Nişanlılıkta Yaptırılan İmam Nikâhının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 131 - 159, 30.06.2020

Hilal Özay

https://doi.org/10.5281/zenodo.3876184

Öz

Ülkemizde pek çok düzenleme yapılmasına ve kanunen suç sayılmasına rağmen çeşitli sebeplerle “imam nikâhı” veya “dini nikâh” adı altında gayri resmi nikâh akitleri sosyal bir realite olarak halen varlığını sürdürmektedir. Oysa mevcut hukuk sisteminde bu nikâh akitleri yok sayılmakta ve onların sebep olduğu sorunların mahkemelerce çözümü de söz konusu edilememektedir. Bunun sonucu olarak da bireysel ve toplumsal boyutta sıkıntılar ve mağduriyetler yaşanmaya devam etmektedir. İmam nikâhı yaptırma sebeplerinden birisi nişanlılıkta görüşme ve bir arada bulunmayı meşrulaştırma düşüncesidir. Bu makalede nişanlılıkta yapılan bu nikâhın, birey ve toplum açısından doğurduğu mağduriyetlere ve böyle bir nikâhın İslâm hukukundaki nikâh akdinin şartlarına ve geçmişte uygulanan imam nikâhına ne kadar uyup uymadığına dikkat çekilerek meşruiyeti tartışılmış ve İslâm hukuku açısından değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda nikâh ve nişan kavramlarının İslâm hukuku açısından ayrı anlamları olduğu ve ayrı hükümlere tabi olduğu, geçmişte yapılan imam nikâhı ile günümüzde yapılan imam nikâhının özellikle fonksiyon açısından farklı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca nişanlılıkta yapılan imam nikâhının sonuç ve şartlar itibariyle nikâh akdine de nişana da uymadığı için pek çok sorunun doğmasına sebep olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Nişan, Nikâh, Tescil, İmam Nikâhı

Evaluation of the Imam Marriage Made in Engagement in Terms of Islamic Law

Öz

Although many arrangements have been made in our country and it is considered a crime by law, the informal marriage contracts under the name of “imam marriage” or “religious marriage” still exist as a social reality for various reasons. However, in the current legal system, these contracts are ignored and the problems caused by them cannot be solved by the courts. As a result of this, individual and social problems and grievances continue to occur. One of the reasons for the Imam marriage is the idea of legitimizing the meeting and coexistence in engagement. In this article, its legitimacy has been discussed and evaluated in terms of Islamic law by drawing attention to the grievances of this marriage, which is made in engagement, in the individual and society and how much such a marriage complies with the conditions of the marriage contract in Islamic law and the imam marriage in the past. As a result of the study, it has been determined that the concepts of marriage and engagement have different meanings in terms of Islamic law and are subject to separate provisions and that the imam marriage in the past and the imam marriage in the present are different, especially in terms of function. In addition, it has been seen that the imam marriage in the engagement caused many problems because it did not comply with the marriage contract or the engagement in terms of the results and conditions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Engagement, Marriage, Registration, Imam Marriage

