Mikro Askerî Tarih Çalışmaları Kapsamında Bir Sakarya Savaşı Gazisi: Musa Kâzım Sakarya Örneği

Yıl 2023, , 205 - 231, 31.12.2023

Tuğba Aydeniz

https://doi.org/10.20486/imad.1334829

Öz

Sakarya Meydan Muharebesi, bir milletin talihinin değiştiği tarihin başlangıcıdır. Bu açıdan hem Türkiye tarihinin hem de dünya tarihinin yeniden yazılmaya başlandığı bir tarihtir aynı zamanda. I. ve II. İnönü Savaşlarında mağlup olan Yunan kuvvetleri Kütahya-Eskişehir Muharebelerinde (10-24 Temmuz 1921) elde ettikleri başarı sebebiyle kendilerine güven duyarak yeni bir taarruza girişmek istemişlerdir. Bu taarruz niyetinde nihai hedef Ankara’yı ele geçirmektir. Bu gaye ile Sakarya’nın doğusuna çekilen Türk kuvvetlerine son bir darbe indirmek üzere harekete geçmişlerdir. Yunan ordusunun bu teşebbüsü, Sakarya’nın doğusuna yerleşen ve muharebe için bütün hazırlıklarını tamamlamış olan ordumuz tarafından geri püskürtülmüştür. İşte bu büyük mücadelenin birinci şahitlerinden birisi, bu savaşa teğmen olarak iştirak eden Musa Kâzım (Sakarya)’dır. Musa Kâzım, Osmanlı Askerî okullarında okumuştur. Düzenli ordu kuvvetlerine katılarak Sa-karya Meydan Muharebesi’nde Kartaltepe Mevkii’nde istihkâm kumandan vekili olarak uhdesindeki askerler ile çok önemli vazifeler yerine getirmiştir. Sakarya Meydan Muharebesi’nde aldığı yaralar sebebiyle gazi olmuş, bu yüzden Sakarya soyadını almıştır. İstiklal Madalyası sahibidir. Altıncı dereceden harp malulüdür. Bu tebliğde, 1900 yılında dünyaya gelen ve 1989 yılında vefat eden İhtiyat İstihkâm Teğmeni Musa Kâzım’ın “on beşli” olarak Sivas’tan yola çıkıp geldiği İstanbul’da aldığı askerî eğitim ve Sakarya Meydan Muharebe-si’ne iştirak edip birkaç yerinden yaralanıp gazi olması dâhil askerlik serencamı, bizatihi kendisinin yazdık-ları üzerinden konu edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Askerî Tarih, Sakarya Meydan Muharebesi, Sakarya Gazisi, Musa Kâzım Sakarya

A Veteran of the Sakarya War in the Scope of Micro-Military History Studies: The Case of Musa Kâzım Sakarya

Öz

Battle of Sakarya is the beginning of the history in which the fortunes of a nation changed. The Greek forces, who were defeated in I. and II. İnönü wars, wanted to start a new attack by trusting themselves due to the success they achieved in the Kütahya-Eskişehir Battles (10-24 July 1921). They took action to deal a final blow to the Turkish forces retreating to the east of Sakarya. This attempt of the Greek army was repulsed by Turkish army, which had completed all its preparations for the battle settled in the east of Sakarya. One of the first witnesses of this great struggle is Musa Kazım (Sakarya), who participated in this war as a lieutenant. Musa Kazım studied at the Ottoman Military Schools. Joining the regular army forces, he performed very important duties with the soldiers as the deputy commander in Kartaltepe in the Battle of Sakarya. He became a veteran due to the wounds he received in the Battle of Sakarya, so he took the surname Sakarya. He has the Medal of Independence. In this paper, the military training received in Istanbul by the Lieutenant Musa Kazım and his military career, including participating in the Sakarya Pitched Battle, been injured in several places and became a veteran will be discussed through what his wrote.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Military History, Battle of Sakarya, Sakarya Veteran, Musa Kâzım Sakarya

