الحنبلية بين الفقه والاعتقاد: تحقيق حول الخلفيَّة السلفيَّة اللاهوتيِّة

Yıl 2015, Sayı: 1-2, 91 - 106, 19.10.2015

Muhyettin İğde

Öz

هذه المقالة تهدف إلى إلقاء الضوء على ماهية الحنبليَّة التي تشكَّلت عبر آراء أحمد بن حنبل. وقد حدثت مناظرات عديدة حول مذهب الحنبليَّة من بداية عمليّة الظهور إلى يومنا هذا. هل الحنبليَّة في الواقع مذهب فقه ي أم اعتقادي؟ وما هو مدى تقبلها كمذهب رابع من مذاهب أهل السنَّة؟ ثمّ إنْ كانت مذهبا اعتقاديا فما السبب في وجودها بين المذاهب الفقهيَّة؟ أم تطوَّرَ المذهب عبر الزمن ففقد الجانب الاعتقاديّ وتحوَّل إلى مذهب فقهيٍّ؟ والمحاولة التي بين أيديكم تقف على تلك الأسئلة وتحاول الإجابة عنها

Anahtar Kelimeler

أحمد بن حنبل, الحنبليَّة, المحنة, الفقه, الاعتقاد

Hanbalısm Between Law And Theology: A Research On Theologıcal Background Of Salafısm

Öz

In this article, aim is to understand Hanbalism, formed around ideas of Ahmad b. Hanbal. From its emergence to nowadays, Hanbalism sect have been mentioned around some debates. Although it has been accepted as one of the four of Sunni schools of law (fiqh), is Hanbalism a real Sunni school of law (fiqh)? Is it a theological (itiqâd) sect? If it is a theological (itiqâd) sect, why it has been accepted as one of the four of Sunni schools of law (fiqh)? Or is this sect transformed through history to a law (fiqh) sect by losing its theological (itiqâd) traits? This study put emphasis on such topics.

Anahtar Kelimeler

Ahmad b. Hanbal, Hanbalism, Mihna, Fiqh, Itiqad

Fıkıh ve İtikad Arasında Hanbelîlik: Selefîliğin Teolojik Arka Planı Üzerine Bir İnceleme/ Hanbalısm Between Law And Theology: A Research On Theologıcal Background Of Salafısm / الحنبلية بين الفقه والاعتقاد: تحقيق حول الخلفيَّة السلفيَّة اللاهوتيِّة

Öz

Bu Makale Ahmed b. Hanbel'in görüşleri etrafında oluşan Hanbelîliğin nasıl bir mezhep olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ortaya çıkış sürecinden günümüze kadar Hanbelî mezhebi ile ilgili çeşitli tartışmalar gündeme gelmiştir. Dört Sünnî fıkıh mezhebinden biri olarak kabul edilen Hanbelîlik gerçekte fıkhî bir mezhep midir? İtikadî bir mezhep midir? Şâyet itikadî bir mezhep ise Hanbelîliğin dört Sünnî fıkıh mezhebi arasında yer almasının sebebi nedir? Ya da mezhep, sonraki süreçte geçirdiği bazı evrilmelerin sonucunda itikadî yönünü kaybederek bir fıkıh mezhebine mi dönüşmüştür? Elinizdeki çalışmada bu ve benzeri konular üzerine durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed b. Hanbel, Hanbelîlik, Mihne, Fıkıh, İtikad

