DİN GÖREVLİLERİNİN SOSYAL HAYATA ETKİSİ ÖLÇEĞİ: ÖLÇEK GELİŞTİRME, GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2024, Sayı: 62, 1 - 15

Gökhan Tuncel , Hasan Yılmaz , Oğuzhan Göktolga , Bahadir Yüzbaşı

https://doi.org/10.29288/ilted.1486541

Öz

Gelenek ve din, tarih boyunca toplumsal ilişkilerin inşasını ve sürekliliğini etkileyen iki önemli kaynaktır. Seküler toplum yapısının yaygın olarak kabul gördüğü modern dönem öncesinde bu iki kaynak bazen tek başlarına, çoğu zaman da birlikte toplumsal ilişkiler üzerinde temel belirleyici kaynak olarak işlev görmüştür. Bu çalışma, Türkiye'de din hizmeti sunmakla yetkili kurum olan Diyanet İşleri Başkanlığı'na bağlı olarak çalışan din görevlilerinin (imam ve müezzinler) düzeyinin toplumsal yaşam üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla bir ölçek geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda 12 il ve 42 ilçede 1208 kişi ile yüz yüze görüşme yöntemine dayalı bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Evrenin bir bütün olarak ele alındığı bu çalışma için yapılan ölçeğin güvenilirlik ve geçerliliğini test etmek amacıyla keşifsel faktör analizi (EFA) ve doğrulayıcı faktör analizi (CFA) kullanılmıştır. Güvenilirliği ve geçerliliği test
edilen ölçek, din görevlilerinin aile, akrabalık, komşuluk ve iş hayatı üzerindeki etkisinin yanı sıra dinin devlet-toplum ilişkileri üzerindeki etkisini değerlendirmek için de kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Hayat, Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Din Görevlisi, Toplum

Destekleyen Kurum

İnönü Üniversitesi

Proje Numarası

SCD-2019-1642

The Impact of Religious Officials on Social Life: A Research on Scale Development, Validity and Reliability

Öz

Tradition and religion are two important sources that affect the construction and continuity of social relations throughout history. Before the modern period, when the secular social structure was widely accepted, these two sources served as the primary determinant resource of social ties, sometimes alone and frequently together. This study aims to develop a scale to determine the effect of the level of clerics (imams and muezzins) working under the Presidency of Religious Affairs, the institution authorized to serve religious services in Turkey, on social life. In this context, a survey was conducted with 1208 people in 12 provinces and 42 districts, based on a face-to-face interview method. Exploratory
factor analysis (EFA) and confirmatory factor analysis (CFA) were used to test the reliability and validity of the scale made for this study, in which the universe is taken as a whole. The scale, whose reliability and validity were tested, can be used to assess the impact of religious officials on family, kinship, neighborliness, and work life as well as the impact of religion on state-society relationships.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Psychology of Religion, Religious Officer, Society, Social Life