Kaynakça

• 1881/8 Şevval 1298 tarihli Sicilli Nüfus Nizamnamesi 33. Madde. Dersaâdet: İkdam Matbaası, 1319.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed (öl. 241/855). el-Müsned. 6 Cilt. Kahire: Müessetü’l- Kurtuba, ts.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1994, 1996.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990, 1991.
• Aktan, Hamza. “Nişanlanma”. İslâm’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 3/1576-1577. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2006.
• Ansay, Sabri Şakir. Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1952.
• Apaydın, Yunus. “Nikâh Akdinin Mahiyeti ve İmam Nikâhı Uygulaması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000), 371-380.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûḳu’l-luġaviyye. b.y.: y.y., ts.
• Aydın, Mehmet Akif. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Beşer, Faruk. Hanımlara Özel Fet¬valar. İstanbul: Nûn Yayıncılık, 2007.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (öl. 1390/1971). Hukukı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhıyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Cu‘fî (öl. 256/869). el-Câmiu’s-saḥîḥ. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cin, Halil. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1974.
• Çavuşzâde, Mehmed Azîz. Dürrü’s-sukûk. 2 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1288/1871.
• Çolak, Abdullah. İslâm Aile Hukuku. Çorum: Öncü, 2017.
• Dalgın, Nihat. “Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhi Sorunları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 35-50.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm Hukuku. Konya: Mistaş, 1977.
• Düstur. I. Tertip Zeyl II. İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası 1299. Erişim 24 Şubat 2020. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67.
• Düstur. I. Tertip. Ankara: Başvekâlet Devlet Matbaası, 1941. Erişim 24 Şubat 2020. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67.
• Düstur. I. Tertip. Ankara: Başvekâlet Devlet Matbaası, 1937. Erişim 24 Şubat 2020. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67.
• Düstur. II. Tertip. Dersaâdet: Matbai Âmire, 1332. Erişim 24 Şubat 2020.
• Düstur. II. Tertip. Dersaâdet: Matbai Âmire, 1334. Erişim 24 Şubat 2020.
• https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67.
• https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67.
• Düzdağ, Ertuğrul. Şeyhülüslam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (öl. 275/889). Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkî (öl. 884/1479). el-Mübdiʿ fî şerḥi’l-Muḳniʿ. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1400.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanlı Hukukunda İzinnâme ile Nikâh”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi 2 (2006), 41-60.
• Fâsî, Ebü't-Tayyib Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ali (öl. 832/1429). Zeylü't- taḳyîd fi ruvâti’s-sünen ve'l-mesânîd. nşr. Kemal Yûsuf el-Hût. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1410/1990.
• Fındıklıoğlu, Ziyaeddin Fahri. Tanzimatta İçtimaî Hayat. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Hırakî, Ebü’l-Kâsım Ömer b. Hüseyn b. Abdillâh el-Bağdâdî (öl. 334/946). Muḫtaṣari’l-Ḫıraḳī. thk. Zahîr Şâviş. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Hoca Sadettin Efendi. Tâcü’t-tevârih. hzr. İsmet Parmaksızoğlu. 5 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1979.
• İbn Batûta, Abdillâh Şemsüddîn (Bedrüddîn) Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed b. İbrâhîm el-Levâtî et-Tancî (öl. 770/1368). İbn Batûta’nın Seyehatnâmesi (Tuhfetü'n-nuzzar fi garaibi'l-emsâr ve acaibi'l-esfâr). sad. Mü’min Çevik. İstanbul: Üçdal, 1993.
• İbn Kemal, Şemseddin b. Ahmed b. Süleyman b. Kemalpaşazâde (öl. 940/1534). Fetâvâ-yı Kemalpaşazâde. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Darülmesnevi, 118, 2a-90a.
• İbn Kemal, Şemseddin b. Ahmed b. Süleyman b. Kemalpaşazâde (öl. 940/1534). Mühümmâtü’l-müfti. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 280, 1a-213b.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî (öl. 620/1223). el-Muġnî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (öl. 273/886). es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî (öl. 629/1231). et-Taḳyîd li-maʿrifeti ruvâti’s-sünen (ricâli’s-sünen) ve’l-mesânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1988.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî (öl. 595/1198). Bidâyetü’l-müctehid. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1402/1982.
