Evaluation of Manuscripts on Tajwīd and Qirā’āt Science in Sivas Ziya Bey Manuscript Library

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 157 - 180, 30.06.2021

Durmuş Arslan

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.903311

Öz

The works in libraries are the written memory of humanity. People have taken care to protect this cultural treasure since ancient times, and they felt the need to take special precautions to avoid any damage. For this purpose, they built special buildings, appointed special officials, and developed professions such as binding, paper and decorative arts related to books and libraries. However, humanity remained helpless in the face of situations such as fire, war, invasion and looting that occurred over time, and could not prevent many rare artifacts from disappearing. Especially our geography has faced this in the most bitter way, it has been both invaded and plundered. Despite everything, manuscripts on the science of Tajwīd and Qirā’āt, like many rare works decorating the shelves of our libraries, transferring the knowledge of the past to the present, establishing bridges between the past and the future, have also managed to survive to our time. Scientists who do scientific research need to be more interested in this issue in order to pass on this valuable treasure of knowledge to the next generations. For this reason, we conducted this study to draw the attention of researchers to the manuscripts on Tajwīd and Qirā’āt science in Sivas Ziya Bey Manuscript Library. We can say that this is a belated study. Sivas Ziya Bey Manuscript Library, which was established in 1908 with the efforts of Yusuf Ziya Bey, under the name of Dār al-Rāha Library, hosts more than two thousand manuscripts today. In this library, there are manuscripts of almost every branch of science, as well as manuscripts on tajwīd and qirā’āt. We made this study in order to determine the works of tajwid and qiraat based on the catalog of this library. In addition, based on these works, we came to the conclusion that tajwīd and qirā’āt education in Sivas and its surroundings took place in three parts. 1. Tajwid education at the public level: It is the information that those who learn to read the Qur’ān have to get along with their primary education. In this way, they are protected from making mistakes in their rituals. This was obtained by reading tajvid books written in the method known colloquially as Karabash Tajwīd. Today, tajwīd education continues with this method in Qur'ān courses and Imam Hatip high schools. 2. Tajwīd Education, which was taken together with the more advanced madrasah education: Those who were at this level would have been taught books such as al-Durr al-Yatīm, Cuhd al-Muqil, and they were able to learn a more detailed and comprehensive tajwīd culture. This can also be called professional tajwid education. It is the tajwīd education of people who have received a certain level of education, called mullah by furthering the education of imam, muezzin, madrasah ibtidaiyah or madrasah education. Today, this level of information is given in in-service training and short-term seminars. 3. Tajwid education received by those who have a high level of education or those who set up a foundation for reading qirā’āt-ı ashara (the ten canonical readings): These are the ones who come to the level of the ten canonical readings education after understanding the issues of tajwīd by memorizing the al-Muqaddimah of Ibn al-Jazarī and learning about causes (‘illat) and disputes (ikhtilāf). After that, qirā’āt-ı ashara, taqrīb and tayyibah training would be learned. Based on the manuscripts in the Ziya Bey Library, it is understood that there is a scholarly education in recitation on the Egyptian Method (Mısır Tarīq) and Mutkin profession. Today, in some education centers affiliated to the Presidency of Religious Affairs, the training of qirā’āt-ı ashara, taqrīb and tayyibah are carried out with these other methods and professions.

Anahtar Kelimeler

Qirā’āt, Tajwīd, Manuscripts, Sivas Ziya Bey Library, Manuscripts on Qirā’āt and Tajwīd Science

Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki Tecvid ve Kıraat İlmine Dair Yazma Eserlerin Değerlendirilmesi

