: 18, 1 - 30, 26.12.2023

Ali Gür

https://doi.org/10.52886/ilak.1363405

Cited By: 1

Öz

En açık şekliyle İslam karşıtlığı ve nefreti olarak tanımlanabilecek İslamofobi; sosyolojiden siyasete, psikolojiden uluslararası ilişkilere kadar birçok alanda detaylı olarak çalışılan güncel bir sorun olmakla birlikte teolojik boyutu çoğunlukla göz ardı edilmiştir. Bu yüzden İslamofobi’nin asli kökeninin teolojik boyuttan kaynaklandığı, daha sonra tarihsel süreçte sosyo-kültürel ve endüstriyel forma dönüştüğü düşüncesi irdelemeye değer bir konudur. Ortaya çıktığı çağda göreceli olarak etkisiz bir bölge ve kabileden doğan İslam medeniyetinin kısa sürede Hristiyan Roma’ya kafa tutması, Hristiyanlığın egemenlik alanlarında hızla yayılması ve Hristiyanlık inancını temellerinden sarsmaya azmetmesi Hristiyanlığın İslam’ı önemli bir rakip olarak görmesine yol açmış ve tarih boyunca bu rekabet sürmüştür. Uzun yıllar pagan kültürle, Yahudilerle daha sonra kendi içinde ve nihayetinde İslam’la çatışmaya giren Hristiyan Batı dünyası, Orta Çağda yürüttüğü din savaşlarını oryantalizmle bilimsel dünyaya taşımış; İslamofobi kavramı ile de İslam karşıtlığını güncelleyerek kurumsallaştırmıştır. İslamofobi kavramının ilk teolojik temellerini oluşturan Şamlı Yuhanna (John of Damascus) yazdığı eserlerle Hristiyanlarla Müslümanlar arasında önemli bir gerilme ve kırılma hattı oluşturmuştur. Önemli tartışmaların yaşandığı VIII. yüzyılda aktif olan Şamlı Yuhanna, Orta Çağ boyunca Hz. Muhammed (a.s.) ve İslam’ın olumsuz yönde algılanmasına yol açan ilk önemli figür olmuştur. Yuhanna ile başlayan ve polemik üzerine şekillenen Hristiyan-İslam tartışmaları daha sonraki yüzyıllarda çok sayıda teoloğa da kaynak oluşturmuştur. İslam ve Hristiyanlığın büyük oranda aynı coğrafyada yayılım göstermeleri, Müslümanların Hristiyan dünyası için önem arz eden Kudüs, İspanya ve İstanbul’u fethetmeleri, Hristiyan dünyasının ruhani merkezi Roma’ya ulaşmak adına Viyana’nın kapılarına dayanmaları, İslam’ın gelmesiyle Hristiyanlık döneminin kapandığı ve ilahi kurtuluşun sadece İslam’da olduğu yönündeki meydan okumaları İslamofobi’nin teo-politik kökenini oluşturmuştur. Bu yüzdendir ki Orta Çağ’ın büyük bir bölümünde İslam öldürücü bir tehlikenin simgesi olarak görülmüş ve günümüze kadar bu yaklaşım sürdürülmüştür. Hristiyanlığın ilk zamanlardan beri İslam’ı hedefe koymasının ana sebeplerinden birinin de hem Hristiyanlığın hem de İslam’ın birbirleri hakkında dünyayı ele geçirecekleri şeklindeki inançsal korkularıdır. Özellikle İslam’ın fetihlerle hızla yayılması ve çok uzak coğrafyalara kadar ulaşması Orta Çağda Hristiyanların bu korkularını zamanla daha fazla artırmıştır. Günümüzde de bu durum değişmemiş ancak tüm negatif propagandalara rağmen İslam sürekli yayılmaya devam etmiştir. İki milyara yaklaşan Müslüman toplumun birkaç yüzyıldır yattığı derin uykudan uyanıp yeniden güçlenerek Avrupa değerlerini aşındıracaklarına, Batı medeniyetini yok ederek İslami bir düzen kuracaklarına yönelik tarihsel korkuları, onların bilinç altlarındaki İslam düşmanlığını açığa çıkarmaktadır. Çünkü Hristiyan Batıya göre ilk dönemlerinden beri Müslümanların fetihçi anlayışının arka planındaki asıl motivasyon kaynağı, İslam’ın çok güçlü tek tanrı inanışıyla siyasal hakimiyet tasavvuru arasında kurdukları ilişkidir. Müslümanların siyasal iktidarlarıyla birlikte bilim, felsefe, sanat ve düşünce odaklı yeni bir medeniyet kurmaları sosyo-kültürel bir tehdit olarak algılanmış ve teolojik önyargılar bu durumun oluşumunda belirleyici rol üstlenmiştir. Bu yüzden İslamofobi’nin teolojik kökenleri üzerine kapsamlı çalışmalar yapılması gerektiğini; İslamofobi’yi ele alırken temel problemin Doğu-Batı çatışması değil, Hristiyan dünyasının tarihsel bilinçaltının yansıması olan Anti-İslamizm (gerçeğinin/olgusunun) olduğu yönünde toplumsal farkındalığa bu tür çalışmaların katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Teo-Politik Bakış, Doğu-Batı Ayrışması, Medeniyetler Çatışması, Hristiyanlık, İslam, İslamofobi, Anti-İslamizm

