Evaluation of the Narratives Related to Sneezing and Yawning within the Context of Ritual, Superstitions and Scientific Datas

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 573 - 599, 30.12.2020

Yusuf Oktan

https://doi.org/10.5281/zenodo.4399239

Öz

Sneeze is praised and attributed to God and yawning is attributed to the devil by being scorned in the narrations. This situation causes sneezing, which is a human inherent need, to be perceived as beneficial for the body and yawning as harmful. Throughout history, sneezing and yawning, which have been associated with many different signs such as bad luck, death, and gospel, may cause the subject to be perceived in line with other beliefs and cultures. Therewithal, after the sneeze, thanks and mutual prayer in the narratives reveals the role of the Sunnah in creating an Islamic social structure and its relation with rituals, which also constitute a collective structure rather than individuality by keeping social memory alive, but also a common function in society. The article tackles the association of sneezing and yawning with Rahmān and Satan in the words and practices of Prophet Muhammad (pbuh) on the basis of scientific data and aims to explain the difference between the narratives said on this subject and the superstitions believed throughout history. Furthermore, the article explains the correlation of Islamic practices after sneezing with the concept of ritual, which is one of the fundamental topics of social sciences.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Rituel, Superstition, Sneezing, Yawning

Ritüel, Batıl İnanç ve Bilimsel Veriler Bağlamında Hapşırma ve Esnemeyle İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi

Öz

Bazı rivâyetlerde hapşırığın övülerek Allah’a nispet edilmesi, esnemenin yerilerek şeytana nispet edilmesi insanî fıtrî bir ihtiyaç olan hapşırmanın vücuda faydalı, esnemenin zararlı olarak anlaşılmasına sebebiyet vermektedir. Tarih boyunca çeşitli itikat ve kültürlerde uğursuzluk, ölüm, müjde gibi birçok farklı alâmetle bağdaştırılan hapşırma ve esnemenin rivâyetlerdeki mevcut hali, konunun diğer inanç ve kültürler çizgisinde algılanmasına sebebiyet verebilecek niteliktedir. Bununla birlikte rivâyetlerde hapşırma sonrası yapılan şükür ve karşılıklı dua, İslâmî bir toplum yapısı oluşturmada sünnetin rolünü ve bunun toplumsal hafızayı canlı tutarak bireysellikten öte kolektif bir yapı oluşturan, aynı zamanda toplumda ortak bir işlevi olan ritüellerle ilişkisini gündeme getirmektedir. Makale, Hz. Peygamber’in söz ve uygulamalarında Rahmân ve Şeytan’la bağdaştırılan hapşırma ve esneme eylemlerini bilimsel veriler zemininde ele alarak, bu konuda buyrulan rivâyetlerin tarih boyunca inanılan hurâfelerden farkını açıklamayı hedeflemektedir. Ayrıca makale hapşırma sonrası İslâmî uygulamaların sosyal bilimlerin temel konularından biri olan ritüel kavramıyla olan ilintisini de açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Ritüel, Hurâfe, Hapşırma, Esneme

