1777-1841 Tarihli Sivas Şer‛iyye Sicillerine Göre Alacak Verecek İlişkilerinde Gurema Usulü

Yıl 2023, , 92 - 120, 31.12.2023

Ebubekir Sıddık Yücel

https://doi.org/10.20486/imad.1322270

Öz

Şehir tarihleri yazarken ana kaynaklardan istifade etmek, en sağlıklı veriye ulaşmak için önemlidir. Osmanlı arşiv kayıtları içerisinde bulunan şeri‛yye sicilleri de bu kaynaklar arasında yer alır. Siciller toplumun hafızasıdır. Mahkemeye intikal eden siyasi, sosyal, ekonomik anlamdaki yazışmaların kayıt altına alındığı önemli veriler bu sicillerde bulunur. Bu çalışma Sivas Şer‛iyye sicillerinde bulunan ve 1777-1841 yıllarını kapsayan, altmış yıla ait yirmi bir adet sicil defterinde bulunan alacak-verecek ilişkilerinde gurema usulü borç ödemeyle ilgili belgelerin analizidir. Gurema usulü; ölen kişinin borçlarının, bırakmış olduğu terekesinin satılması suretiyle ödenmesi anlamına gelmektedir. Osmanlı devletinin bu süreçte içerisinde bulunduğu siyasî ve ekonomik sıkıntıları toplumu da etkilemiştir. İnsanların borçlanması ekonomik sıkıntılardan kısa süreli de olsa bir kurtuluş aracıdır. Sicil kayıtlarında bulunan ve kişiler vefat ettikten sonra geride bıraktığı mirasın hukuki durumunu gösteren tereke/muhallefat kayıtları bize şahsın maddi gücünü, toplumsal profilini göstermektedir. İncelenen kayıtlarda devlet görevlisi, esnaf, reaya, ehl-i seyfden oluşan geniş yelpazeyi içerisine alan gurema kayıtlarını rastlamaktayız. Kişi borçsuz vefat etmiş ise miras vereseler arasında taksim edilir, borcu varsa gurema usulü ile malları satılarak alacaklılar arasında taksimata gidilirdi. Borç kayıtları Osmanlı toplumunda birlikte yaşam kültürünün önemli verilerini bize sunmaktadır. Borç kayıtlarındaki farklı dini ve etnik yapıya sahip fertlerin birbirleriyle yardımlaşmada din ve millet farkı gözetmediklerini görmekteyiz. Gurema usulüyle varislere herhangi bir maddî külfet getirmeden terekeden geriye kalan meblağla mümkün olan en uygun şekilde borçlarının ödenmesi sağlanmış oluyordu.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Sivas, Tereke, Gurema, Vergi, Şer'iyye Sicili

Gurema Method in Creditor Relationships According to Sivas Sharia Registry Dated 1777-1841

Öz

It is important to benefit from the main sources when writing city dates and to reach the most reliable data. Shari'yye registers found in the Ottoman archive records are also among these sources. Registries are the memory of the society. Political, social and economic correspondence submitted to the court is recorded. Registries are the memory of society. Important data that record political, social and economic correspondence submitted to the court are contained in these registers. This study is the analysis of documents related to debt payment in debt-creditor relations in twenty-one registry books belonging to sixty years, covering the years 1777-1841 and found in Sivas Şer‛iyye registries. Gurema method; means the payment of the debts of the deceased by selling the estate he left behind. The political and economic difficulties of the Ottoman Empire during this period also affected the society. People's borrowing is a means of escape from economic difficulties, even if only for a short time. Inheritance records, which are in the registry records and show the legal status of the inheritance left behind after death, show us the financial power and social profile of the person. In the examined records, we come across gurema records that include a wide range of civil servants, tradesmen, reaya, and people of sword. If the person died without debt, the inheritance was divided among those who gave it, and if there was debt, the goods were sold by the gurema method and the division was made among the creditors. Debt records provide us with important data of the culture of living together in Ottoman society. We see that individuals with different religions and ethnicities in debt records do not discriminate between religion and nationality in helping each other. With the Gurema method, debts were paid in the most convenient way possible with the remaining amount from the estate, without causing any financial burden to the heirs.

Anahtar Kelimeler

History of İslam, Sivas, Estate, Tax, Sharia Registry

Kaynakça

• Ahmed Vasıf Efendi. Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâiku’l-Ahbâr. çev. Mücteba İlgürel. Ankara: TTK, 1994.
• Ali, Kevser Kâmil - Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Apaydın, H. Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/520-525. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2009.
• Bardakoğlu, Ali. “Garâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/359-361. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Bilgin, Aydın vd. Bab-ı Meşihat Şeyhülislamlık Arşiv Defteri. İstanbul: İSAM, 2006.
• Canatar, Mehmet. “Kavas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/66-68. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Canbaz, Muhammet Fatih. İslâmi Finansman ve Karz-ı Hasen. İstanbul: Nida Akademi, 1. Basım, 2020.
• Ceyhan, Muhammed. “Tanzimat Dönemi Sonrası Şer’iyye Sicil Defterlerinin Muhteva ve Diplomatik Açıdan Tahlili”. OTAM 29 (Ankara 2012), 50-82.
• Ergenç, Özer. “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”. Belleten 52/203 (1988), 667-684.
• Gürhan, Veysel - Gümüş, Ercan. “Osmanlı Kadı Sicillerinde Bir Borç Ödeme Yöntemi Olarak ‘Guremâ Usulü’ ve Uygulanışı”. Turkish Studies 11/6 (2016), 61-74. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.9522
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukukuna Giriş”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi 13/2 (1958), 102-126.
• Karataş, Ali İhsan. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Toplum Hayatı. İstanbul: Gökkubbe Yayınevi, 2009.
• Kaya, Süleyman vd. (ed.). Karz-ı Hasenin Kurumsallaşması. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2019.
• Kaya, Süleyman. XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Marmara Üniversitesi, 2007.
• Köprülü, M. Fuat. “Fıkıh”. İslam Ansiklopedisi. 4/608-622. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1993.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Gümrük (Osmanlılar’da Gümrük)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/263-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı Aile Hukukunda Gelenek, Şeriat ve Örf”. Sosyo-Kültürel Değişme sürecinde Türk Ailesi. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1992.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2009.
• Özcan, Tahsin. “Muhallefât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/406-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Öztürk, Said. İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 1995.
• Öztürk, Said. “Kassâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/579-582. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1777-1781) No: 1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7693.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1781-1787) No: 2. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7694.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1783-1785) No: 134. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7774.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1787-1790) No: 3. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7695.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1791-1798) No: 4. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7696.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1794-1794) No: 5. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7697.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1798-1802) No: 6. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7698.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1802-1805) No: 7. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7699.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1805-1809) No: 8. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7700.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1809-1812) No: 9. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7701.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1815-1817) No: 10. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7702.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1817-1821) No: 11. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7703.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1821-1823) No: 12. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7705.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1822-1825) No: 13. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7773.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1825-1826) No: 14. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7706.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1827-1829) No: 15. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7707.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1839-1841) No: 20. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7713.
• Uğur, Yunus. “Şer’iyye Sicilleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/8-11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Şer’i Mahkeme Sicilleri”. Ülkü Dergisi 29 (1935), 365-368.
• Yücel, Ebubekir Sıddık. “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 1059-1079