Etik Beyan

Etik Onay istenen bir çalışma türü değildir

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Proje kapsamında yapılmamıştır

Teşekkür

Yok

Theo-Political Origins and Current Reflections of Islamophobia

Öz

Islamophobia, which can most clearly be defined as anti-Islamism and hatred, is a current problem that has been studied in detail in many fields from sociology to politics, psychology to international relations, but its theological dimension has mostly been ignored. Therefore, the idea that Islamophobia has a theological dimension at its origin and then transformed into a socio-cultural and industrial form in the historical process is a subject worth examining. The Islamic civilization, which emerged from a relatively ineffective region and tribe in the era in which it emerged, soon challenged Christian Rome. The rapid spread of Islam in the areas dominated by Christianity and its determination to shake the foundations of the Christian faith led Christianity to see Islam as an important rival, and this rivalry continued throughout history. The Christian Western world, which for many years was in conflict with pagan culture, with the Jews, then with itself, and eventually with Islam, brought the religious wars it waged in the Middle Ages to the scientific world with orientalism, and updated and institutionalized anti-Islamism with the concept of Islamophobia. John of Damascus, who formed the first theological foundations of the concept of Islamophobia, created an important line of tension and rupture between Christians and Muslims with his works. John of Damascus, who was active in the 8th century when important debates took place, was the first important figure who caused the Prophet Muhammad (pbuh) and Islam to be perceived negatively during the Middle Ages. The Christian-Islamic debates, which started with John and took shape on polemics, served as a source for many theologians in the following centuries. Islam and Christianity have largely spread in the same geography. Muslims conquered Jerusalem, Spain and Istanbul, which are important for the Christian world, and reached the gates of Vienna to reach Rome, the spiritual centre of the Christian world. The challenges that the Christian era ended with the coming of Islam and that divine salvation is only in Islam constituted the theo-political origin of Islamophobia. That is why, for most of the Middle Ages, Islam was seen as a symbol of mortal danger, and this approach has been maintained until today. One of the main reasons why Christianity has targeted Islam since the early times is their belief that both Christianity and Islam will take over the world from each other. Especially the rapid spread of Islam through conquests and its reach to very distant geographies increased these fears of Christians in the Middle Ages over time. Today, this situation has not changed; on the contrary, Islam has continued to spread despite all the negative propaganda. The historical fears of the Western World that the nearly two billion Muslim community will wake up from a deep sleep of several hundred years, become stronger again, erode European values, destroy Western civilization and establish an Islamic order, reveals the hostility to Islam in their subconscious. For, according to the Christian West, the main source of motivation behind the conquering understanding of Muslims since their early times is the relationship they established between Islam's very strong belief in a single god and the vision of political domination. Muslims' establishment of a new civilization focused on science, philosophy, art and thought, together with their political power, was perceived as a socio-cultural threat, and theological prejudices played a decisive role in the formation of this situation. Therefore, we think that comprehensive studies should be conducted on the theological roots of Islamophobia, and that such studies will contribute to social awareness that the main problem when dealing with Islamophobia is not the East-West conflict, but anti-Islamism (the reality/phenomenon), which is a reflection of the historical subconscious of the Christian world.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Theo-Political Perspective, East-West Separation, Clash of Civilizations, Christianity, Islam, Islamophobia, Anti-Islamism