Öz

Kütüphanelerde bulunan eserler insanlığın yazılı hafızasıdır. İnsanlar çok eski zamanlardan beri bu kültür hazinesini korumaya özen göstermişler, bir zarar görmemesi için özel tedbirler alma ihtiyacı hissetmişlerdir. Bunun için özel binalar yapmışlar, özel görevliler tayin etmişler, kitaplar ve kütüphanelerle ilgili cilt, kâğıt, süsleme sanatları gibi meslek dalları geliştirmişlerdir. Bununla beraber yine de insanlık, zaman içerisinde meydana gelen yangın, savaş, işgal, yağma gibi durumlar karşısında çaresiz kalmış, nadide pek çok eserin kaybolup gitmesine engel olamamıştır. Özellikle bizim coğrafyamız bununla en acı şekilde yüzleşmiş hem işgale uğramış hem de yağmalanmıştır. Her şeye rağmen kütüphanelerimizin raflarını süsleyen, geçmişin bilgi birikimini günümüze aktaran, geçmişle gelecek arasında bilgi köprüleri kuran pek çok nadide eser gibi tecvid ve kıraat ilmine dair yazma eserler de zamanımıza kadar gelebilmeyi başarmıştır. Bu değerli bilgi hazinesini bizden sonraki nesillere aktarmak için ilmi araştırma yapanların bu konu ile daha çok ilgilenmeleri gerekmektedir. Bu sebeple Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki yazma tecvid ve kıraat ilmi ile ilgili eserlere araştırmacıların dikkatini çekmek için bu çalışmayı yaptık. Bunun geç kalmış bir çalışma olduğunu söyleyebiliriz. 1908 yılında Yusuf Ziya Bey’in gayretleri ile Dâru’r-Râha Kütüphanesi adıyla kurulan Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi bugün iki binden fazla yazma esere ev sahipliği yapmaktadır. Bu kütüphanede hemen her ilim dalına ait yazma eserlerle birlikte tecvid ve kıraat ilmine dair yazma eserler de bulunmaktadır. Biz bu çalışmayı söz konusu kütüphanenin kataloğunu esas alarak tecvid ve kıraat ilmine dair hangi eserlerin olduğunu tespit etmek amacıyla yaptık. Ayrıca bu eserlerden yola çıkarak geçmişte Sivas ve çevresinde tecvid ve kıraat eğitiminin üç kısımda gerçekleştiği kanaatine vardık. 1- Halk düzeyinde alınan tecvid eğitimi: Kur’an okumasını öğrenenlerin iptidai eğitimle beraber almak zorunda oldukları bir bilgidir. Bu sayede ibadetlerinde yanlış yapmaktan korunmuş olurlar. Bu, halk dilinde, Karabaş Tecvidi diye bilinen metotla yazılmış tecvid kitapları okunarak elde edilmiştir. Günümüzde Kur’an kursları ve imam hatip liselerinde bu metotla tecvid eğitimi sürdürülmektedir. 2. Daha ileri düzeyde medrese eğitimiyle birlikte alınan tecvid eğitimi: Bu düzeyde olanlara ed-Dürrü’l-yetîm, Cühdü’l-mukill gibi eserler okutularak daha detaylı ve geniş tecvid kültürüne vakıf olmaları sağlanırdı. Buna mesleki tecvid eğitimi de denilebilir. İmamlık, müezzinlik, ibtidâiyye medresesi muallimliği veya medrese eğitimini biraz daha ilerleterek molla denilen, belli düzeyde eğitim görmüş kimselerin almış oldukları tecvid eğitimidir. Günümüzde hizmet içi eğitimlerde, kısa süreli seminerlerde bu düzeyde bilgiler verilmektedir. 3. Yüksek düzeyde eğitim alanların veya kıraat-ı aşere okumak için altyapı oluşturanların aldıkları tecvid eğitimi: Bunlar İbnü’l-Cezerî Mukaddimesi’ni ezberlemek ve şerhlerini okumak suretiyle tecvidin meselelerini etraflıca anlayıp illet ve ihtilaflarına vakıf olduktan sonra kıraat-ı aşere eğitimi alacak düzeye gelmiş olanlardır. Bundan sonra kıraat-ı aşere, takrib ve tayyibe eğitimi alınırdı. Ziya Bey Kütüphanesi’ndeki yazma kıraat eserlerinden hareketle burada Mısır Tariki ve Mutkin mesleki üzere kıraat ilmi eğitimi yapıldığı anlaşılmaktadır. Günümüzde Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı bazı eğitim merkezlerinde bu ve diğer tarik ve mesleklerle kıraat-ı aşere, takrib ve tayyibe eğitimi sürdürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tecvid, Yazma Eserler, Sivas Ziya Bey Kütüphanesi, Kıraat ve Tecvid İlmine Dair Yazma Eserler

