Talâkta Ric‘at Bağlamında Kur’ân-ı Kerim’de Belirtilen İlkeler

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 681 - 706, 30.12.2020

İsmail Narin , Haşim Özdaş

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399268

Öz

İslam hukuk kaynaklarında etraflıca incelenmiş olan “ric‘î talâk”, eşler arasındaki nikâh bağını sonlandırmadığı için erkeğe eşine iddet süresi içerisinde dönüş yapma imkânı vermektedir. Kocanın “ric‘at” kavramıyla ifade edilen “dönüş yetkisi”, yeni bir nikâha gerek kalmadan evliliğin devam etmesini mümkün kılmaktadır. Ric‘î talâk ile iddet bekleyen eşe/ric‘iyyeye dönüş yetkisinin hukukî dayanağını oluşturan Bakara sûresinin 228, 229 ve 231 ile Talâk sûresinin 2. âyetlerinde birinci ve ikinci talâkta dönüşün gerçekleşme biçimine dair hukukî bazı düzenlemeler yer almaktadır. Bu çerçevede, kocanın kanundan doğan ric‘at yetkisinin hukukî sonuç doğurabilmesi, en başta dönüşün iddet günleri henüz sona ermeden yapılması şartına bağlanmıştır. Ayrıca dönüşün hangi ilkeler çerçevesinde yapılacağı ve evlilik birliğinin yeniden nasıl tesis edileceği konusunda âyetlerde “marûfa uygunluk”, “eşlerin arasını bulma”, “kadına zarar vermeme” ve “ric‘atın yapıldığına dair adalet sahibi iki şâhit bulundurma” hususlarının öne çıktığı görülmektedir. Bu çalışma, kocanın eşine iddet süresi içerisinde dönüş imkânını ifade eden ric‘atın istinat ettiği dört ilkeyi ele almayı ve analiz etmeyi amaçlamakta ve konunun hukukî sonuçlarını ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Tefsir, Aile, Talâk, Ric‘at

The Principles Indicated in Holy Qur’ān in Terms of Retreat (Rij‘at) in Ṭalāq

Öz

“Rij‘ī ṭalāq” (retreat in marriage bonds), investigated thoroughly in Islamic law resources, gives the man the opportunity to return to his wife within the period of ‘iddah (waiting period), as this does not end the marriage bond between the spouses. “The retreat authorization”, which is expressed with the concept of “rij‘at” of the husband, makes the marriage possible to continue without performing a new marriage. In 228, 229 and 231 verses of Surah al-Baqarah and 2nd verse of Surah al-Ṭalāq, forming, with retreat in marriage bonds, the legal basis of retreat power to spouse (rij‘iyyah) waiting for ‘iddah, there take place some legal regulations about realization of the first and second retreat in ṭalāq. Within this framework, it is essential that the retreat should be done before the ‘iddah days end so that the retreat authorization of the husband can create legal result. It is seen that some issues come to the forefront, such as primarily within what principles the retreat will be performed and how the unification of the marriage will be established again, in accordance with the Qur’anic verses that “compliance with well-known, “fixing between spouses”, “not harming the woman” and “presence of two fair witnesses that the retreat has occurred”. This article aims to investigate and analyse four principles that retreat is based on the possibility of the husband to retreat his wife within waiting period; and reveal the legal results of the issue.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Tafsīr, Family, Ṭalāq, Retreat (Rij‘at)

