The Classification Problem in Rhetorical Figures Related to Word Repetition in the ʿIlm alBadī'

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 22 - 39, 30.06.2024

Ahmet Gezek

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1417753

Öz

In the ʿIlm al- Badī', many literary arts are related to meaning and wording. Among these arts, some related to word repetition are considered to beautify the meaning, and some are considered to beautify the pronunciation. Figures of word repetition related to meaning in classical and modern rhetoric books; mushākala irṣād, 'akis, tardīd, muzāwaja. Figures of speech related to words are raddu'l-'ajuz 'ala’ṣ-ṣadr and jinās al-mumāthil.
In mushākala, which is defined as expressing meaning with a word in the phrase other than its own wording, the repeated word is the figurative meaning or the second meaning of the word. This art is included in the rhetorical arts section, beautifying rhetoric books' meaning. The word repeated in mushākala has the same root as the first word in form and differs from other word repetition arts in that it has a figurative meaning.
In irṣād, which means that a word in the sentence gives a clue as to how the sentence will end, the sentence sometimes ends with word repetition, and sometimes with a different word understood from the sentence. Irṣād; It is more comprehensive than other arts of word repetition as it can come with different figures of speech such as ṭibāq, muqābala, tardīd, and raddu'l-'acuz 'ala’ṣ-ṣadr. The main thing in this art is to predict how the sentence will end, and when the sentence ends with word repetition, it contains the art of tardīd.
The art of 'akis is saying a new word by entirely or partially changing the places of the words in the sentence. What distinguishes 'akis from other word repetition arts is the replacement of words within the sentence. Most rhetoric scholars have included it in the arts that beautify the meaning, and some have included it in the arts related to pronunciation.
Since a word is repeated in the sentence in the art of tardīd, which means having a word with the same wording and meaning in the sentence, some rhetoric scholars evaluated this art within the art of itnāb in the 'Ilm al-Ma’ānī, and some evaluated it within the 'Ilm al- Badī'. In muzāwaja, word repetition occurs in conditional sentences. The fact that muzāwaja is related to conditional sentences distinguishes this art from tardīd.
Raddu'l-'ajuz 'ala’ṣ-ṣadr, which is considered among the arts that beautify pronunciation in rhetoric books, is the presence of the same word or the word from the same root at the end of the sentence at the beginning or within the sentence. This art is similar to irṣād in that a word at the end of the phrase is connected to another word in the sentence, and there is word repetition.
Jinās al-mumāthil, one of the arts of word repetition, is the repetition of two nouns, two verbs or two letters that are the same in wording but different in meaning. Jinās al-mumāthil, unlike other types of puns, are included in the word repetition arts in our study because they are related to homophony. Other parts of jinās al-tām were excluded from the scope of the study because their pronunciation occurs between two different words that are the same or similar.
In this study, figures of speech related to word repetition were examined, and it was determined that irṣād and raddu'l-'ajuz 'ala’ṣ-ṣadr were sometimes used with word repetition and sometimes without word repetition. These two arts; It has been understood that it is more comprehensive than mushākala, 'akis, tardīd, muzāwaja and jinās al-mumāthil and includes them within itself depending on the situation. In this research, word repetition arts were brought together, and attention was drawn to their differences. It is thought that the fact that there are no studies dealing with these arts in the 'Ilm al- Badī further increases the importance of our study.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, ʿIlm al- badī‘, Mushākala, Irṣād, Tardīd.