Proje Numarası

Proje kapsamında yapılmamıştır

Kaynakça

• Ahmed, Nazir. “Islamophobia and Antisemitism”. European Judaism 37/1 (2004), 124-127.
• Akdemir, Erhan. “Avrupa Aynasında Türk Kimliği”. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 7/1 (2007), 131-148.
• Alıcı, Mustafa. “Batı’nın Bitmeyen Sanal Korkusu: İslamofobi̇”. Diyanet İlmi Dergi 55/2 (2019), 405-434.
• Alıcı, Mustafa. Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Allen, Chris. Islamophobia. Farnham: Ashgate Publishing, 2010.
• Allen, Christopher. “Justifying Islamophobia: A Post-9/11 Consideration of the European Union and British Contexts”. American Journal of Islam and Society 21/3 (2004), 1-25.
• Ar, Merve. İslamofobinin Dini ve Kültürel Kökenleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ar, Merve - Aydın, Mahmut. “İbrahimi Geleneklerde Tevhid ve Vahdet”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2016), 5-18.
• Armstrong, Karen. Muhammad Prophet for Our Time. London: Harper Collins Publishers, 2007.
• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları, 2012.
• Bangstad, Sindre - Bunzl, Matti. “Anthropologists are Talking about Islamophobia and Anti-Semitism in the New Europe”. Ethnos 75/2 (2010), 213-228.
• Barın, Hilal. Tedirgin Nefret: İslâmofobi ve DAEŞ. İstanbul: Tezkire Yayıncılık, 2016.
• Bayoumi, Moustafa. “Fear and Loathing of Islam”. The Nation. Erişim 15 Eylül 2023. https://www.thenation.com/article/archive/fear-and-loathing-islam/
• Bayraklı, Enes - Güngörmez, Oğuz. “İslamofobi ve Anti-Semitizm Karşılaştırmalarını Anlamlandırmak: Kapsamlı Bir Literatür Değerlendirmesi”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 14/53 (2018), 119-148.
• Bayraklı, Enes - Hafez, Farid. European Islamophobia Report 2015. İstanbul: SETA Publications, 2016.
• Bebel, August - Atayman, Veysel. Hz. Muhammed ve Arap-İslam Kültürü Dönemi. İstanbul: Bordo Siyah, 2005.
• Bleich, Erik. “What Is Islamophobia and How Much is There? Theorizing and Measuring an Emerging Comparative Concept”. American Behavioral Scientist 55/12 (Aralık 2011), 1581-1600. https://doi.org/10.1177/0002764211409387
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2009.
• Buehler, Arthur F. - Atalay, Mehmet. “İslamofobi: Batı’nın ‘Karanlık Tarafı’ nın Bir Yansıması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/1 (2014), 123-140.
• Canatan, Kadir. “İslamofobi ve Anti-İslamizm: Kavramsal ve Tarihsel Yaklaşım”. Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslamizm. ed. Kadir Canatan - Özcan Hıdır. 19-62. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2007.
• Cesari, Jocelyne - Esposito, John. İslam’dan Korkmalı mı?. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Birey Yayınları, 1999.
• Devran, Yusuf - Tanır, Mesut. “İslamofobinin Yayılması: ‘Inside the Koran’ Örneği”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/38 (2019), 161-185.
• Er, Tuba - Ataman, Kemal. “İslamofobi ve Avrupa’da Birlikte Yaşama Tecrübesi Üzerine”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 747-770.
• Erdin, Murat. 11 Eylül Saldırıları ve İslamofobi: ABD ve Avrupa’da Görülen İslam Karşıtı Eylem ve Hareketlerin Nedenleri ve Sonuçları (İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), 2014.
• Esposito, John L. İslam Tehdidi Efsanesi. çev. Ömer Baldık vd. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2002.
• Esposito, John L. - Kalin, Ibrahim. Islamophobia: The Challenge of Pluralism in the 21st Century. New York: Oxford University Press., 2011.