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâẓi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Kahire: Matbaatü Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Acar, Halil İbrahim. “Talak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1411/1990.
• Beġavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Me‘âlimü’t-tenzîl (Tefsîru’l-Beġavî). thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409/1989.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1412/1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Emir bi’l-Ma’rûf Nehiy ani’l-Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/138-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Desûkî, Muhammed ‘Arafe. Ḥâşiyetü’d-Desûḳī ‘ale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Dırînî, Muhammed Fethî. Naẓariyyetu’t-teassuf fî isti‘mali’l-ḥaḳ fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Döndüren, Hamdi. “Sosyal Değişme Karşısında İslâm Hukuku ve Yeni Yaklaşımlar”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 1/ (2003), 29-50.
• Düsûkî, Muhammed. el-Aḥvâlü’ş-şaḫṣiyye fi’l-mezhebi’ş-Şâfiî, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2011.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 2. Basım, 1424/2003.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥru’l-muḥît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. Müsenna. Mecâzu’l-Ḳur’ân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Aḥvâlü’ş-şaḫsiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1957.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Hallâf, Abdülvehhâb. Aḥkâmü’l-aḥvâli’ş-şaḫsiyye fi’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye. Küveyt: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1990.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî. Kitâbü’l-Kâfî fî fıḳhi ehli’l-Medîneti'l-Mâlikî. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, 1398/1978.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm müsneden ‘an Rasûli’l-Allah ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezar Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebû Hasan Ahmed. Mu’cemu meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Muḥallâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 11 Cilt. Mısır: et-Taba‘a el-Munîriyye, 1347-1352.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kahire: el-Farûku’l-Hadîse, 1421/2000.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muġnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Beşşâr Avvâd Marûf, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1418/1998.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 55 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma'ârif, ts.
• İbn Rüşd, Ebû Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣıd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 6. Basım, 1402/1982.
• İbn Rüşd, Ebû Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Muḳaddimâtü’l-mümehhidât. thk. Muhammed Hacî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmû‘u fetâva. 36 Cilt. Medine: Mücemme‘ü’l-Melik Fehd li Taba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1425/2004.
• İbnü'l-‘Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• İbnü’l-Esîr, el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fi ġarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Halîl Me’mûn Şîhâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2. Basım, 1427/2006.
• İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr ‘ale'l-Hidâye. thk. Abdurrezzâk Gâlib el-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâiü’ṣ-ṣanai‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Köse, Saffet. İslâm Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li aḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 4 Cilt. Beyrut: er-Risâletu’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer. Ṭılbetü’ṭ-ṭalebe fi’l-ıṣṭılâḥâti’l-fıḳhiyye. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1431/2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳur’ân. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 3. Basım, 1423/2002.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Sa'îd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Rif‘at Fevzî. 11 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1422/2001.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. Niẓâmu’ṭ-ṭalâk fi’l-İslâm. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1377/1957.
• Şehîd-i Sânî, Zeynüddin b. Ali el-Cübâî el-Âmilî. er-Ravżatü’l-behiyye fî şerḥi’l-Lümʿati’d-Dımaşḳıyye. 4 Cilt. Kum: Mecme‘ü’l-Fikri’l-İslâmî, 1424.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr. 8 Cilt. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, ts.
• Şirbînî, Muhammed b. Hatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1418/1997.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmam eş-Şâfiî. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem - ed-Dâru’ş-Şamiyye, 1996.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1417/1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘ü’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
• Tabersî, Ebû Ali Fadl b. Hasan. Mecma‘ü’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mürtezâ, 1427/2006.
• Türcan, Talip. “İslam Hukukunda Boşanmada (Talak) Şahit Bulundurma Zorunluluğu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1994), 263-276.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Wensinck, Arent Jan. el-Mu‘cemü’l-müfehres li elfâẓi’l-Hadîsi’n-Nebevî, 7 Cilt. Leiden: Brill Yayınevi, 1936.
• Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2007.
• Yılmaz, İbrahim. Yetki ve Sistem Açısından İslâm Hukukunda Boşanma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ. Fetḥur-Raḥmân bi keşfi ma yeltebisu fi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sabûnî. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1403/1983.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an ḥaḳāiḳi ġavâmiżi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1998.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-ḥaḳāiḳ. 6 Cilt. Mısır: Bulak, 1313.
• Zühaylî, Vehbe, Mevsû‘atü’l-fıḳhi’l-İslâmî ve’l-ḳaḍâya’l-mu’âsıra, 14 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1433/2012.