• İbnü’l-Mülakkîn, Ebû Hafs Siracüddîn Ömer b. Ali b. Ahmed (öl. 804/1401). el-Bedru’l-münîr. 9 Cilt. Dâru’l-Hicret, Riyad, 1425/2004.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi - Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 13/2 (1958): 102-126.
• İnanır, Ahmet. İbn Kemal’in Fetvaları Işığında, Osmanlı’da İslâm Hukuku. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
• Jaschke, Gotthard. “Türkiyede İmam Nikâhı”. çev. Ahmet Mumcu, Ord. Prof. Sabri Şakir Ansay Hatırasına Armağan. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Ankara: Türk Matbaası, 1964, 11-34.
• Kahveci, Nuri. İslâm Hukuku Açısından Nişanlılık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1996.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ud b. Ahmed (öl. 587/1191). Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l- ’Arabî, 1982.
• Kehhâle, Ömer Rızâ (öl. 1407/1987). Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Keleş, Ekrem. “Dini “Nikâh Adı Altında Yapılan Gayr-ı Resmi Nikâh Akdinin Tahkim Yoluyla Sona Erdirilmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 3 (2004), 193-209.
• Kılıçer, M. Esad. “Kemalpaşazade’nin Aile Hukuku İle İlgili Bazı Fetvaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Nisan 1971), 83-95.
• Köksal, İsmail. “Uygulamadaki Resmi ve Dini Nikâhların Fıkhi Yönü”. Bilimname 16 (2009/1), 25-41.
• Köse, Saffet. “Toplumsal Meşrûiyet Açısından Nikâhta Aleniyet ve Türkiye’de İmam Nikâhı Uygulaması”. Dinlerde Nikâh, Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (İzmir 6-8 Nisan 2012). İstanbul 2012. 471-501.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Diyanet İşleri Meâli (Yeni). Erişim 10 Nisan 2019. http://www.kuranmeali.com/ÂyetKarsilastirma.php?sure=4&âyet=4.
• Küçüktiryaki, Ahmet Yasin. “Osmanlı Devletinde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2014/2), 177-201.
• Liv, Cemil. “Günümüze İmam Nikâhına Yönelişlerin Gerekçeleri ve Resmi Nikâh ile İmam Nikâhının Fıkhî Açıdan Karşılaştırılması”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2014), 163-191.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî (öl. 593/1197). thk. Muhammed Adnân Dervîş. el-Hidâye. 2 Cilt. Beyrut, Dâru’l-Erkam, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir (öl. 666/1268’den sonra). Muḫtârü’ṣ-Ṣıḥâḥ. thk. Mahmûd Hâtır. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1415/1995. "vsk." md. 1/295-296.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî (öl. 261/875). el-Câmiu's-saḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî (öl. 303/915). Sünenü Nesâî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî (öl. 676/1277). Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Onay, Ahmet. “Toplumsal Farklılaşma ve Türkiye’de İmam Nikâhı Meselesi”. Journal of Analytic Divinity. 2/2 (2018), 91/104.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 1990.
• Öztan, Bilge. Aile Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1979.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal (öl. V./XI. yüzyılın ilk çeyreği). el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Muhammed Seyyid. Lübnan: Dâru’l-ma’rife, ts. "vsk." md., 511-512.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî (öl. 240/854). el-Müdevvenetü’l- kübrâ. 16 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Schnacht, Joseph. “Nikah”. İslâm Ansiklopedisi. 9/259-261. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (öl. 483/1090). el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (öl. 771/1370). el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvaz. 2 Cilt. Beyrut 1411/1991.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (öl. 771/1370). el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvaz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs (öl. 204/820). el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1393/1973.
• Şelebi, Muhammed Mustafa. Ta’lîlü'l-ahkâm: Arz ve tahlîl li-tarikâti't-ta’lîl ve tetavvüratiha fi usuri’l-ictihad ve’t-taklîd. Mısır: Matbaatü’l-Ezher, 1947.
• Tevkii Abdurrahman Paşa. “Osmanlı Kanunnameleri”. Milli Tetebbûlar Mecmuası 1/2 (Mayıs-Haziran 1331/1915), 306-348.
• Tevkii Abdurrahman Paşa. “Osmanlı Kanunnameleri”. Milli Tetebbûlar Mecmuası 1/3 (Temmuz- Ağustos 1331/1915), 497-544.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) (öl. 279/892). Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1958.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilatı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yeniakit Gazetesi. “Müftülere Nikâh Kıyma Yetkisi TBMM’den Geçti” (18 Ekim 2017), 1. http://www.yeniakit.com.tr/haber/muftulere-nikâh-kiyma-yetkisi-tbmmden-gecti-386604.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî (öl. 743/1343). Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l- Kütübü’l-İslâmî, 1313.