The Comparison of al-Abharī’s Hidāyat al-ḥikma and Īsāghūjī in Terms of Logical Issues

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 735 - 761, 30.12.2020

Adem Evmeş

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399280

Öz

One of the important logicians of the Muta’akhkhirīn period, Athīr al-Dīn al-Abharī had great fame in the Islamic world with his works entitled Īsāghūjī and Hidāyat al-ḥikma. Hidāyat al-ḥikma comprises three sections as logic, physics and metaphysics. Another work by al-Abharī that has a noteworthy place in the madrasah curriculum was Īsāghūjī. This work thoroughly discussed logic. In both of his works al-Abharī discussed the logic subjects in the context of concept and affirmation as in the classical tradition. Although the two aforementioned works had significant similarities in terms of logic subjects, there were also differences. The two works were similar with regard to discussing the logic subjects laconically and not including categories. However, they were different with regard to naming the topic titles. While Īsāghūjī followed a method of naming as “babs”, Hidāyat al-ḥikma named the topic titles as “hidāyat” and “chapter (faṣl)”. Also, modal propositions, modal comparisons, mixed analogical reasoning (qiyās-i khulf) and pronoun analogical reasoning were only discussed in Hidāyat al-ḥikma. In this study, we compared the logic subjects of the two works. Our purpose of conducting the study is to determine the views of al-Abharī on the logic subjects comparatively and arrive at an opinion about the situation of the science of logic in the thirteenth century on the basis of his approach. 

Anahtar Kelimeler

Logic, al-Abharī, Hidāyat al-ḥikma, Īsāghūjī, Comparison

Ebherî’nin Hidâyetü’l-hikme ve Îsâgûcî İsimli Eserlerinin Mantık Konuları Bakımından Karşılaştırılması

Öz

Müteahhirin dönemi önemli mantıkçılarından biri olan Esîrüddin Mufaddal b. Ömer el-Ebherî, İslam dünyasında Îsâgûcî ve Hidâyetü’l-hikme eserleriyle büyük bir üne sahiptir. Hidâyetü’l-hikme mantık, fizik ve metafizik olmak üzere üç bölümden oluşur. Ebherî’nin medrese müfredatında önemli bir yere sahip olan diğer bir eseri de Îsâgûcî adını taşır. Bu eser baştan sona mantığa ayrılmıştır. Ebherî, her iki eserinde klasik gelenekte olduğu gibi tasavvur ve tasdik bağlamında mantık konularını ele almıştır. Bahsi geçen iki eser arasında mantık konuları bakımından önemli ölçüde benzerlik arz etse de aralarında farlılıklar da mevcuttur. İki eser arasında mantık konularının veciz şekilde ele alınması ve kategorilere yer vermemesi bakımından benzerlik arz etmektedir. Ancak iki eser arasında konu başlıklarının isimlendirilmesi bakımından farklar mevcuttur. Îsâgûcî adlı eserde “bab” lar şeklinde bir isimlendirme yolu takip edilirken, Hidâyetü’l-hikme eserinde “hidaye” ve “fasıl” şeklinde isimlendirilmektedir. Diğer yandan modal önermeler, modal kıyaslar, hulfî kıyas ve zamir kıyas sadece Hidâyetü’l-hikme eserinde ele alınmıştır. İşte biz bu çalışmada iki eserin mantık konularını karşılaştırdık. Bu çalışmayı yapmaktaki amacımız, Ebherî’nin mantık konularındaki görüşlerini karşılaştırmalı olarak tespit ederek onun yaklaşımı temelinde mantık biliminin, on üçüncü yüzyıldaki durumu hakkında bir kanaate ulaşmaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Ebherî, Hidâyetü’l-hikme, Îsâgûcî, Mukâyese