• European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia. “Muslims in the European Union: Discrimination and Islamophobia”. EUMC, 2006.
• Fallaci, Oriana. The Force of Reason. New York: Rizzoli, 2006.
• Garaudy, Roger. İslam’ın Vadettikleri. çev. Salih Akdemir. İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
• Garaudy, Roger. Verheissung Islam. München: SKD Bavaria, 1989.
• Geisser, Vincent. İslamo Fobi. İzmir: Mavi Ufuklar Yayınları, 2010.
• Genel, Mehmet Gökhan. “Avrupa’daki Türk Medya Perspektifinden Batı’nın Bir ‘Ötekileştirme’ Dili Olarak Kullandığı İslâmofobi’ye Bakış”. Atatürk İletişim Dergisi 6 (2014), 105-123.
• Goddard, Hugh. A history of Christian-Muslim Relations. Chicago: New Amsterdam Books, 2000.
• Göknel, Ergun. Öteki’den Düşman’a İslamafobi-1. İstanbul: Kanes Yayınları, 2015.
• Grabar, Oleg. “The Umayyad Dome of the Rock in Jerusalem”. Ars Orientalis, 33-62.
• Gür, Ali. “FETÖ ve Aum Shinrikyo Örnekliğinde Ilımlı Dini Hareketten Terör Örgütüne Dönüşüm: Sistematik Bir Değerlendirme”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/2 (2023), 604-614.
• Gür, Ali. “FETÖ’nün Şii Haşhaşiler ve Sünni Kadiyaniler ile Yapısal Benzerlikleri: Sistematik Değerlendirme”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 22/3 (2023), 702-718.
• Gür, Ali. Vaizlikten Teröristliğe Bir İhanetin Portresi Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ/PDY). Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2023.
• Haddad, Yvonne Yazbeck. Muslims in the West: From Sojourners to Citizens. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Hagemann, Ludwig. Martin Luther ve İslam Anlayışı. çev. Kuthan Kahramantürk. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 2000.
• Harman, Ömer Faruk. Hıristiyanların İslam’a Bakışı, Asrımızda Hıristiyan Müslüman Münasebetleri. İstanbul: İSAV, 1993.
• Huntington, Samuel. Medeniyetler Çatışması ve Yeni Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. çev. Mehmet Turhan - Cem Soydemir. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2006.
• Huntington, Samuel P. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York: Simon & Schuster Paperbacks, 1996.
• İnalcık, Halil. Doğu Batı: Makaleler I. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 5. Basım, 2006.
• Kalın, İbrahim. Ben, Öteki ve Ötesi: -İslâm-Batı ilişkileri tarihine giriş. İstanbul: İnsan Yayınları, 11. Basım, 2017.
• Kalın, İbrahim. İslam ve Batı. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Kalmar, Ivan. İslamofobi Yeni Antisemitizm midir? Analiz. SETA Yayınları, 2018.
• Kaplan, İbrahim. “Erken Dönem Müslüman-Hıristiyan Polemik Geleneği”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Dergisi, 155-187.
• Karslı, Necmi. “İslamofobi’nin Psikolojik Olarak İncelenmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/1 (2013), 75-100.
• Lean, Nathan. İslamofobi Endüstrisi. çev. İbrahim Yılmaz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Lean, Nathan - Esposito, John L. The Islamophobia Industry: How the Right Manufactures Fear of Muslims. London : New York: Pluto Press, 2012.
• Lewis, Bernard. Arabs in History. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Lewis, Bernard. Islam and West. New York: Oxford University Press, 1994.
• Lewis, Bernard. İnanç ve İktidar: Orta Doğu’da Din ve Siyaset. çev. Ayşe Mine Şengel. Ankara: Akılçelen, 2. Basım, 2017.
• Lewis, Bernard. “The Roots of Muslim Rage”. The Atlantic Monthly 266/3 (1990), 47-60.