Kaynakça

• Akgün, Seçil. “Sakarya Meydan Savaşı Öncesi Bazı Hazırlıklar ve Gelişmeler”. Birinci Askeri Tarih Semineri: Bildiriler 2/191-202. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Akkaya, Erdal. Türk Ordusundaki Stratejik ve Doktriner Değişiklikler (1923-1960). Ankara: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Akşin, Sina. “Sakarya ve Dumlupınar Meydan Muharebeleri Üzerine Bir İnceleme”. Birinci Askeri Tarih Semineri: Bildiriler 2/217-224. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Aktar, Yücel, “Askeri Tarih’in Tanımı ve Metodolojisi”. Birinci Askeri Tarih Semineri, Bildiriler 1/1-8. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Avcı, Orhan. “Askerî Tarihin Yazımı ve Türkiye’deki Yansımaları”. Tarih Yazımı Üzerine. ed. İsmail Özçelik. 1/241-264. Ankara: Berikan Yayınevi, 2017.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1965.
• Baykoç, Hulusi. İstiklal Savaşında Sakarya Meydan Muharebesi. İstanbul: Askeri Matbaa, 1944.
• Baytar, İlona. “Kaiser II. Wilhelm’in İstanbul’a Üç Ziyareti ve Hediyeler”. İki Dost Hükümdar Sultan II. Abdülhamid ve Kaiser II. Wilhelm. 59-95. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, 2009.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade-Harbiye İ. HB. No. 176, Gömlek No. 21. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası BEO. No. 4383, Gömlek No. 328660. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dahiliye-Şifre Kalemi DH. ŞFR. No. 96, Gömlek No. 234. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dahiliye-Şifre Kalemi DH. ŞFR. No. 96, Gömlek No. 233. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dahiliye-Şifre Kalemi DH. ŞFR. No. 616, Gömlek No. 95. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BCA, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Milli Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi ATASE, Atatürk Koleksiyonu (1905-1980). No. 46/0/7, 110-9-1-11 (14.09.1921). https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BCA, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Bakanlıklararası Tayin Daire Başkanlığı. Kutu: 14, Gömlek: 22, Sıra: 18, 7. https: //katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Beşikçi, Mehmet. “Askeri Tarihçiliğin Gayri Resmi Kaynakları: Asker Anıları ve Günlükleri”. Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak: Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar. ed. Cevat Şayin, Gültekin Yıldız. 91-104. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Beşikçi, Mehmet. “İhtiyat Zabitinden Yedek Subaya Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Zorunlu Askerlik Kategorisi Olarak Yedek Subaylık ve Yedek Subaylar 1891-1930”. Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar 13 (2011), 45-89.
• Beşikçi, Mehmet. “Tarihyazımında Hatırat ve Günlükler Nasıl Kullanılmalı?: Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Osmanlı Askerlerinin Benlik Belgeleri Özelinde Metodolojik Bir Analiz”. Toplum ve Bilim 144 (2018), 253-284.
• Bilgin, Nuray. “Osmanlı Devleti’nde Mekteb-i Harbiye”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/5 (2021), 133-154.
• Bir İhtiyat Zâbiti Münim Mustafa’nın Harp Hatıraları Kanal Seferi’nden Çanakkale’ye. haz. Ahmet Yurttakal. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018.
• Bolat, Cansu. Sakarya Muharebesi ve Cephe Gerisi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Burhan Cahit. İhtiyat Zabiti. Ankara: Dorlion Yayınları, 2022.
• Cebecioğlu, Sezgin. Sakarya Meydan Muharebesi’nde Çaldağı’nın Önemi. Ankara: Kara Harp Okulu Komutanlığı, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Çakır, Şener. Sakarya Meydan Muharebesi ve Milli Mücadele Açısından Önemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Çalışlar, İzzeddin. Gün Gün, Saat Saat İstiklal Harbinde Batı Cephesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2009.
• Çukurova, Bülent. “Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi I”. Atatürk Yolu Dergisi 6/23 (1999), 321-356. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000132
• Demirel, Fatmagül. Dolmabahçe ve Yıldız Saraylarında Son Ziyaretler Son Ziyafetler. İstanbul: Doğan Kitap, 2007.