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Mi‘yâr-ı Sedât. sad. Hasan Tahsin Feyizli. 2. Baskı. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Aristoteles. Organon-III (Birinci Analitikler). çev. H. Ragıp ATADEMİR. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Bingöl, Abdülkuddüs. “Ebherî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiye ‘alâ Kutbudin Râzî (er-Risâletü’ş-şemsiyye içinde). thk. Muhsin Bîdârfer. 3. Basım. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 1426/2005.
• Çapak, İbrahim. Gazâlî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• Ebherî, Esîrüddin. “Ünlü Türk Mantıkçısı Ebherî ve Mantık Kuralları Risalesi”. çev. Hüseyin Sarıoğlu. İlmi Araştırmalar Dergisi 11 (2001), 151-165.
• Ebherî, Esîrüddin. Hidâyetü’l-hikme. thk. Abdulhamid Türkmanî. Beyrut: Dâru’l-Reyyâhîn, 1441/2019.
• Ebherî, Esîrüddin. Îsâgûcî ve Şerhi. thk. çev. ve şerh. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Ensârî, Zekeriyyâ. el-Muṭṭala‘. thk. İbrahim ez-Zâhidî. Kerkük: Mektebetü Emîr, 2012.
• Mağnîsî, Mahmud Hasan. Muğni’t-tullâb. thk. İṣâm b. Mühezzeb es-Sebû‘î. Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2009.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. 5. Baskı. Ankara: Elis Yayınları, 2009.
• Evmeş, Adem. “Mahmud Hasan el-Mağnîsî’nin Mantık Anlayışı”. Mantık Araştırmaları Dergisi 2 (2020), 38-72.
• Evmeş, Adem. Kâdî Mir Meybudî’nin Mantık Görüşleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Fenârî, Molla. el-Fevâʾidü’l-Fenâriyye. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. 2. Basım. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2015.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. en-Necât. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy - Muhittin Macit - Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayınları, 2013.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. eş-Şemsiyye fi’l-kavâ‘idü’l-mantikiyye. thk. Mehdi Fazlullah. Beyrut: Merkezü’s-Sekâfiyye, 1998.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. er-Risaletü’ş-şemsiyye. İstanbul: Eser Kitabevi, 1970.
• Kâtibî, Ali b. Ömer. Şemsiyye Risalesi. thk. çev. ve şerh. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Kömürcü, Kamil. Esîrüddin el-Ebherî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Kömürcü, Kamil. Klasik Mantıkta Kıyas Teorisi. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Meybudî, Kâdî Mîr. Şerhu Hidâyeti’l-hikme. thk. Kerim Faruk. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2018.
• Meybudî, Kâdî Mir. Şerhu’ş-Şemsiyye. İzmirli İsmail Hakkı, nr. 1694: 80. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. 11. Baskı. İstanbul: Divan Kitap, 2011.
• Özlem, Doğan. Mantık. İstanbul: Notos Kitap Yayınları, 2011.
• Özpilavcı, Ferruh. “Dâvûd-i Karsî’nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017), 2009-2068.
• Özturan, Mehmet. İbn Sînâ Sonrası Kavram Mantığı-Kâtibî ve Kutbuddin Râzî Örneği-. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Râzî, Fahreddin. Lübâbü’l-işârât ve’t-tenbihât. thk. Ahmed Hicazî. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2015.
• Râzî, Fahreddin. Mantıku’l-mulahhas. thk. Ehad Ferâmerz Karâmelîkî, Âdîne Asgarînijâd. Tahran: Dânişgâh-ı İmam Sâdık, 1381.
• Râzî, Kutbuddin. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkiyye fî şerhi’r-Risâleti’ş-şemsiyye (er-Risâletü’ş-Şemsiyye). thk. Muhsin Bîdârfer, 3. Basım. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 1426/2005.
• Rûmî, Kâdîzâde. Şerhu Mantıkı’l-hidâye. thk. Abdulhamid Türkmanî. Beyrut: Dâru’l-Reyyâhîn,1440/2019.
• Türker, Ömer. “Tarif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/28. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.