• Mencet, Mustafa Sami. “Tari̇hsel Arka Planiyla Türki̇ye’de İslamofobi̇”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 14/53 (2018), 191-208.
• Miles, Robert. Irkçılık. çev. Sibel Yaman. İstanbul: Sarmal, 2000.
• Milton-Edwards, Beverley. “The Quest for a New Perspective”. Interpreting Islam. ed. Hastings Donnan. London: SAGE Publication, 2002.
• Mishra, Pankaj. Asya’nın Batıya İsyanı. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2013.
• Odabaşı, Ufuk. Norveç’te Terör ve Breivik’in Manifestosu. UTSAM: Polis Akademisi, 2012.
• Okumuş, Ejder. “ABD’de İslamofobi ve Anti-İslamizm: 11 Eylül Öncesi ve Sonrası”. Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslamizm. 235-257. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2007.
• Okumuş, Fatih. “Avrupa’da İslamofobi ve Mabadı: Avrupa’da İslamofobi ve Avrupalı Müslümanların Tepki ve Tutumları”. Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslamizm. ed. Kadir Canatan - Özcan Hıdır. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2007.
• Olgun, Hakan. “Tarihsel Bir Kurgu Ürünü Olarak İslamofobya”. Diyanet İlmi Dergi 44/3 (2008), 31-48.
• Olgun, Hakan. “Teolojik Uyum Sorunu: Luther ve İslam”. Milel ve Nihal 5/3 (2008), 329-333.
• Ortaylı, İlber. “Avrupa ve Biz”. Milel ve Nihal 6/2 (2009), 373-382.
• Rane, Halim vd. Media Framing of the Muslim World: Conflicts, Crises and Contexts. London: Palgrave Macmillan, 2014.
• Renan, Ernest. Nutuklar ve Konferanslar. çev. Ziya İşhan. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1947.
• Rodinson, Maxime. Batıyı Büyüleyen İslam. çev. Cemil Meriç. İstanbul: Pınar Yayınları, 1983.
• Sahas, Daniel J. John of Damascus on Islam: The 'Heresy of the Ishmaelites'. Louvain: E.J. Brill, 1972.
• Said, Edward W. Covering Islam: How the Media and the Experts Determine How We See the Rest of the World. London: Random House, 2008.
• Said, Edward W. Medyada İslam: Gazeteciler ve Uzmanlar Dünyaya Bakışımızı Nasıl Belirliyor? çev. Aysun Babacan. İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
• Sarıçam, İbrahim - Erşahin, Seyfettin. “Batı Oryantalizminin Hz. Peygambere Bakışı”. Eskiyeni 5 (2007), 5-21.
• Sayyid, Salman. A Fundamental Fear: Eurocentrism and the Emergence of Islamism. New York: Bloomsbury Publishing, 2015.
• Shyrock, Andrew. Islamophilia-Beyond the Politics of Enemy and Friend. Bloomington: Indiana University Press, 2010. Steinberg, Shirley R. Islamophobia: The Viewed and the Viewers. Teaching Against Islamophobia. New York: Peter Lang Publishing, 2010.
• Stella, Francesco. “Avrupa’da İslam Hakkında Bilinenler”. çev. Leyla Tonguç Basmacı. Ortaçağ. ed. Umberto Eco. 642-648. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Ṭibi, Bassam. Euro-Islam: Die Lösung eines Zivilisationskonfliktes. Darmstadt: Wissenschaftiche Buchgesellschaft, 2009.
• Trust, Runnymede. Islamophobia: A Challenge for Us All. London: Runnymede Trust, 1997. http://www.runnymedetrust.org/uploads/publications/pdfs/islamophobia.pdf
• Watt, William Montgomery. Muhammad at Medina. Oxford: Oxford Clarendon Press, 1956.
• Yıldız, Huriye vd. “Yeni Zelanda Terör Saldırısı Özeliinde İslam Karşıtlığı”. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi 2 (2019), 107-128.
• Yılmaz, Fatma. Avrupa’da Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı. Ankara: USAK Yayınları, 2008.
• Zaal, Mayida. “Islamophobia in Classrooms, Media, and Politics”. Journal of Adolescent & Adult Literacy 55/6 (2012), 555-558.