Proje Numarası

SCD-2019-1642

Kaynakça

• Adak, Sevgi. “Expansion of the Diyanet and the Politics of Family in Turkey under AKP Rule”. Turkish Studies 22/2 (2021), 200-221.
• Akşit, Bahattin vd., Türkiye’de Dindarlık, Sosyal Gerilimler Ekseninde İnanç ve Yaşam Biçimleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Aktay, Yasin. “Cumhuriyet Döneminde Din Politikaları ve Din İstismarı”. İslamiyat 3 (2000), 37-47.
• Albayrak, Sadık. Türkiye’de Din Kavgası. İstanbul: Kişisel Yayınları, 1973.
• Aristoteles. Metaphysics. Cambridge MA: Harvard University Press, 1933.
• Arslan, Berna Zengin. “Aleviliği Tanımlamak: Türkiye’de Dinin Yönetimi, Sekülerlik ve Diyanet”. Mülkiye Dergisi 39/1 (2015), 135-158.
• Aydın, Ömür. “Diyanet İşleri Başkanlığı Üzerine Bir Tartışma: Temsil Meselesi”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 33/3 (Temmuz 2019), 891-918.
• Bagozzi, Richard vd.. “Assessing Construct Validity in Organizational Research”. Administrative Science Quarterly 36/3 (1991), 421-458.
• Bahadır, Abdülkerim. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Din Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Berger, L. Peter. Dinin Sosyal Gerçekliği. çev. Ali Coşkun. İstanbul: İnsan Yayınları, 1993.
• Bilgiseven, Amiran Kurtkan. Din Sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1985.
• Bruinessen, Martin Van. “The Governance of Islam in two Secular Polities: Turkey’s Diyanet and Indonesia’s Ministry of Religious Affairs”. European Journal of Turkish Studies 27 (2018), 1-26.
• Byrne, Barbara. Structural Equation Modeling with Lisrel, Prelis and Simplis. New York: Psychology Press, 1998.
• Cattell, B. Raymond. “The Scree Test for the Number of Factors”. Multivariate Behavioral Research 1/2 (1966), 245-276.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Chin, Wynne. “How to Write up and Report PLS Analyses”. Handbook of Partial Least Squares. ed. Winzi vd.. Berlin: Springer, 2010.
• Clark, Walter Houston. The Psychology of Religion: An Introduction to Religious Experience. New York: Macmillan, 1958.
• Cronbach, Joseph Lee. “Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests”. Psychometrika 16/3 (1951), 297-334.
• Çelik, Ercan. “Diyanet İşleri Başkanlığında Çalışan Din Görevlilerinin Modernite Algısı (İzmir/Aliağa Örneği)”. İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2019), 297-316.
• Diamantopoulos, Adamantious. - Siguaw, Judy. Introducing LISREL. London: Sage Publications, 2000.
• Durkheim, Emile. The Elementary Forms of Religious Life. USA: Collier Books, 1962.
• Eliade, Mircea. The Quest; History and Meaning in Religion. Chicago: University of Chicago Press, 1969.
• Erdem, Hüsameddin. “Platon’un Din Anlayışı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2004), 7-15.
• Farabi. İlimlerin Sayımı (İhsâü’l-Ulûm). çev. Ahmet Ateş. Ankara: MEB Yayınları, 1990.
• Fornell, Claes - Larcker, F. David. “Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error”. Journal of Marketing Research 18/1 (1981), 39-50.
• Freyer, Hans. Din Sosyolojisi. çev. Turgut Kalpsüz. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. Din Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Göküş, Şeref. “Din Görevlilerinin Örgütsel Güven Düzeyleri ile Mesleki Doyum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Mediterranean Journal of Humanities 9/2 (Ekim 2019), 285-309.
• Gözaydın, B. İştar. Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Gözaydın, B. İştar. “Diyanet and Politics”. The Muslim World 98 (2008), 216-227.
• Hegel, Georg Friedrich Wilhelm. Din Felsefesi Dersleri. çev. Doğan Naci Kadıoğlu. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016.
• Hodgson, Marshall Goodwin. İslam’ın Serüveni, Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Hooper, Daire vd.. Structural Equation Modelling: Guidelines for Determining Model Fit. Electronic Journal of Business Research Methods 6/1 (2008), 53-60.
• Horn, Leonard John. “A Rationale and Test for the Number of Factors in Factor Analysis”. Psychometrika 30/2 (1965), 179-185.
• Hu, Li-Tze. - Bentler, M. Peter. “Cutoff Criteria for Fit Indexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives”. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal 6/1 (1999), 1-55.
• Joreskog, Karl. - Sorbom, Dag. LISREL 8: Structural Equation Modeling with the SIMPLIS Command Language. USA: Scientific Software International, 1993.
• Kahraman, Ahmet. Dinler Tarihi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Kaiser, Henry. F. “The Application of Electronic Computers to Factor Analysis”. Educational and Psychological Measurement 20/1 (1960), 141-151.
• Kara, İsmail. “Din ile Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), 29-55.
• Kayıklık, Hasan. “Bireysel Dindarlığın Boyutları ve İnanç-Davranış Etkileşimi”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006), 491-499.
• Koca, Bayram. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Aleviler Arasındaki Meseleye Liberal Bir Bakış”. Liberal Düşünce Dergisi 74 (2014), 39-61.
• Marx, Karl - Engels, Friedrich. On Religion. New York: Dover Publications, 2008.
• Meriç, Cemil. Sosyoloji Notları ve Konferansları. İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Modern Dünyada Geleneksel İslam. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Nunnally, C. Jum - Ira Bernstein. Psychometric Theory. New York: McGraw-Hill Education, 1994.
• Onay, Ahmet. Dindarlık, Etkileşim ve Değişim. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Özdemir, Şuayip. “Ceza Evlerinde Din Eğitiminin Temel Problemlerine Genel Bir Bakış”. Değerler Eğitimi Dergisi 9/3 (2005), 163-175.
• Platon. Sokrates’in Savunması. çev. Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Platon. Devlet. çev. Cenk Saraçoğlu - Veysel Atayman. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2013.
• Polat, Fazlı. “Din-Devlet İlişkisi ve Diyanet”. EKEV Akademi Dergisi 10 (2012), 119-128.
• Savci, Mustafa, - Griffiths, Mark. “The Development of the Turkish Craving for Internet Gaming Scale (CIGS): A Validation Study”. International Journal of Mental Health and Addiction 20 (2019), 1-18.
• Steiger, James. “Understanding the Limitations of Global Fit Assessment in Structural Equation Modeling”. Personality and Individual Differences 42/5 (2007), 893-898.
• Tabachnick, Barbara - Linda S. Fidell - Jodie B. Ullman. Using Multivariate Statistics. Boston: Pearson, 2013.
• Taş, Kemaleddin. Halkın Gözünde Diyanet. İstanbul: İz Yayınları, 2002.
• Topçu, Nureddin. Sosyoloji. ed. Ezel Erverdi ve İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 2006.
• Tümer, Günay. “Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 12.06.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/din
• Wach, Joachim. Sociology of Religion. London & New York: Routledge, 2019.
• Weber, Max. The Sociology of Religion. Boston: Beacon Press, 1993a.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. çev. Taha Parla. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1993b.
• Wheaton, Blair vd. “Assessing Reliability and Stability in Panel Models”. Sociological Methodology 8 (1977), 84-136.
• Yağcı, Samed. “Öğreticilere Göre Diyanet İşleri Başkanlığı ve Müftülüklerin 4-6 Yaş Grubu Kur'an Kursu Çalışmaları”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 11 (2020), 195-221.
• Yanaşmayan, Zeynep. “Role of Turkish Islamic Organizations in Belgium: The Strategies of Diyanet and Milli Görüş". Insight Turkey 12/1 (2010), 139-161.
• Zuckerman, Phil. Din Sosyolojisine Giriş. çev. İhsan Çapçıoğlu - Halil Aydınalp. Ankara: Birleşik Kitabevi, 2006.