Kaynakça

• A, Wylie. “Rhinology and laryngology in literature and Folk-Lore”. The Journal of Laryngology & Otology 42/2 (1927), 81-87.
• Ali Kârî, Nûreddîn Alî b. Sultân. Mirḳâtü’l-mefâtîḥ. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2002.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Ḥalef. el-Münteḳâ. 7 Cilt. Mısır: Matbaʻatu’s-saʻâde, 1332.
• Baenninger, Ronald. “On yawning and its functions”. Psychonomic Bulletin & Review 4 (1997), 198-207.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Câmiʿ li-aḫlâḳi’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. 2 Cilt. Riyâḍ: Mektebetü’l-Maʻârif, 1403.
• Bergen, Fanny D. Current Superstitions. Boston: The American Folk Lore Society, 1896.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâʻîl. Ṣaḥîhu’l-Buḫârî. 3. Basım. Beyrût: Dâru İbn Kes̱îr, 1987.
• Chipman, Leigh N. B. "Mythic Aspects of the Process of Adam's Creation in Judaism and Islam". Studia Islamica 93 (2001), 5-25.
• Cielo, Astra. Signs, omens and superstitions. New York: G. Sully & Company, 1918.
• Cioran, E.M. Tears and Saints. London: The University of Chicago Press, 1998.
• Cohen, Anthony P. Topluluğun Simgesel Kuruluşu. çev. Mehmet Küçük. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1999.
• Collins, Randal. Interaction Ritual Chains. New Jersey: Princeton University Press, 2004.
• Drower, E.S. The Secret Adam: A Study of Nasoraean Gnosis. Oxford: Clarendon Press, 1960.
• Dumoulın, Jerome. The Catholic World. New York: Lawrence Kehoe Publisher, 1866.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenu Ebî Dâvud. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Edgar, Thurston. Omens and Superstitions of Southern India. New York: Mc Bride, Nast & Company, 1922.
• Flaskerud, Jacquelyn. “Yawning, Why and When?”. Mental Health Nursing 37/7 (2016), 1-4.
• Gallup, Andrew C. - Gallup, Gordon G. “Yawning as a Brain Cooling Mechanism: Nasal Breathing and Forehead Cooling Diminish the Incidence of Contagious Yawning”. Evolutionary Psychology Journal 5/1 (2007), 92-101.
• Gupta, Sharat. - Mittal, Shallu. “Yawning and its physiological significance”. International journal of applied and basic medical research 3 (2013), 11-15.
• Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsnedu’l-İmam Ahmed. 45 Cilt. Dımeşḳ: Müessesetu’r-Risâle, 2001.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Ḥaleb: el-Matbaʻtu’l-ilmiyye, 1932.
• Herevî, Muhammed b. Ahmed. Teḥẕîbu’l-luġâ. 15 Cilt. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-turâs̱i’l-ʻArabî, 2001.
• Homer. The Odyssey of Homer. çev: Ian Johnston. 2. ed. Virgina: Richer Resources, 2007.
• Honko, Lauri. “Theories Concerning the Ritual Process”. Science of Religion Studies in Methodology. ed. Lauri Honko. Berlin: De Gruyter Mouton, 1979.
• İbn Arrâḳ, Nûruddîn Alî b. Muḥammed. Tenzîhü’ş-şerîʻati’l-merfûʿa ʿani’l-aḫbâri’ş-şenîʿati’l-mevżûʿa. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻilmiyye, 1399.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillâh. el-Ḳabes fî şerḥi Muvaṭṭaʾi Mâlik b. Enes. Beyrût: Dâru’l-ġarbi’l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. Keşfü’l-müşkil min ḥadîs̱i’ṣ-Ṣaḥîḥayn. 4 Cilt. Riyâḍ: Dâru’l-vatan, 1997.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-ʻilmiyye, 1979.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali. et-Tavḍîḥ li-şerḥi’l-Câmiʻṣ-Ṣaḥîḥ. 36 Cilt. Dımeşḳ: Dâru’n-Nevâdîr, 2008.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyr’ut: Dâru İhyâi’-turâsi’l-Arabî, 1905.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fetḥu’l-Bârî şerḥu Saḥîḥi’l-Buḥârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1379.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr. el-Menârü’l-münîf fi’ṣ-ṣaḥîḥ ve’ż-żaʿîf. Ḥaleb: Mektebetü’l-matbûʻâti’l-İslâmiyye, 1970.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr. Miftâḥu dâri’s-saʿâde ve menşûru velâyeti’l-ʿilm ve’l-irâde. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻilmiyye, 1998.
• İbn Miskeveyh, Ahmed b. Muhammed. el-Ḥevâmil ve’ş-şevâmil. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻilmiye, 2001.
• İbn Sîde, Alî b. İsmâʻîl. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʻẓam. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. Te’vîlü muḫtelifi’l-hadîs̱. 2. Basım. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî - Müessesetü’l-İşrâḳ, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenu İbn Mâce. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
• Kâdî İyâz, ʻİyâd b. Mûsâ b. ʻİyâd. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1998.
• Karaman, Kasım. "Ritüellerin Toplumsal Etkileri". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21 (Haziran 2010), 227-236.
