Mansur al-Hallaj In Context of The Critics and Appreciations of Sufis

Yıl 2017, Sayı: 47, 171 - 197, 20.06.2017

Betül Gürer

https://doi.org/10.29288/ilted.322590

Cited By: 3

Öz

One of the most influential sufis in the history of sufism Mansur al-Hallaj, has earned a great
reputation for his ideas, extraordinary sufi attitude, and tragic death. Hallaj has sparked attention of
many scholars and intellectuals from different fields some of which criticized him very severely while
many of others hold him in a high regard. The majority of aforementioned critics and appreciations
have come from the community of sufi. Such as there were many sufis who praised or criticized him in
his life, so too were there after his death. This article will deal with praises and critics of sufis lived
between his lifetimeto 14. century, about Hallaj’s sufistic ideas and personality and clarify hiseffects on
mystics in this context.

Anahtar Kelimeler

Mansur al-Hallaj, shatahat (estatic utterance), sufism, divine love, Ibn Ata, al-Junayd al-Baghdadi

Övgü ve Yergi Bağlamında Sûfîlerin Nazarında Hallâc-ı Mansûr

Öz

Tasavvuf tarihinin tesirleri çağları aşan sûfîlerinden biri olan Hallâc-ı Mansûr, ileri sürdüğü
fikirleri, ortaya koyduğu sıra dışı sûfîlik tavrı ve trajik ölümü ile büyük bir şöhret kazanmıştır. O, farklı
sahalara mensup birçok ilim vefikir adamının dikkatiniçekmiş, bunlardan bazılarının ağıreleştirilerine
maruz kalırken, pek çoğunun da takdirlerini kazanmıştır. Söz konusu eleştiri ve takdire tasavvuf ehli
içinden gelen örneklerin sayısı ise dikkat çekici ölçüde fazladır. Hallâc’ın yaşadığı dönemde ona
methiyelerde bulunan ve onu tenkit eden sûfîler olduğu gibi, o, ölümünün ardından da birçok
mutasavvıftan övgü ve tenkit almıştır. Bu makalede, Hallâc’ın tasavvufî görüşleri ve sûfî kişiliği
hakkında onun çağdaşlarından 14. yüzyıla kadar olan bazı mutasavvıfların övgüleri ve yergileri ele
alınacak, onun tasavvuf ehli üzerindeki tesirlerine sadece bu bağlamda ışık tutulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hallâc-ı Mansûr, şathiye, tasavvuf, ilâhî aşk, İbn Atâ, Cüneyd-i Bağdâdî