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat ilmi Eğitim ve Öğretim Metodları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/555. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Altunya, Hülya – Koyuncu, Adil. “Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Bulunan Mantık İlmine Dair El Yazması ve Matbu Eserler”, Mantık Araştırmaları Dergisi 2/1-2 (2020), 63-152.
• Arslan, Durmuş. “Ebû Müzahim Musa b. Ubeydullah el-Hakanî ve Kasîdetü’r-Râiyye’sinin Tecvid Tarihindeki Yeri”, Turkish Studies 13/25 (2018), 19-40.
• Çetin, Abdurrahman. “Şâtıbî, Kâsım b. Fîrruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/376-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi İdeal Aydın ve Bürokratı Yusuf Ziya (Başara) Bey ve Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 63-90.
• Çollak, Fatih. “eş-Şâtıbiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/377-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Demir, Halis. “Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Fıkıhla İlgili Kitaplar ve Risâleler”. Tahkîk, İslâmî İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/2 (2018), 187-232.
• Demirel, Ömer. Osmanlı Dönemi Sivas Şehri. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2006.
• Gökdemir, Ahmet. “Ali b. Süleymân el-Mansûrî ve Osmanlı İlim Dünyasına Katkıları”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2017), 113-148.
• Gökdemir, Ahmet. Osmanlı Kıraat Eğitiminde Şâz Kıraatler ve Yûsuf Efendizâde’nin Konuya Dair Tepkisi”. Marife 19/1 (2019), 67-81.
• Gökdemir, Ahmet, “Osmanlı Kıraat Eğitiminde Tarikler, Meslekler ve Mesleklerin Temel Eserleri”. Fatih Sultan Mehmet İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13 (2019), 91-123.
• Gökdoğan, Melek Dosay. “Selçuklular Döneminde Bilimsel Etkinliklerde Sivas’ın Yeri”. Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri. ed. Kadir Pürlü vd. 206-225. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2006.
• Göztepe, Yüksel – Çınar, Fatih. “Sivas Ziya Bey Kütüphanesi'nde Bulunan Yazma Tasavvufî Eserler”. Akademiar Akademik İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2020), 13-46.
• İpşirli, Mehmet. “Minkârîzâde Yahya Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/ 114-115. İstanbul: TDV yayınları, 2005.
• Kaya, Abdullah. “Selçuklular Dönemi Sivas’ta İlmi Hayat ve İlim Adamları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal Of Intenational Social Research) 1/2 (2008), 212-242.
• Mıchot, Yahya. “Akhisârî, Ahmed-i Rûmî”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. Ek-1/60-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Mollaİbrahimoğlu, Süleyman. Süleymâniye Kütüphanesi’nde Bulunan Yazma Tefsirler. İstanbul: Süleymâniye Vakfı, 2002.
• Mutlu, N. Yücel, Sivas’ta Kütüphâneciliğin Geçmişi ve Dâru’r-Râha (Ziya Bey) Kütüphânesi, Ankara: 2016
• Öge, Ali. 18. Yüzyıl Osmanlı Âlimlerinden Yusuf Efendizâde’nin Kıraat İlmindeki Yeri. İstanbul: Hacıveyszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Özcan, Tahsin. “Saçaklızâde Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/368-370. İstanbul: TDV yayınları, 2008.
• Özkan, Halit. “Yusuf Efendizâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 44/41-42. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Öztürk, Halil. “Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesindeki Akâid ve Kelâm Eserleri”. Edebali İslamiyat Dergisi 4/1 (2020), 1-39.
• Rukancı, Fatih. “Sivas Ziya Bey yazma Eserler Kütüphanesi”. Türk Kütüphaneciliği Dergisi 19/2 (2005), 278-281.
• Sarıtepe, Sümeyye. “Sivas’ta Kültürel Ortam ve Ziya Bey Kütüphanesi”. Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu (21-25 Mayıs 2007) Bildirileri -III-. 233-234. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2007.
• Sümer, Faruk. “Keykubad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/358. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Şahin Salih. Kültür Tarihimizde Sivaslı Bir Aile Sarıhatipzadeler. Sivas: Buruciye Yayınları, 2011.
• Turan, Osmân. Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
• Türker, Ömer. “Neşşâr, Sırâceddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/24-25. İstanbul: TDV yayınları, 2007.
• Üçer, Müjgan. Güldeste-i Sivas Mekânlar ve İnsanlar I. İstanbul: Sivas Belediyesi, 2017.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/194. İstanbul: TDV yayınları, 1992.