Bedî‘ İlminde Kelime Tekrarına Dayalı Söz Sanatlarında Tasnif Problemi

Öz

Bedî‘ ilminde, mana ve lafızla ilgili olarak birçok edebi sanat bulunmaktadır. Bu söz sanatlarından kelime tekrarıyla ilgili olanların bazısı manayı güzelleştiren sanatlar içinde, bazısı lafzı güzelleştiren sanatlar kısmında değerlendirilmiştir. Klasik ve modern belâgat eserlerinde manayla ilgili kelime tekrarı sanatları; müşâkele, irsâd, akis, terdîd ve müzâvece; lafızla ilgili söz sanatları reddü’l-acüz ale’s-sadr ve cinâs-ı mümâsil’dir.
Bir anlamın kendi lafzı dışında ibaredeki bir kelime ile söylenmesi olarak tarif edilen müşâkele’de tekrar edilen kelime, mecazi anlam veya kelimenin ikinci anlamı olduğu için bu sanat belâgat eserlerinde manayı güzelleştiren söz sanatları kısmında yer almıştır. Müşâkele’de tekrar edilen kelime şekil itibarıyla birinci kelimeyle aynı kökten olur ve mecaz anlamı kendisinde bulunması yönüyle diğer kelime tekrarı sanatlarından farklılık gösterir.
Cümlenin sonunun nasıl biteceğine ibaredeki bir kelimenin ipucu vermesi demek olan irsâd’da cümle bazen kelime tekrarıyla, bazen de cümleden anlaşılan farklı bir kelimeyle sonlanır. İrsâd; tıbâk, mukâbele, terdîd, reddü’l-acüz ale’s-sadr gibi farklı söz sanatlarıyla birlikte gelebildiği için diğer kelime tekrarı sanatlarından daha kapsamlıdır. Bu sanatta asıl olan, cümlenin sonunun nasıl sonlanacağının tahmin edilmesi olup kelime tekrarıyla cümle sonlandığında terdîd sanatını ihtiva etmiş olur.
Akis sanatı, cümlede kelimelerin yerleri tamamen veya kısmen değiştirilerek yeni bir söz söylenmesidir. Akis’i diğer kelime tekrarı sanatlarından ayıran husus, kelimelerin cümle içinde yer değiştirmesidir. Çoğu belâgat bilgini bu sanatı manayı güzelleştiren sanatlara, bazıları ise lafızla ilgili sanatlara dahil etmiştir.
Cümlede lafzı ve anlamı aynı bir kelimenin bulunması anlamına gelen terdîd sanatında cümle içinde bir kelime tekrar edildiğinden dolayı bazı belâgat bilginleri bu sanatı me‘ânî ilmindeki itnâb sanatında, bazıları ise bedî‘ ilminde değerlendirmiştir. Müzâvece’de kelime tekrarı şart ve cevap cümlelerinde olmaktadır. Müzâvece’nin şart ve cevap cümleleriyle ilgili olması, bu sanatı terdîd’den ayıran özelliktir.
Belâgat eserlerinde lafzı güzelleştiren sanatlar içinde değerlendirilen reddü’l-acüz ale’s-sadr; ibare sonundaki kelimenin aynısının veya iştikakının (aynı kökten gelen kelimenin) cümle başında veya içinde var olmasıdır. Bu sanat, ibarenin sonundaki bir kelimenin cümle içinde başka bir kelimeyle irtibatlı olması ve kelime tekrarının kendisinde olması yönüyle irsâd’a benzemektedir.
Kelime tekrarı sanatlarından cinâs-ı mümâsil, lafız olarak aynı, fakat manası birbirinden farklı olan iki isim, iki fiil veya iki harfin tekrar edilmesidir. Cinâs-ı mümâsil, diğer cinas çeşitlerinden farklı olarak eş seslilikle ilgili olduğu için çalışmamızda kelime tekrarı sanatlarına dahil olmuştur. Cinâs-ı tâm’ın diğer kısımları ise telaffuzu birbirinin aynısı veya benzeri iki farklı kelime arasında gerçekleştiğinden dolayı çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur.
Bu çalışmada, kelime tekrarına dayalı söz sanatları incelenmiş olup bu sanatlardan irsâd ve reddü’l-acüz ale’s-sadr’ın bazen kelime tekrarıyla, bazen de kelime tekrarı dışında kullanıldıkları tespit edilmiştir. Bu iki sanatın; müşâkele, akis, terdîd, müzâvece ve cinâs-ı mümâsil’den daha geniş kapsamlı olduğu ve duruma göre onları kendi içinde barındırdığı anlaşılmıştır. Bu araştırmada, kelime tekrarı sanatları bir araya getirilerek aralarındaki farklara dikkat çekilmiştir. Bedî‘ ilminde bu sanatları konu edinen çalışmaya rastlanmamasının, çalışmamızın önemini daha da arttırdığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Bedî‘ İlmi, Müşâkele, İrsâd, Terdîd