Kaynakça

• Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Ankara 1985.
• Attâr, Ferîdüddîn, Tezkiretü’l-evliyâ, çev. Süleyman Uludağ, İlim ve Kültür Yay., Bursa 1984.
• Bakış, Rıza, Hallâc’a Göre Varlık ve Dînî Tecrübe, Doktora Tezi, danışman: Turan Koç, Erciyes Üniversitesi, 2010.
• ______, “Hüseyin b. Mansûr el-Hallâc”, Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni, editör: Bayram Ali Çetinkaya, İnsan Yay., İstanbul 2015, c. 7, s. 59-66.
• Baltacı, Halil, Necmeddin Dâye-i Râzî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İnsan Yay., İstanbul 2011.
• Baz, İbrahim, Abdülehad Nûrî, İnsan Yay., İstanbul 2007.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhü’l-Mesnevî, haz. İsmail Güleç, İnsan Yay., İstanbul 2004.
• Câmî, Abdurrahman, Nefahâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds, çev. Lami’î Çelebi, Marifet Yay., İstanbul 1993.
• Cebecioğlu, Ethem, “Hallac-ı Mansur”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, c. XXX, s. 329-350.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa, “Hallâc’ın Ene’l-Hak Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahat Yorumu”, Tasavvuf Dergisi, sy. 15, 2005, s. 191-223.
• Gazâlî, Ahmed b. Muhammed, Aşkın Halleri, çev. Turan Koç-M. Çetinkaya, Gelenek Yay., İstanbul 2005.
• Gazâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed, İhyâu ulûmi’d-dîn, tah. Abdürrahim Hüseyin el-Irakî, Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut ts.
• ______, Mişkâtü’l-Envâr (Mecmûatü Resâli el-İmâm el-Gazâlî içinde), el-Mektebetü’t- Tevfîkiyye, Kahire ts.
• Geylânî, Abdülkâdir b. Mûsâ, Risâleler, haz. Dilaver Gürer, İnsan Yay., İstanbul 2012.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılap Yay., İstanbul 1977. Gündoğdu, Cengiz, Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• ______, “Doğuş Dönemi Zühd Ekolleri ve Tasavvuf Mektepleri”, Ekev Akademi Dergisi, c. I, sy. 1, 1997, s. 41-64. Güngör, Zülfikâr, “Tâhirü’l-Mevlevî’nin Hallâc-ı Mansûr’a Dâir Risâlesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1999, c. XXXIX, s. 581-597.
• Gürer, Dilaver, Abdülkâdir Geylânî, İnsan Yay., İstanbul 2006.
• Hallâc, Hüseyin b. Mansûr, ed-Dîvân ve yelîhi Kitâbü’t-Tavâsîn, nşr. Kâmil Mustafa eş-Şeybî, Menşûrâtü’l-Cemel, Köln 1997.
• Hücvirî, Ali b. Osman el-Cüllâbî, Keşfü’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1996.
• Işık, Emin, Aşkı Meşk Etmek, Sufi Yay., İstanbul 2010.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• Kaplan, Hayri-Şık, İsmail, “Ahmed er-Rifâî’nin İtikadî ve Kelâmî Görüşleri”, Tasavvuf Dergisi, c. 7, sy. 16, Ankara 2006, s. 87-105.
• Kılıç, Mahmut Erol, Tasavvufa Giriş, Sufi Yay., İstanbul 2012.
• Konuk, Ahmed Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz. Mustafa Tahralı ve diğerleri, Kitabevi Yay. İstanbul 2006.
• Konur, Himmet, İbrâhîm Gülşenî Hayatı Eserleri Tarikatı, İnsan Yay., İstanbul 2000.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, tah. Abdülhalim Mahmûd- Mahmûd b. Şerîf, İntişârât-ı Bîdâr, Kum 1995.
• Massignon, Louis, Receueil de Textes Inédits, Paris 1929.
• ______, İslâm’ın Mistik Şehidi Hallâc-ı Mansûr’un Çilesi, çev. İsmet Birkan, Ardıç Yay., Ankara 2006.
• Mevlânâ, Muhammed Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr Seçmeler, haz. Şefik Can, Ötüken Yay., İstanbul 2006.
• ______, Mecâlis-i Seb’a, haz. Dilaver Gürer, İlkharf Yay., İstanbul 2017.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Zındıklar ve Mülhidler, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• Ögke, Ahmet, Yiğitbaşı Velî Ahmed Şemseddîn-i Marmaravî, İnsan Yay., İstanbul 2001.
• Öngören, Reşat, “İbrahim b. Muhammed Nasrabâdî”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 417-418.
• Özcan, Hüseyin, “Bektâşîlikte Dâr Kavramı ve Hallâc-ı Mansûr Etkisi”, Folklor/Edebiyat Dergisi, c. VIII, sy. 29, 2002 http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/huseyin_ozcan_bektasilikte_dar_hallaci_mansur.pdf [Erişim tarihi: 11.02.2017] Öztürk, Yaşar Nuri, Hallâc-ı Mansûr ve Eseri, Yeni Boyut Yay., İstanbul 1997.
• ______, “Hallâcî Tasavvuf Geleneğinin İblis Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 5, 2002, s. 1-15.
• Rifâî, Ahmed b. Ali Yahya, el-Burhânü’l-Müeyyed (Kurtarıcı Öğütler), çev. Sıdkı Gülle, Bedir Yay., İstanbul 1976. Rifâî, Ken’an, Şerhli Mesnevî-i Şerîf, Kubbealtı Nşr., İstanbul 2000.
• ______, Seyyid Ahmed er-Rifâî, haz. Mustafa Tahralı, sad. Müjgan Cunbur, Cenan Eğitim Kültür ve Sağlık Nşr., İstanbul 2008.
• Saîdî, Semîr, el-Hüseyin b. Mansûr el-Hallâc, Menşûrâtü Dâri Alâiddîn, Dımaşk 1996.
• Sayyâdî, Ebu’l-Hüdâ, Kılâdetü’l-cevâhir fî zikri Gavs er-Rufâî ve etbâihi’l-ekâbir, Matbaatü’l-Edebiyye, Beyrut 1301. Schimmel, Annemarie, Hallâc “Kurtarın Beni Tanrı’dan”, çev. Ahmetcan Asena, Pan Yay., İstanbul 2011.
• Singh, Darshan, “Cüneyd ve Hallâc’ın Sünnet, Ahvâl ve Makâmâta Karşı Tutumları”,çev. A. Cahit Haksever, Tasavvuf Dergisi, c. II, sy. 4, Ankara 2000, s. 231-238.
• Sultan Veled, Bahâeddin Muhammed b. Celâleddin, Maârif, İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1377/1419.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin, Mecmûatü asâri Ebî Abdirrahmân es-Sülemî, nşr. Nasrallah Pürcevâdî, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, byy. 1990.
• ______, Tabâkâtü’s-sûfiyye, tah. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,Beyrut 2003.
• Şahinoğlu, Nazif, “Ferîdüddin Attâr”, DİA, İstanbul 1991, IV, 94-95.
• Şeybî, Kâmil Mustafa, Hallâc ed-Dîvân ve yelîhi Kitâbü’t-Tavâsîn, Menşûrâtü’l-Cemel, Köln 1997.
• Tûsî, Ebû Nasr es-Serrâc, el-Luma’ İslam Tasavvufu, çev. H. Kamil Yılmaz, Altınoluk Yay., İstanbul 1996. Uludağ, Süleyman, “Hallâc-ı Mansûr”, DİA, İstanbul 1997, XV, 377-381.
• ______, “Hücvirî”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 459-460.
• Üstüner, Kaplan, “Bir Dîvân Şairinin Hallâc-ı Mansûr Yorumu”, International Journal of Language Academy, DOI Number: http://dx.doi.org/10.18033/ijla.265.
• Üzüm, İlyas, “Nesîmî (Görüşleri)”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 3-5.
• Yesevî, Ahmed, Dîvân-ı Hikmet, haz. Hayati Bice, H Yay., İstanbul 2016.
• Yunus Emre, Dîvân, haz. Mustafa Tatcı, Sahhaflar Kitap Sarayı Yay., İstanbul 2005.