Kaynakça

• Abdülmecîd Mahmûd Abdülmecîd, el-İtticahâtü'l-Fıkhîyye ‘İnde Ashâbi'l-Hadîs fî’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî, Mektebetü'l-Hâncî, Kahire 1399/1979.
• Akyüz-Çapcıoğlu, Niyazi-İhsan (Ed.), Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, t.y.
• AlSarhan, Saud Saleh, Early Muslim Traditionalism: A Critical Study of the Works and Political Theology of Ahmad Ibn Hanbal, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), University of Exeter, United Kingdom 2011.
• Câbirî, Muhammed Abid, el-Musakkafûn fi’l-Hadareti’l-Arabiyye Mihnetu İbn Hanbel ve Nükbetu İbn Rüşd, Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, Beyrut 2000.
• Cook, Michael, Commanding Right and Forbidding Wrong in İslamic Thought, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
• Cooperson, Michael, Classical Arabic Biography The Heirs of the Prophets in The Age of al-Ma’mûn, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
• Crone, Patricia, Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasî Düşünce, çev. Hakan Köni, Kapı yayınları, İstanbul 2007.
• Crone, Patricia, Slaves on Horses: The Evolution of The İslamic Polity, Cambridge University Press, Cambridge 1980.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan, “Cristopher Melchert ve Mezheb: Gelenekçi Bir Oryantalistin İslâm Hukuk Tarihi ve Ehl-i Sünnet Yorumu”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 4, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, Mesâilu’l-İmâm Ahmed Rivâyetu Ebî Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, thk. Ebû Mu’âz Târık b. ‘Avdullah b. Muhammed, Mektebetu İbn Teymiyye, Mısır 1420/1999.
• Ebû Nu’aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah, Hilyetü’l-Evliyâ’ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ’, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1409/1988.
• Ebû Ya’lâ İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyin b. Muhammed b. Halef, el-Udde fî Usuli’l-Fıkh, Thk., Ahmed b. Ali b. Seyr el-Mübârekî, y.y., Riyad 1410/1990.
• Ebû Zeyd, Bekr b. Abdillâh, el-Medhalü'l-Mufassal ilâ Fıkhî'l-İmâm Ahmed b. Hanbel ve Tahrîcâti’l-Ashâb, Dârü'l-Âsıme, Riyad 1417/1997.
• Freyer, Hans, Din Sosyolojisi, çev. Turgut Kalpsüz, Yayına Hazırlayan: M. Rahmi Ayas, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2013.
• Gürkan, Menderes, “Hanbelî Fıkıh Usulünün Doğuşu ve Gelişimi-I”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 2000.
• Hallaq, Wael B., The Origins and Evolution of Islamic Law, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
• Haque, Ziaul, “Ahmad Ibn Hanbal: The Saint-Scholar of Baghdad”, Hamdard Islamicus, 8 (3), 1985.
• Hodgson, Marshall G. S., İslâm’ın Serüveni Bir Dünya Tarihinde Bilinç ve Tarih, Haz.: Metin Karabaşoğlu, İz Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Hurvitz, Nimrod, “Biographies and Mild Asceticism: A Study of Islamic Moral Imagination”, Studia Islamica, 85, 1997.
• Hurvitz, Nimrod, “Schools of Law and Historical Context: Re-Examining the Formation of the Ḥanbalî Madhhab”, Islamic Law and Society, 7 (1), 2000.
• Hurvitz, Nimrod, The Formation of Hanbalism: Piety into Power, Routledge Curzon, London 2002.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf en-Nemerî, el-İntikâ’ fî Fedâili’s-Selâseti’l-Eimmeti’l-Fukahâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• İbn Ebî Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, Âdâbu’ş-Şafi’î ve Menâkibihi, thk. Abdulğani Abdulhalik, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• İbn Ebî Ya’lâ, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ebî Ya’lâ el-Ferrâ’, Tabakâtu’l-Hanâbile, thk. Abdurrahman b. Süleymân el-Useymin, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad, 1425/2005.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, Ravdatü’n-Nâzır ve Cennetü’l-Münâzır fî Usûli’l-Fıkh alâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk., Abdulaziz Abdurrahman es-Sa’îd, Cami’atu’l-İmam Muhammed b. Suud, Riyad 1399.
• İbn Receb, Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed, ez-Zeyl ‘alâ Tabakâti’l-Hanâbile, thk. Abdurrahamn b. Süleyman b. el-Useymin, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 1425/2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Menâkibu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Cîze, 1409.