• Kâsım, Hamza Muhammed. Menâru’l-Ḳârî Şerḫu Muḫtaṣari Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 5 Cilt. Dımeşḳ: Dâru’l-Beyân, 1990.
• Khan, Inamullah. “Sneezing, science behind the veil”. International Journal of Complementary & Alternative Medicine 11/3 (2018), 133-134.
• Kurtubî, Alî b. Halef b. Abdilmelik. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî li İbn Baṭṭâl. 10 Cilt. 2. Basım. Riyâḍ: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fetḥu’l-Munʻim Şerḥu Ṣahîhi Müslim. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’ş-Şurûḳ, 2002.
• Leblî, Ahmed b. Yusuf. Tuḥfetü’l-Mecdi’ṣ-ṣarîḥ fî şarġi kitâbi’l-Faṣîḥ. Mekke: Câmiʻatü Ümmi’l-ḳurâ, 1418.
• M., Piamenta. Islam in everyday Arabic speech. The Netherlands: Brill, 1979.
• Mangot, Ajish. – Trivedi, Satyakant. – Pandey, Alaknanda. – Saimbi, Desiree. - Dubey, Vaibhav. “Psychogenic sneezing”. Journal of neurosciences in rural practice 6/2 (2015), 282-283.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehẕibu’l-kemâl. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh. İkmâlü Tehẕîbi’l-Kemâl. 2 Cilt. Kâhire: el-Fârûḳu’l-ḥadîse, 2001.
• Murtezaoğlu, S. “Kültürel Belleğin Ritüel Yoluyla Kuruluşu”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 5/9 (2012), 344-350.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-Ḳâdîr şerḥu’l-Câmiʻi’s-saġîr. 6 Cilt. Mıṣır: el-Mektebu’t-ticâriyyetu’l-Kübrâ, 1356.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim. Saḥîḥu Müslim. 2 Cilt. Riyâḍ: Dâru Tayyibah, 1427.
• Narmanlıoğlu, Haldun. “Ritüel İletişimin Biyolojik Nesnesi: Hapşırık”. Kültürlerarası İletişim Bağlamında İnsana Dair Duygular Ve Ritüeller. ed. Necla Mora. Ankara: Nobel yayınları, 2011.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuʻayb b. Alî. Sünenu’n-Nesâî. 9 Cilt. 2. Basım. Ḥaleb: Mektebetu’l-matbuʻâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 18 Cilt. 2. Basım. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-turâs̱i’l-ʻarabi, 1392.
• Olgun, H. "İbadet, Ritüel ve Kurban". Milel ve Nihal 13 (2016), 82-99.
• S. B., Thompson. “Is Yawning A Warning, Neurologically?”. Webmed Central Neurology 2/2 (2011), 1-8.
• San‘ânî, Muhammed b. el-İmâm. et-Tenvîr şerḥu Câmiʿi’ṣ-ṣaġîr. 11 Cilt. Riyâḍ: Mektebetu Dâri’l-İslâm, 2011.
• Schuyt, N. M. Theo. - Schuijt, John J. M. “Rituals and Rules: About Magic in Consultancy”. Journal of Organizational Change Management 11/5 (1998), 399-406.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Ḳûtü’l-muġteẕî ʿalâ Câmiʿi’t-Tirmiẕî. 2 Cilt. Mekke: Câmiʻatü Ümmi’l-ḳurâ, 1424.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Leʾâli’l-maṣnûʿa fi’l-eḥâdîs̱i’l-mevżûʿa. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʻilmiyye, 1996.
• Şahin, Levent. “Hapşırırken Ağzın Kapatılması Sonrası Orbital Amfizem Olgusu”. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi 7/1 (2019), 122-124.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. Alî b. Muhammed. el-Fevâʾidü’l-mecmûʿa fi’l-eḥâdîs̱i’l-mevżûʿa. 3. Basım. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1407.
• Pease, Arthur Stanley. “The Omen of Sneezing” Classical Philology 6/4 (1911), 435.
• Provine, Robert R. Curious Behavior: Yawning, Laughing, Hiccupping and Beyond. London: Belknap Press, 2012.
• Provine, Robert. - Hamernik, Heidi. “Yawning: Effects of stimulus interest”, Bulletin of the Psychonomic Society 24/6 (1986), 437-438.
• Teive, Hélio A. G. – Munhoz, Renato P. – Camargo, Carlos Henrique F. - Walusinski, Olivier. “Yawning in neurology: a review”. Arquivos de Neuro-Psiquiatria 76/7 (2018), 473-480.
• Thurman, Karen. Petroglyph Natıonal Monument. New Mexico: Petroglyph National Monument, ts.
• Tîbî, Hüseyin b. Abullah. Şerhu’t-Ṭîbî ʻalâ Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 13 Cilt. Riyâḍ: Mektebe Nizâr Muṣtafa el-Bâz, 1997.
• Timothy, Corey. - Shoup-Knox, Melanie. - Gordis, Elana. “Changes in Physiology Before, During, and After Yawning”. Frontiers in evolutionary neuroscience 3 (2011), 1-11.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmîẕî. Dımeşḳ: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
• Walusinski, Olivier. “Why do we yawn? Past and current hypotheses”. Hypotheses in Clinical Medicine. ed. M.M. Shoja - P.S. Agutter ve dğr. New York: Nova Science Publishers, 2013.
• Walusinski, Olivier. “Popular Knowledge and Beliefs”. Frontiers of neurology and neuroscience 28 (2010), 22–25.
• OpenMind BBVA’s knowledge community. “Why do We Sneeze?”. erişim: 2 Şubat 2020. https://www.bbvaopenmind.com/en/science/research/why-do-we-sneeze/
• Scienceline. “Why do people sneeze?”. erişim: 4 Şubat 2020. https://scienceline.org/2008/01/ask-hadhazy-sneeze/
• Scientific American. “Why do we sneeze?”. erişim: 5 Şubat 2020. https://www.scientificamerican.com/article/why-do-we-sneeze/