Teşekkür

Teşekkürler

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ: İlmü’l-beyân ve’l-bedî‘. Ürdün: Dâru’l-Furkân li’t-tıbâ‘ati ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2007.
• Akbaş, Y. Fatih. Arapça Belâgat: Meânî, Beyân, Bedî‘. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2017.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Atîk, Abdülaziz. fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, ts.
• Avnî, Hâmid. el-Minhâcü’l-vâdih li’l-belâğa. 5 Cilt. el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Bahâüddîn es-Sübkî. ‛Arûsü’l-efrâh fî şerhi telhîsi’l-miftâh. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, 2003.
• Bulut, Ali. Bedî' İlmi. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2016.
• Bulut, Ali. Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2014.
• Cârim, Alî - Emîn, Mustafa. el-Belâğatü’l-vâdiha: el-Beyân el-me‘ânî el-bedî‘. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Cebr, Muhammed es-Seyyid. Dirâsât fî ‘ilmi’l-bedî‘. Kahire: Drîm li’t-Tibâ‘a, 4. Basım, 2007.
• Cerrâvî, Ahmed b. 'Abdüsselâm. Muhtasaru kitâbi safveti’l-edeb ve nühbetü dîvâni’l-‛arab (el-Hamâsetü’l-mağribiyye). thk. Muhammed Ridvân ed-Dâye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-mü‛âsır, 1991.
• Düsûkî, Muhammed b. ‘Arafe. Hâşiyetü’d-düsûkî ‘alâ muhtasari’l-me‘ânî. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, ts.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Emîn, Bekrî Şeyh. el-Belâğatü’l-‘Arabiyye fî sevbiha’l-cedîd: ‘İlmü’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Eren, Cüneyt - Uzunoğlu, Vecih. Arapça Belâğat Hülâsatu’l-Belâğa. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2012.
• Feyyûd, Besyûnî Abülfettâh. İlmu’l-Bedî’, Dirâse târîhiye ve fenniye li-usûli’l-belâga ve mesâili’l-bedî’. Kahire: Müessesetü’l-Muhtâr, 4. Basım, 2015.
• Habenneke, Abdurrahmân Hasen. el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ. 2 Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1996.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‛ânî ve‘l-Beyân ve‘l-bedî‛. thk. Yûsuf es-Samîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, ts.
• Hatîb el-Kazvînî, Celâlüddîn. el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hatîb el-Kazvînî, Celâlüddîn. Telhîsu’l-miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Hüseyn, Abdülkâdir. Fennü’l-bedî '. Kahire - Beyrut: Dâru’ş-Şürûk, 1983.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâ‛ir. thk. Ahmed Hûfî - Bedvî Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dâru Nahdati Mısr, ts.
• İsferâyînî, İsâmüddîn. el-Atvel Şerhu telhîs-i miftâhi’l-‘ulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kâsım, Muhammed Ahmed - Dîb, Muhyiddîn. ‘Ulûmü’l-belâğa: el-Bedî‘ ve’l-Beyân ve’l-Me‘ânî. Lübnan: Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, 2003.
• Lâşîn, Abdülfettâh. el-Bedî‘ fî dav’i esâlîbi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1999.
• Matlûb, Ahmed - Basîr, Hasan. el-Belâğatü ve’t-tatbîk. Irak: Vizâratü’t-Ta‘lîmi’l-‘Âlî, 2. Basım, 1999.
• Matlûb, Ahmed. Fünûn Belâgiyye: el-beyân-el-bedî‘. Kuveyt: Dâru’l-Buhûsi’l-‘İlmiyye, 1975.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlât-ü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. ‛Ulûmü’l-belâğa -el-Beyân-el-Me‛ânî-el-Bedî‛. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛ilmiyye, 1993.
• Muhyiddîn Dervîş, Muhyiddîn b. Ahmed Mustafa. İ‛râbü’l-Kur’ân ve beyânühû. Humus: Dâru’l-İrşâd li’ş-şü’ûni’l-câmi‛iyye, 1984.
• Mücemma‘u’l-Buhûsi’l-İslâmiyye (Komisyon) (ed.). et-Tefsîru’l-Vesît li’l-Kur’âni’l-Kerîm. 10 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-‘Âmme li’ş-Şuûni’l-Metâbi‘ ’l-Emîriyye, 1993.
• Müeyyed-Billâh el-‛Alevî, Yahyâ b. Hamza. et-Tirâz li esrâri’l-belâğa ve ‛ulûmi hakâiki’l-i‛câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Unsuriyye, 2002.
• Müsta‛simî, Muhammed b. Eydemir. ed-Dürru’l-ferîd ve beytü’l-kasîd. ed. Kâmil Selmân el-Cebûrî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 2015.
• Sa‛îdî, Abdülmüte‛âl. Büğyetü’l-îdâh li telhîsi’l-miftâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 17. Basım, 2005.
• Saraç, Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe, 11. Basım, 2013.
• Sekkâkî, Ebû Ya‛kûb Yûsuf b. Ebî Bekr. Miftâhu’l-‛ulûm. thk. Na‛îm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Sekkâl, Deyzîre. İlmü’l-Bedî‘. Lübnan: el-Câmi‘atü’l-Lübnâniyye, 2020.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf. ed-Dürru’l-mesûn fî ‛ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. el-Mutavvel Şerhü telhîsi’l-miftâhi’l‘ulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Tîbî, Hüseyin b. Muhammed. et-Tibyân fî ‘İlmi’l-me‘ânî ve’l-bedî‘ ve’l-beyân. thk. Hâdî ‘Atiyye Matar el-Hilâlî. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb - Mektebetü’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1987.
• Ûgânîcâ, Abdülkâdir. el-Müzhir fî ‘İlmi’l-Bedî‘. Nijerya: Merkezü Kiûdâmîlûlâ, 2. Basım, 2021.
• ‘Umerî, İbn Abdilhak. Dürerü’l-ferâidi’l-müstahsene fî şerhi menzûmeti İbni’ş-Şihne. thk. Süleymân Hüseyn el-‘Umeyrât. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2018.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr. 32 Cilt. Lübnan - Şam: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır - Dâru’l-Fikr, 1991.