• İğde, Muhyettin, “Ahmed b. Hanbel’in Fakîhliğiyle İlgili Tartışmalar”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 42, Yıl: 2014.
• İğde, Muhyettin, “Mihne Sürecinde Ahmed b. Hanbel ve Taraftarları”, M. Mahfuz Söylemez (Ed.), Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• İshâk b. İbrahim b. Hânî’ en-Nîsâbûrî, Mesâilu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel Rivâyetu İshâk b. İbrahim b. Hânî’ en-Nîsâbûrî, thk. Züheyr eş-Şâvîş, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1400.
• İşcan, Mehmet Zeki, “Ehl-i Sünet’te Dinî Bir Otorite Olarak ‘Selef’ Fikrinin Ortaya Çıkışı”, EKEV Akademi Dergisi, 9 (25), Güz 2005.
• İşcan, Mehmet Zeki, Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Araştırma, Kitabiyât, Ankara 2002.
• Laoust, Henry, “Ahmad b. Hanbal”, EI2, I, 276.
• Laoust, Henry, “Le Hanbalisme Sous le Califat de Bagdad (241/855-656/1258)”, Revue des Etudes Islamiques, 27, 1959.
• Lapidus, Ira M., “State and Religion in Islamic Societies”, The Past&Present, 151, 1996.
• Lapidus, Ira M., A History of Islamic Societies, Cambridge University Press, United Kingdom 2002.
• Macdonald, Duncan B., Development of Muslim Theology, Jurisprudence and Constitutional Theory, Darf Publishers Limited, London 1985.
• Makdisi, George, “Hanbalite Islam”, Studies on Islam, Merlin L. Swartz, Ed., çev. Oxford University Press, Newyork 1981.
• Makdisi, George, İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim, çev. Hasan Tuncay Başoğlu, Klasik, İstanbul 2007.
• Makdisi, George, Orta Çağ’da Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hristiyan Batı, çev. A. Hakan Çavuşoğlu, H. Tuncay Başoğlu, Gelenek Yayınları, İstanbul 2004.
• Melchert, Christopher, “Ibn Mujâhid and the Establishment of Seven Qur’anic Readings”, Studia Islamica, 91, 2000, 5-22.
• Melchert, Christopher, “The Hanabila and The Early Sufis”, Arabica, 48 (3), 2001.
• Melchert, Christopher, “Traditionist-Jurisprudents and the Framing of Islamic Law”, Islamic Law and Society, 8 (3), 2001.
• Melchert, Christopher, The Formation of The Sunni Schools of Law 9th-10th Centuries C.E., Brill, Leiden&New York&Köln 1997.
• Mughni, Syafiq A., Hanbalî Movements in Baghdâd from Abû Muhammad al-Barbahârî (d. 329/941) to Abû Ja’far al-Hashimî (d. 470/1077), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), University of California, Los Angeles 1990.
• Özafşar, Mehmet Emin, İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arka Planı Mihne Olayı ve Haşeviyye Olgusu, Ankara Okulu, Ankara 1999.
• Sa’dî Ebû Ceyb, Ahmed b. Hanbel: es-Sîre ve’l-Mezheb, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk 1998/1418.
• Sâlih b. Ahmed b. Hanbel, Ebu’l-Fadl, Mesâilu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel Rivâyetu İbnihi Ebi’l-Fadl Sâlih, nşr. Târık ‘Avdullâh b. Muhammed, Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, Riyad 1420/1999.
• Sâlih b. Ahmed b. Hanbel, Ebu’l-Fadl, Sîretü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. tlk. Fûâd b. Abdulmün’im Ahmed, Dârü’s-Selef, Riyâd 1415/1995.
• Schact, Joseph, “The Schools of Law and Later Developments of Jurisprudence”, Majid Khadduri, Herbert J. Liebesny, Ed., Law in the Middle East, The Middle East Institue, Wasinghton D.C. 1995.
• Schact, Joseph, İslâm Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1986.
• Spectorsky, Susan A., “Ahmad Ibn Hanbal’s Fiqh”, Journal of the American Oriental Society, 102 (3), 1982.
• Türkî, Abdullah b. Abdulmuhsin, “el-Mezhebu’l-Hanbelî Menhecuhu’l-Fıkhî ve Eşheru Ricâlihi”, ed-Dirâsâtu’l-İslamiyye, 23 (2), 1408/1988.
• Vikor, Knut, Between God and The Sultan: A History of Islamic Law, Hurst&Company, London 2005.
• Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç Yayınları, Ankara 2010.
• Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, çev. Taha Parla, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
• Zaman, Muhammad Qasim, “The Caliphs, The ‘Ulamâ’, and the Law: Defining The Role and Function of The Early ‘Abbâsid Period”, Islamic Law and Society, 4 (1), 1997.
• Zubayda, Sami, İslâm Dünyasında Hukuk ve İktidar, çev. Burcu Koçoğlu Birinci, Hasan Hacak, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.