• Ekdal, Müfid. Kapalı Hayat Kutusu Kadıköy Konakları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• GATSEB, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Güçer, Deniz. İstiklal Harbi’nde Türk Ordusunun Sakarya Nehri Doğusunda Çekilmesinin Ulusal ve Uluslararası Boyuttaki Yansımaları. İstanbul: Milli Savunma Üniversitesi, Alparslan Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Göksel, Burhan. “Hatıra ve Misalleriyle Askeri Tarih’in Milli Eğitim ve Kültürdeki Yeri ve Önemi”. Birinci Askeri Tarih Semineri, Bildiriler 4/3-44 Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1983.
• Güler, Ali. “Millî Mücadele’de Kara Harp Okulu: Fotoğraflarla Ankara Abidinpaşa Köşkü Sınıf-ı Muhtelife Zabit Namzetleri Talimgâhı”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 18/53 (2002), 423-442.
• Güler, Mürsel. Sakarya Meydan Muharebesi Öncesi Asker Alım Faaliyetleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İhtiyat Zabit Namzetlerine Mahsus Talimatname. İstanbul: Matbaa-i Askeriyye, 1332.
• İkdam Gazetesi. 7426-7430. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr
• İnal, Esra. Enver Paşa’nın Birinci Dünya Savaşı’ndaki Cephe Ziyaretleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Karacagil, Ö. Kürşad. “Alman İmparatoru İstanbul’da (1917)”. Gazi Akademik Bakış 6/12 (2013), 111-133.
• Karatürk, Harun. Türk Basınında Sakarya Meydan Muharebesi (Temmuz-Ekim 1921). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Kopar, Metin. “İstiklal Harbi Sıhhi Raporu (1910-1923)”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4/8 (2017), 210-228. http://dx.doi.org/10.20860/ijoses.341792
• Koşaroğlu, Sinan. Sakarya Meydan Muharebesi Alanındaki Şehitlik Alanları ve Savaş Kalıntılarının Yer Radarı (GPR) ve Manyetik Yöntem Kullanılarak Araştırılması. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Köprülü, Ali Kadri. Anadolu’da Hayat ve Hâtıratım -Anadolu’da İstiklâl Mücâhedesi-. haz. Hamit Pehlivanlı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Kurtcephe, İsrafil, Balcıoğlu, Mustafa. Kara Harp Okulu Tarihi. Ankara: Kara Harp Okulu Matbaası, 1992.
• Kurtuluş Savaşı’nda Sakarya Meydan Muharebesi, Anıtlar ve Şehitlikleri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2007.
• Özdemir, Yavuz. Enver Paşa’nın Üçüncü Ordu Günleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Özlü, Hüsnü. “İstiklal Savaşı’nda, Sakarya Meydan Muharebesi’nde Mürettep Kolordunun Askerî Harekâtı”. Askeri Tarih Dergisi 18/32 (2020), 71-93. https://doi.org/10.46953/askeritarih.773135
• Pomiankowski, Joseph. Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü “1914-1918 I. Dünya Savaşı”. çev. Dr. Kemal Turan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990.
• Sakarya, Musa Kâzım. Bir Sakarya Savaşı Gazisinin Hatıraları. haz. Tuğba Aydeniz. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Seyhan, Hatice Hilal. Sakarya Savaşı ve Zaferinin Yankıları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Süt, Rasim. İzmir’in İşgalinden Sakarya Meydan Muharebesi Sonuna Kadar (1919-1921) Batı Cephesi İkmal Sistemi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Şahin, İsmail. Sakarya Meydan Muharebesi’nde İkmal. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Taş, Necati Fahri. “Sakallı (Mehmed) Nurettin Paşa”. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim 28 Eylül 2023. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/nurettin-pasa-sakalli-1873-1932/
• TDK, Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005.
• Tosun, Murat Dursun. Suşehri Tarihi Yazılarım. İstanbul: Rıhtım Matbaa, 2016.
• Türk Silâhlı Kuvvetleri Tarihi III ncü Cilt 6ncı Kısım (1908-1920). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1971.
• Türk İstiklâl Harbi Batı Cephesi Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki Harekât II’nci Cilt, 5‘inci Kısım 2’nci Kitap. Ankara: Genelkurmay Basım Evi, 1995.
• Vandemir, Baki. Türk İstiklal Savaşı’nda Sakarya’dan Mudanya’ya. haz. Hayriye Yalçın. Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Von Braun. Piyade ve Süvari Bölüğünün Muharebe Endahtında Talim ve Terbiyesi. çev. Hamdi Mustafa. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1326.
• Yıldız, Muhammet. Türk Kamuoyunda Sakarya Savaşı. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Yılmaz, Veli. Sakarya’dan Lozan’a Sakarya ve Dumlupınar Meydan Muharebeleri. İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2008.