Eleştirel Söylem Analizi Çerçevesinde Metin Çözümlemesi: İstiklal Marşı Örneği

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 152 - 168, 09.07.2021

Ahmet Güneş

Öz

Söylem analizi sosyal bilimler alanında birbirinden farklı biçim ve içeriklerde uygulanabilir. Uygulama düzeyindeki bu farklılıkların temel nedenleri arasında analiz aşamalarındaki temel odaklar, temalar ve veriler üzerindeki farklı yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan söylem analizi modeli çeşitlilik ihtiva eder. Fakat bu analiz modelinin bu kadar çok sayıda çeşitlilik içermesinin yanında ortak noktaları da vardır. Bunlardan en önemlisi ve söylem için vazgeçilmesi imkansız olanı ise araştırma sorunsalının üzerine oturtulması gereken faktör bağlam olarak karşımıza çıkar.
Medya metinlerinin haber analizinde de kullanılan A. Teun van Dijk’in geliştirdiği eleştirel söylem analizi yöntemi ideolojinin söylem düzeyine nasıl yansıdığını ortaya koymak için Mehmet Akif Ersoy’un yazdığı İstiklal Marşı’na uyarlanmaya çalışılmıştır. Eserde gerçeklikten hareketle anlamın nasıl oluştuğu yönünde bir izlek belirlenmiştir. Bu çalışmada metnin üzerini kurgulandığı niyet olgusunun söylemsel stratejileri bakımından eserin söylem düzlemindeki makro ve mikro yapılar aşamalarında çözümlenme yapılmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak eserde gerçeklik olgusu dilsel kodlarla yeniden inşa edilmiş ve belli bir anlam ve ideolojinin öne çıkarılmasında çeşitli retorik ve stratejik yapılar etkin bir şekilde kullanıldığı görülmüştür.
Bu çalışmada, İstiklâl Marşı’nın tarihsel ve kültürel dayanakları üzerinden E. Teun van Dijk’in eleştirel söylem analizi modelinden faydalanarak söylem çözümlemesi ve yorumlaması gerçekleştirilecektir. İstiklal Marşı’nı kaleme alan Mehmet Akif Ersoy bu metinde hangi olay, durum, olgu ve kişileri ön plana çıkarmış ve aynı zamanda soyut olarak hangi değerler üstünde durduğunu analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

A. Teun van Dijk, Eleştirel Söylem Analizi, İstiklal Marşı

Kaynakça

• Aygül, Zeynep (2012) Söylem Çalışmaları. Ed.: Prof. Dr. Sibel Arkonaç, Nobel Yayınları.
• BERGER, Arthur Asa (2000) Media and Communication Research Methods. London: Sage.
• Çetin, Nurullah (2014) “İstiklal Marşı’mızı Anlamak”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21, 2, 25-92.
• Geray, Haluk (2006) Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Güneş, Ahmet (2018) “Yazılı Basında Haber Söylemi: 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçim Haberlerinin Çözümlenmesi”, İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 6, 12, 13-42.
• Karaduman, Sibel (2017) “Eleştirel Söylem Çözümlemesinin Eleştirel Haber Araştırmalarına Katkısı ve Sunduğu Perspektif”, Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 4, 2, 31-46.
• Karaduman, Murad ve Akbulutgiller, Betül (2018) “İnternet Gazeteciliği ve Haber Söylemi: Reina Saldırısı Haberlerinin Çözümlemesi”, Erciyes İletişim Dergisi, 5, 3, 12-26. Kocaman, Ahmet (2009) Söylem Üzerine. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Solak, Ömer (2011) “Küçük Ağa Romanının Eleştirel Söylem Analizi”, Akademik Bakış Dergisi, 26, 1-14.
• Özer, Ömer (2011) Haber Söylem İdeoloji, Eleştirel Haber Çözümlemeleri, Konya: Literatürk Yayınları.
• Tuğan, Nuray Hilal (2015) “Son Dönem Türk Sinemasında Hastalık Temsilleri: ‘Saç’ Filminin Eleştirel Söylem Çözümlemesi”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı: 40, 48-76.
• Ülkü, Güler (2004) “Söylem Analizinde Yöntem Sorunu ve Van Dijk Yöntemi”, Haber, Hakikat ve İktidar İlişkisi içinde, der. Çiler Dursun, Ankara: Kesit Tanıtım.